donderdag 31 december 2015

Chris de Stoop - Dit is mijn hof

Op de valreep toch nog een Vlaams boek. Een echt Vlaams boek. Want niet alleen is de auteur een Vlaming, ook de beschreven gebeurtenissen vinden voornamelijk plaats in Vlaanderen: in de streek in het Waasland die grenst aan de Hedwigepolder in Zeeuws-Vlaanderen. Hoewel het een zeer persoonlijk boek is geworden, heeft het een veel grotere reikwijdte. Het kreeg in Nederland veel aandacht, maar het verdient het zeker ook in Vlaanderen gelezen te worden.
Chris de Stoop is auteur en journalist. Hij schreef verschillende non-fictie boeken over in België spraakmakende onderwerpen, zoals Ze zijn zo lief meneer over vrouwenhandel. Vijftien jaar geleden trok de Stoop zich al eerder een jaar terug in een polderdorp, Doel, dat moest wijken voor industrie en haven. Hij schreef er zijn boek De bres. "Het is zijn betrokkenheid die De bres tot een meesterwerk maakt", schreef auteur Hans Warren toen.

Samenvatting

De Hedwigepolder, de beroemdste polder van de lage landen, schrijlings op de Zeeuws-Vlaamse grens, moet en zal onder water worden gezet. Deze polder is symbool geworden voor het oude boerenland dat moet wijken voor nieuwe natuurgebieden. Dit raakt de bevolking diep in de ziel.
Schrijver Chris de Stoop, boerenzoon uit de streek, keert terug naar de ouderlijke hoeve, die van de ene op de andere dag leeg is komen te staan. Terwijl hij de boerderij bestiert, ziet hij hoe het landschap om zich heen verandert. Hij is zo iemand die nog in vervoering kan raken van een mooi gevormde koe. Hij kan nog lyrisch worden over een vers geploegde akker. De auteur ziet om naar het boerenleven dat het land maakte tot wat het was, duizend jaar lang. En hij kijkt met verbijstering naar het geradbraakte land dat het geworden is.
Dit is mijn hof is een aangrijpend, persoonlijk relaas over het ellendige verdwijnen van de boeren, iets wat zich nu overal in Europa voordoet, maar nergens zo schrijnend als hier. (Achterzijde kaft).


Leeservaring

Heel Nederland kent de naam van de Hedwigepolder, maar weinigen hebben er iets meer van gezien dan wat luchtbeelden tijdens het journaal. Al wonen wij pas 10 jaar in Zeeuws-Vlaanderen, wij zijn er verschillende malen op bezoek geweest en hebben er rondgewandeld en met eigen ogen kunnen zien, dat dit een prachtige gebied is. Zonde om dat onder water te zetten. En waarvoor? Omdat België ons verplicht de Westerschelde uit te diepen. De natuurschade die dat oplevert, moet gecompenseerd worden door de polder af te graven en onder water te zetten. Hoe krankzinnig de hele toestand is, mag blijken uit het feit, dat er inmiddels langs de Zeeuws-Vlaamse oevers van de Westerschelde damwanden nodig zijn om te voorkomen dat de dijken in de steeds dieper wordende, schurende geulen dreigen te storten. Wordt het niet eens tijd te stoppen met het uitdiepen? Kan Zeebrugge niet beter uitbreiden i.p.v. de Westerschelde nog verder te beschadigen en dat vervolgens weer te compenseren?

