Dimitri Verhulst - De Laatkomer

Oktober 2013 - waardering: 8,5.

Inleiding

Het beste boek dat ooit geschreven werd over het thema dementie is en blijft voor mij Hersenschimmen van Bernlef. Het zou niet eerlijk zijn dat boek als maatstaf te nemen bij de beoordeling van een nieuw boek over hetzelfde thema. Het zal wel altijd ongeëvenaard blijven. Maar toch is Dimitri Verhulst erin geslaagd om op een geheel andere manier opnieuw aandacht te vragen voor deze ziekte en de wijze waarop er met mensen wordt omgesprongen die er aan lijden. Via een omweg en met humor die schrijnt. Maar niet minder effectief.

Samenvatting

Om zich alsnog te kunnen verzoenen met zijn leven, verlaat Désiré Cordier het pad zoals dat richting graf voor hem was uitgestippeld. Hij neemt wraak op zijn matte, liefdeloze burgermansbestaan door te doen alsof hij dementeert. Zijn gevoel van eigenwaarde, dat door zijn huwelijk was aangetast, wint hij terug als hij op een heuglijke dag, gezond en wel, in een tehuis voor seniele bejaarden wordt geplaatst. Hij belazert de kluit op virtuoze wijze door zich voor te doen als demente en incontinente grijsaard die op zijn einde afstevent. De rol van zijn leven, en die wordt nóg veelbelovender als er opeens een demente jeugdliefde in het tehuis opduikt.  (Achterflap).

Leeservaring

Wat is het thema van De Laatkomer? De laffe manier waarop Désiré (vert.: de gewenste!) probeert ten lange leste uit zijn huwelijk te breken dat al snel een gevangenis bleek? Door dementie te veinzen? Wat begint als een humoristisch spel waar hij zich met plezier volledig aan overgeeft,  gaat steeds meer wringen, zowel voor hemzelf als voor de lezer. Soms schiet je in de lach bij zijn geniale invallen, maar vaak ook wordt pijnlijk duidelijk dat je het als ècht demente bejaarde niet best hebt. Zelfs niet als er mensen in de buurt zijn die het beste met je voor hebben. En dat blijkt dan toch het echte thema van dit boek te zijn, dat nog lang nazeurt in je gedachten.

In Hersenschimmen ligt het perspectief bij een hoofdpersoon waarbij de dementie sluipenderwijs toeslaat. Door in zijn hoofd te zitten, maak je dat proces op een benauwende manier mee. Hier ligt het perspectief bij een hoofdpersoon die dementie voorwendt. Hij heeft zich er goed in verdiept en speelt ermee. Omdat je weet dat het spel is, lach je eerst om de drama's die hij verzint, maar het voelt meteen ook ongemakkelijk. De wanhoop bij een echt dement wordende persoon en de mensen in zijn omgeving schemeren door het verhaal heen.

Volledig bij zijn verstand kan Désiré zijn commentaar leveren bij alles wat er over zijn hoofd heen beslist wordt en wat er met hem gebeurt.  Als een undercoverspecialist doet hij verslag vanuit Home Winterlicht. De ruzie die hij afluistert tussen de verpleegster en een dochter van een bejaarde over het wel of niet gedwongen voeden van iemand die niet meer eten wil. Is het de plicht van de verpleging iemand tegen zijn wil in leven te houden en hoe weet de dochter dat haar vader dood wil? Wil ze zelf soms van de zorg af? Dilemma's tekenen zich af. Zijn eigen dochter komt op bezoek, hij veinst haar niet te kennen, maar voelt dat ze definitief afscheid komt nemen. Het komt hard aan, als ze hem deze laatste keer van alles vertelt wat eerder niet gezegd kon worden en als hij daar niet op kan reageren zonder uit zijn rol te vallen.

Iedereen laat hem in de steek, hij krijgt geen bezoek meer, alleen soms zijn vrouw, waar hij nou net niet op zit te wachten. En als hij denkt voor het eerst in zijn leven ongestoord naar klassieke muziek uit zijn radiootje te kunnen luisteren, is er altijd wel een welwillende zuster die redding brengt: Wat een nare muziek, daar worden we maar somber van, ik zal gauw iets vrolijkers voor u aan zetten...Dan blijft er niets anders meer over dan gelaten in zijn zelfgekozen gevangenis te wachten op de dood en zich daarbij voor te stellen hoe de anderen, zijn vrouw, zijn vrienden, daarop zullen reageren. En ook dat beeld is treurig.

Recensenten denken erg verschillend over het boek. Voor de één had het wel wat hilarischer gemogen, voor de ander heeft het niet genoeg diepgang. Maar er zijn er ook genoeg met waardering voor deze originele manier om een sociaal en maatschappelijk probleem aan de orde te stellen: hoe op een respectvolle en waardige manier om te gaan met demente ouderen. Toch is het geen moralistisch verhaal geworden, dankzij de humor die ook een rol mocht  spelen. Laat dat maar aan Dimitri Verhulst over. Knap gedaan!

Het lijkt me een uitermate geschikt boek voor leesclubs, zeker als er andere boeken over  dit onderwerp bij betrokken worden.

Dimitri Verhulst - De Laatkomer. Amsterdam, Atlas, 2013. Geb., 140 pg., isbn: 9789025441265.

©JannieTr, 14 oktober 2013.