Goed, dat was een zijsprongetje. Want hoewel dat achter op het boek staat, gaat het nauwelijks over de Hedwigepolder. Het gaat over de geboortegrond van Chris de Stoop in de aangrenzende polders in het Waasland. En eigenlijk zijn die verhalen daarover nog veel schrijnender en ongelooflijker dan die over de Hedwigepolder.
Chris de Stoop vertelt ons de geschiedenis van zijn hof (zoals een boerderij in deze streken genoemd wordt) en streek, verweven met de levensgebeurtenissen van hemzelf en zijn familieleden. Het is een prettig leesbaar verhaal geworden, waarbij je soms hoofdschuddend constateert hoezeer in België de overheid, de industriëlen en de havenbaronnen, gesteund door de natuurlobby, blijkbaar ongestoord hun gang kunnen gaan. Zo erg is het hier niet. Nog steeds worden er rechtszaken gevoerd en al zal het helaas niet meer terug te draaien zijn, het gaat wel volgens de rechtsregels die we nu eenmaal met elkaar hebben afgesproken. Ruim tien jaar geleden hebben er enkele mensen zitten slapen en daar plukken we nu de wrange vruchten van. Al vraag ik me af wat er gebeurt, als we gewoon weigeren nog mee te doen... (voor het volledige verhaal kun je terecht op Wikipedia). 
Het laatste jaar van de Hertogin Hedwigepolder kun je volgen via: http://www.standplaats-hedwige.info/. Daar o.a een interview met Chris de Stoop over zijn boek en leven.

In het boek vertelt hij hoe zijn ouders op de boerderij kwamen, hoe het was voor hem en zijn broer om er op te groeien. Hoe ze elk hun weg gingen, hij de journalistiek in, zijn broer als boer op de hof, na de dood van hun vader. Hoe moeder na een beroerte naar een verzorgingshuis moest en de broer eenzaam achterbleef. Hoe de bureaucratie en de eenzaamheid er tenslotte mede oorzaak van werden dat de broer zelfmoord pleegde en hijzelf zich genoodzaakt zag het boerenhof zo goed mogelijk, afbouwend, draaiende te houden.
Daardoorheen maken we mee hoe de omgeving verandert. Dat is een ingrijpender verhaal dan dat van de Hedwigepolder. De Hedwigepolder dateert van 1907, de polders in Vlaanderen zijn honderden jaren oud. Er gaan waardevolle cultuurhistorische elementen verloren, rijke akkergrond wordt afgegraven en tot moeras gemaakt, er worden sociale structuren vernietigd en hele gemeenschappen worden ten gronde gericht. Het geeft de ongelijke strijd weer tussen overheid en bewoners. (Voorbeeld: eerst een historisch waardevolle boerderij slopen, voor de rechter uitspraak kan doen en als de boer in het gelijk gesteld wordt, beloven het weer op te bouwen, maar zolang wachten dat herstel niet meer mogelijk is.) Het betreft ook een veel groter gebied dan in Nederland, met veel meer bewoners. In dat gebied ligt ook Doel, een ten dode opgeschreven plaatsje, waar nog steeds enkele bewoners krampachtig proberen het tij te keren. Triest is ook dat enkele boeren al vaker elders in de streek zijn onteigend.

Het is een pijnlijk verhaal geworden van monddood gemaakte en machteloze mensen. En terwille van wat? Het oude cultuurlandschap was ook waardevol, was in feite ook natuur. Nu is er vastgesteld hoeveel vogels er moeten komen van bepaalde soorten, die aantallen moeten gehaald worden i.v.m. de subsidie, maar vogels laten zich niet dwingen en als je vossen met schrikdraad buiten het broedgebied moet zien te houden? Waar ben je dan mee bezig?

De voorbeelden en verhalen zijn soms ongelooflijk. Hoe frustrerend is dat alles. Toch is het goed er kennis van te nemen. En de literaire stijl waarin het opgeschreven is, maakt dat een niet onplezierige bezigheid.
Het boek bevat een flinke literatuurlijst, waarin ik enkele eerder op dit blog besproken boeken terug vond (bv. Lizzy van Leeuwen - De hanenbalken). Zowel romans over het onderwerp, als wetenschappelijke titels en historische bijdragen vinden daarop een plekje. Voor wie meer wil lezen. En dat wil ik eigenlijk best wel. Voorin staat, heel handig , een kaartje om je tijdens het lezen te kunnen oriënteren.

Chris de Stoop - Dit is mijn hof. Amsterdam, De Bezige Bij, 2015. Geb., met stofomsl., 286 pg., met lit. opg. en kaart. ISBN: 978-90-234-9321-1.


 Ik las dit boek als 41/30 van de Ik Lees Nederlands uitdaging 2015 (KLIK HIER).

© JannieTr, december 2015.

dinsdag 22 december 2015

Remco Campert - Verloop van jaren

Remco Campert wordt een jaartje ouder.  Het is hem aan te zien, lichamelijk gaat het allemaal wat moeizamer. Maar dat zijn geest nog helder genoeg is om ons alweer met een prachtige dichtbundel te verrassen blijkt uit Verloop van jaren. De toon is als vanouds: ironie, milde humor, melancholie, relativering en ogenschijnlijke lichtheid en eenvoud. Maar wie het drieluik van de laatste jaren bekijkt, zal begrijpen dat het thema serieus genoeg is: na Nieuwe herinneringen (zolang ik leef ontstaan nieuwe herinneringen, KLIK HIER) en Licht van mijn leven (verlies van vrienden, geliefden, ouders, KLIK HIER) is het in Verloop van jaren tijd voor een terugblik op zijn eigen leven.

Samenvatting

In Verloop van jaren is de taal als altijd bij Remco Campert licht en transparant. Hij voert de lezer naar een onbekend gebied vol weemoedige vreugde, waar de herinneringen even tastbaar zijn als de belevenissen van de nieuwe dag.(Achterzijde bundel).

Leeservaring

De ondertitel van de bundel is: 40 poëtische notities. Dat spreekt me wel aan. Waren de Vijftigers niet degenen die het geforceerde rijm en ritme afzworen? Die het woord "gedicht" een heel andere betekenis gaven? Vraag me niet om uit te leggen waarom deze term zo goed bij de inhoud van deze bundel past. De genummerde notities zien er uit als gedichten. Klinken soms zelfs als gedicht en toch past ook notities er prima bij: van alles wat er zoal als herinnering naar boven borrelt. Daarbij zijn de doorleefde gevoelens het belangrijkst.
Wie het Schrijversprentenboek 46 over Campert las (Al die dromen al die jaren: (KLIK HIER) , zal in de gedichten genoeg momenten herkennen uit zijn leven. Zoals zijn jaren op Jagtlust bij zijn toenmalige echtgenote Fritzie Harmsen van Beek.

Storm bestookte het dak
sneeuw bedekte de onvruchtbare velden
in liefde verwaarloosde katten stierven
de dichteres zweeg dagenlang
in alle talen

Het duurde even
voor ik begreep dat ik weg moest
het donker in
met een gebroken hart
dat ik in mijn verlangen om te vergeten
al spoedig lijmde

Hij noemt zichzelf soms Walter in de gedichten, naar de romanfiguur uit zijn Hotel du Nord (KLIK HIER). Het is geen chronologische opsomming geworden van de hoofdzaken die in een biografie horen ("liever geen biografie /  waarin al deze gevoelens worden gemist /  het cement van zijn leven"). Maar inderdaad vooral een bundel vol herinneringen aan zaken die nog altijd gevoelens bij hem oproepen: van twijfel, spijt, schaamte, verliefdheid, verdriet, gemis, verwondering. Verwoord in de hem zo kenmerkende stijl.

Een ontroerende bundel, waarin ook nu weer een aantal gedichten waarbij ik volschiet, omdat ze ongetwijfeld geciteerd zullen gaan worden als het gevreesde moment aanbreekt. Daarmee wil ik hier niet eindigen. Lees die liever zelf.

Dit lijkt me een toepasselijker afsluiting:

Eindelijk lag ik naast haar
ze wilde dat ik haar bezat
maar mijn lichaam taalde er niet naar
het was als een gedicht
je moet het eigenlijk niet schrijven
wil je het behouden.

Een uitgebreide, informatieve recensie vind je bij Tzum: http://www.tzum.info/2015/10/recensie-remco-campert-verloop-van-jaren/

Remco Campert - Verloop van jaren, 40 poëtische notities. Amsterdam, De Bezige Bij, 2015. Geb., 42 pg., isbn: 9789023496946

 Ik las dit boek als 40/30 van de Ik Lees Nederlands uitdaging 2015 (KLIK HIER).

© JannieTr, december 2015.

zaterdag 12 december 2015

Jan van Mersbergen - Oase

Op 30 oktober presenteerde Jan van Mersbergen in Venlo een novelle: Oase. Een uitgave ter gelegenheid van de Week van het Venlose Verhaal 2015. Jan van Mersbergen is elk jaar te vinden in Venlo tijdens het carnaval. Hij wordt er omarmd als één van de weinige "import-carnavalsvierders" die er helemaal bij horen omdat ze echt begrijpen waar het bij het carnaval om gaat. Wie daar meer over wil weten leest zijn succesvolle roman: Naar de Overkant van de Nacht (KLIK HIER)
Vlak voor Sinterklaas bood hij de novelle Oase als e-book gratis aan. Te downloaden via zijn website: KLIK HIER.  Een heel sympathiek gebaar, maar of dat een goed idee was? Ik heb zo mijn twijfels....


Samenvatting

Het is een klein, onopvallend restaurant, net buiten het centrum van de stad. Geen wonder dat er niemand komt, denken de broers Dahir en Sulayman, maar ze krijgen hun vader niet zover om het Ethiopische tentje een aanlokkelijkere uitstraling te geven. Totdat een groots evenement dit jaar aan de boulevard neerstrijkt, en de broers zich beiden op eigen wijze in het verleden van hun vader verdiepen. De verhalen van de broers, van hun vader en van de stad komen in een even spectaculaire als ontroerende ontknoping samen. (Achterzijde gebonden uitgave).

Leeservaring

Jan van Mersbergen heeft ondertussen al 7 prachtige boeken op zijn naam staan. Ik heb ze allemaal met veel plezier gelezen en de recensies ervan zijn allemaal op dit boekenblog te vinden (via de alfabetische auteurslijst: KLIK HIER). Geen wonder dat ik altijd vol verwachting uitkijk naar een volgend boek. Toch zijn er ook genoeg lezers die zijn boeken nog niet kennen. Waarschijnlijk heeft hij gedacht dat hij, door het speciaal voor Venlo geschreven boekje als e-book aan de rest van Nederland beschikbaar te stellen, hij ook deze lezers een kans gaf hem als auteur te leren kennen. Ik vermoed dat het heel vaak gedownload is, maar of dat evenveel nieuwe fans oplevert, betwijfel ik.

Waarom? De in opdracht van Venlo geschreven novelle heeft niet de diepgang en kwaliteit die ik van hem gewend ben. Misschien heeft dat te maken met de doelgroep: voor iedereen in Venlo moet het een leuk boekje zijn. Het thema is serieus genoeg en schuurt aan tegen wat ik hierboven zei over het carnaval: hoe het is om een buitenstaander te zijn, wat je daar zelf aan kunt veranderen en hoe je kunt beïnvloeden hoe de omgeving op je reageert door geen masker (!) op te houden, maar open en eerlijk te zijn over je achtergronden en pijn.
Een mooi verhaal, een toepasselijk thema in deze tijd van achterdocht en vluchtelingenhaat. Maar de uitwerking is niet zoals ik die ken van Jan van Mersbergen. Ik zou dit boekje eerder aan de onderbouw van het voortgezet onderwijs aanraden dan aan volwassen literatuurliefhebbers. Maar zoals gezegd, wellicht komt dat door de opdracht: aantrekkelijk voor een zo'n breed mogelijk publiek. (N.B. zie ook het NASCHRIFT).

Daar is dus niets mis mee, ware het niet dat ik bang ben dat de lezers die (zeker weten!!) echt van zijn romans zouden kunnen genieten, daar na dit boekje waarschijnlijk niet aan beginnen. En dat zou zo jammer zijn. Daarom hierbij de oproep: als dit je eerste kennismaking is met het werk van Jan van Mersbergen, laat het daar dan niet bij maar lees eerst nog een van zijn andere boeken. En dan hoor ik graag wat je daar van vindt. Zelf ben ik begonnen met Zo begint het (KLIK HIER)  en daarna De Grasbijter KLIK HIER ) . En bevalt het, dan heb je nog veel mooie boeken tegoed van deze auteur!


Jan van Mersbergen - Oase. Amsterdam, Cossee, 2015. Geb., 92 pg. ISBN: 978-90-5936-636-7. Als e-book gratis te downloaden via http://www.janvanmersbergen.nl/?page_id=1364.

Ik las dit boek als 39/30 van de Ik Lees Nederlands uitdaging 2015 (KLIK HIER).

© JannieTr, december 2015. 


NASCHRIFT: Zojuist van Jan van Mersbergen vernomen, dat de opdracht voor het boekje helemaal vrij was (niet leuk of aantrekkelijk). Maar dat een novelle die in twee maanden tijd geschreven moet worden, niet vergeleken kan worden met een roman, waar jaren werk in zit. Ik begrijp dat, maar mijn bezorgdheid wordt daarmee niet weggenomen. Niet elke nieuwe lezer zal die afweging maken. Daarom wil ik hier toch blijven benadrukken dat je eerst zijn romans gelezen moet hebben om tot een echt oordeel te kunnen komen. En ik gun heel veel mensen dat leesplezier!

dinsdag 8 december 2015

Erwin Mortier - Gestameld liedboek : Moedergetijden

Het was de bedoeling dit jaar minstens 15 boeken van Vlaamse auteurs te lezen. Daar ben ik nog niet helemaal in geslaagd. Eerder dit jaar las ik met veel plezier het debuut van Erwin Mortier uit 1999: Marcel (KLIK HIER). Gestameld liedboek, een autobiografisch getint relaas over de "dementering" van zijn moeder uit 2011, stond ook nog op mijn leeslijstje. Hoog tijd dus om daar eens aan te beginnen. Geen vrolijke kost, maar wel ontroerend beschreven. Voor wie er in de directe omgeving mee te maken heeft, zal de herkenning van de dilemma's en verwarrende gevoelens die bij een dergelijk proces komen kijken, troost en wellicht steun kunnen bieden.


Samenvatting

De moeder van Erwin Mortier lijdt aan alzheimer. Ze heeft geen wilsbeschikking gemaakt en geleidelijk wordt ze door de ziekte overmeesterd. De zoon heeft dit wrede proces vastgelegd in een literair en universeel meesterstuk dat veel verder reikt dan het ziekbed van zijn moeder. Gestameld liedboek is een rauwe en tegelijk tedere elegie over ouders en kinderen, liefhebben en verlies, over afscheid nemen en herinneren. (Flaptekst).

Leeservaring

Hoe geef je vorm aan een boek dat zoveel wanhoop, verdriet en onmacht weergeeft? Hoe zorg je ervoor dat het niet te zwaar wordt om te lezen? In de titel tracht Erwin Mortier al iets van zijn ideeën daarover op de lezer over te brengen. "Gestameld" wijst op de moeizame zoektocht naar woorden, zowel bij de moeder (die steeds meer haar taal kwijt raakt) als bij de schrijver die moeite heeft duidelijk te maken wat er ondertussen met hemzelf gebeurt. "Liedboek" is eigenlijk een kerkelijke term, getijden ook. Het is hier de Lofzang op de moeder, haar Leven en Lijden, over hoe ze was en over wat er nu met haar gebeurt. Ook "Getijden" is een kerkelijke term, voor de gebeden die monniken enkele malen per dag op vaste tijden bidden. Zo ziet dit boek er ook uit. Met veel witregels, korte stukjes tekst en de rest van de bladzijde leeg. Alsof Mortier geregeld korte overpeinzingen heeft geschreven, die om bezinning vragen. Soms herinneringen, soms dilemma's, soms liefdevolle handelingen. Vaak ook wanhoop, verdriet, verzet tegen het onvermijdelijke.

"Ik merk dat ik alleen al schrijf om zinnen zonder haperingen door mijn kop te laten dansen. Om ritme, versnelling, vertraging, om rustpunten te laten zingen. Alleen al om aan gedachtestrepen - de trapezes van de syntaxis - heel even gewichtloos in de nok van een zin te kunnen hangen, laat ik deze woorden los. Wat een weelde is het, als een gedresseerde aap van liaan naar liaan door regenwouden van taal te kunnen zwieren."

Hoewel de moeder langzaam aan steeds verder achteruit gaat, is het relaas toch niet helemaal chronologisch. Er is terugkijken naar hoe het begon, er zijn herinneringen. Maar steeds volgen er stukjes waarin het weer slechter gaat.

"Telkens weer slikken we, bij elke nieuwe afbraak, en maken er het beste van. Soms vragen we ons af: Wij ook? Straks? Wanneer?"

Tot het moment waarop het voor de vader niet langer mogelijk is thuis voor haar te zorgen. Elkaar na 50 jaar loslaten is moeilijk. De kinderen zoeken een tehuis voor haar. Vader vindt het vreselijk, voelt zich schuldig. Hij was nog de enige die ze herkende en die altijd in de buurt moest zijn omdat ze anders angstig werd.

"Dat zal nu zachtjes uitgaan, zegt hij. Dat zal allemaal zachtjes uitgaan. En dan herkent ze mij ook niet meer."

De taal waarin Mortier dit wrede proces beschrijft is bijzonder. Bij vlagen poëtisch, geregeld heel beeldend en soms emotioneel. Niemand blijft onberoerd bij dit relaas, want dat is het enig juiste woord voor dit samenstelsel van indrukken, gedachten en gevoelens.

"En toch "is" hij er nog, in mij, als een soort van gaswolk, een constellatie van beelden, indrukken, geluiden, geuren, door anderen overgeleverde verhalen. De tijd bindt ons niet samen in vergetelheid, maar ontrafelt ons tot herinneringen. Met schrijven ben ik pas echt begonnen, vermoed ik, toen ik ging beseffen dat de woorden op hun best zijn wanneer we ze als minuscule kompasnaalden kunnen laten trillen op die ongrijpbare magneetvelden die iemands gehele zijn uitmaken - ongeveer zoals ijzervijlsel zich ordent in patronen op een vel papier waaronder een magneet wordt gehouden. Uit de wolk die mijn moeder wordt en die ze eigenlijk nu al is zullen af en toe onverwacht scherven van beelden wegschieten, ongehoord scherp - hoe ze lachte, het gebaar waarmee een haarlok achter haar oren schikte.... En dan zullen we zeggen: ja zo was ze." 

Een ontroerend boek, dat nog lang na zeurt in je hoofd. Overigens heb ik Erwin Mortier nergens op Vlaamse woorden of uitdrukkingen kunnen betrappen en ook de thema's zijn niet regiogebonden.

Erwin Mortier - Gestameld liedboek :  Moedergetijden. Amsterdam, Bezige Bij, 2011. 190 pg., ISBN:978-90-234-6409-9.

Ik las dit boek als 38/30 van de Ik Lees Nederlands uitdaging 2015 (KLIK HIER).

© JannieTr, december 2015.