Remco Campert - Hotel du Nord

Oktober 2013 - waardering: 7,5.

Inleiding

"Remco Campert heeft intussen een leeftijd bereikt die vermeld moet worden als er iets nieuws van hem verschijnt. Dus niet: Campert publiceert nieuwe roman. Maar wel: 84-jarige Campert publiceert nieuwe roman. Hoge leeftijd of niet, een nieuwe Campert is altijd goed nieuws..". Zo begint Anton de Goede zijn artikel bij de verschijning van Hotel du Nord op de site van VPRO-boeken. Ik kan het alleen maar beamen: het omhulsel mag dan breekbaar ogen, het verbergt een onverminderd creatieve en vitale geest; gevoegd bij talent en ervaring moet dat wel weer een aangename leeservaring opleveren.

Samenvatting

Walter Manning, scenarioschrijver, is in Berlijn, samen met Nora, zijn jonge vriendin en hoofdrolspeelster in De verzoening, en Mike, vriend en regisseur van deze film. De film is een groot succes, maar terwijl de beide anderen naar een galadiner zijn, vertrekt Walter in een impuls, zonder uitleg,  met onbekende bestemming. Hij komt terecht in  Hotel du Nord in een verlaten en koud, herfstig  Duneville aan de Noord-Franse kust, waar hij probeert erachter te komen wat hij wil en hoe het nu verder moet. Na 762 dagen onthouding, die hem niet opgeleverd hebben wat hij gehoopt had, geeft hij zich weer over aan de alcohol.

Nora keert alleen terug naar Amsterdam, is er druk met de repetities voor een modern toneelstuk en de bezoekjes aan haar doodzieke vader. Ze is eerder geërgerd door Walters verdwijning, dan er bezorgd over. Ook Mike vraagt zich af wat er met Walter is, maar heeft het op zijn beurt weer druk met afwegen hoe hij zijn carrière voort zal zetten na het succes van deze film: kiezen voor gemakkelijk geld verdienen of zijn droomfilm gaan maken met alle praktische bezwaren die daar aan kleven. Tenslotte spelen nog 2 journalisten een rol in het verhaal: Xavier Audran, die voor de plaatselijke krant van Duneville schrijft en Henri Donk, een Amsterdamse opportunist die zowel voor een Nederlandse glamourblad schrijft, als, onder pseudoniem, voor een roddelblad. Terwijl Walter probeert in de anonimiteit te verdwijnen, er zelfs over denkt voorgoed in het Hotel te blijven, wordt zijn schuilplaats ontdekt.

Leeservaring

Ernst, humor, poëzie, ironie, filosofie, surrealisme, zelfspot, stijlwisselingen, autobiografische elementen, het zijn termen die in eerste instantie bij me opkomen, als ik nadenk over wat ik in dit boek ben tegengekomen. Een afwisseling die Campert eigen is en die het lezen en herlezen van zijn boeken nooit saai maakt. Om er enkele uit te pikken: het surrealisme krijgt ruim baan in de beschreven dromen en roesachtige fantasieën van (niet alleen) Manning, de autobiografische elementen zijn herkenbaar voor wie iets meer van zijn leven en literaire denkbeelden weet, humor en zelfspot zijn nauw verweven en liggen vaak vlak onder de tekst. De filosofie krijgt een belangrijke rol bij Mannings zoektocht naar antwoorden op zijn existentialistische vragen.

De stijlwisseling kwam dit keer uit de pen van Henri Donk. Het artikel dat hij schreef voor zijn glamourblad n.a.v. het interview met Nora staat in hoofdstuk 9 integraal weergegeven. Prachtig hoe Campert hier de toon en de clichés van een middelmatige journalist weet te parodiëren! Het doet me terugdenken aan het plezier waarmee ik zijn Gouden dagen (volg link) las, alsnog een aanrader voor wie het gemist heeft.

Moeilijker wordt het om achter het thema te komen. Motieven zijn er genoeg: Ouders en kinderen, droom en fantasie, schrijven en schrijvers, film en theater, werkelijkheid of fictie, vluchten. Ze zijn niet over het hoofd te zien bij het lezen. En spelen hun rol bij meerdere personages.

Bij Manning zelf is de sleutelrol weggelegd voor het vluchten, de dromen en het schrijven. In zijn jonge jaren was Manning dichter, tot een collega opmerkte: Mannings thema is Leegte, maar helaas ook meteen zijn motief, zodat zijn werk niets inhoudt. Hij was ervan geschrokken en had de poëzie laten varen, maar het schrijven er nooit helemaal aan gegeven en schreef de laatste jaren scenario's voor films. Na zijn vlucht schrijft hij zijn dromen op en begint een dagboek om antwoorden te vinden. Als wees (zijn ouders kwamen om toen hij een baby was) werd hij grootgebracht in pleeggezinnen en vluchtte ook daar steeds weg. "Van het begin af aan, tot en met Berlijn, heeft mijn leven in het teken van de vlucht gestaan. Ik ontvluchtte mijn pleegouders. Ik ontvluchtte mezelf. Ik ging op de loop voor mijn schrijftalent: ik vluchtte weg in handigheidjes." In een droom wordt hem duidelijk wat er echt aan de hand is. "In een droom kan ik mezelf niet bedriegen. In een droom vertel je jezelf de waarheid, hoe onsamenhangend die op het eerste gezicht ook mag zijn."

In een interview zei Campert  dat het thema Ouders en kinderen is. Bijna alle personages hebben inderdaad een min of meer problematische verhouding met hun ouders, Walter Manning ook, juist door hun ontbreken . Een autobiografisch element in dit boek is zeker aanwezig. Want ook Camperts eigen jeugd is niet "normaal" verlopen: zijn ouders zijn gescheiden toen hij een peuter  was, zijn moeder was veel op pad als toneelspeelster, hij werd opgevoed bij grootouders en in de oorlog bij pleeggezinnen, zijn vader is omgekomen in een concentratiekamp. Hij benadrukt dat hij altijd prima verzorgd is geweest, maar toch pas tijdens het schrijven van Het Familiealbum (volg link) is er sprake geweest van  een zekere "Verzoening"  t.a.v. zijn vader. Het was begrijpelijk dat zijn moeder er niet voor hem kon zijn, ze moest immers voor de kost zorgen, maar toch ontbraken zo de 2 belangrijkste mensen tijdens zijn jeugd. Dat laat sporen na die de loop van de rest van je leven kunnen beïnvloeden.

Voor Walter Manning geldt dat hij stopt met vluchten en het leven en zijn in de steek gelaten poëzie weer tegemoet durft te treden. Maar ook het scenario's schrijven pakt hij weer op: "De dichter die hij was beschouwde het schrijven aan de film als brood op de plank, noodzakelijk voor het onderhouden van zijn poëzie." 

En wij, mijnheer Campert, kijken vol verlangen uit naar uw volgende dichtbundel!

Remco Campert - Hotel du Nord. Amsterdam, De Bezige Bij, 2013. Geb., 135 pg., isbn: 9789023484103.

(Interview: http://boeken.vpro.nl/radio/de-avonden/2013/september/remco-campert.html)

©JannieTr, 31 oktober 2013.

Rinus Spruit - Een dag om aan de balk te spijkeren

Oktober 2013 - waardering: 8,0.

Inleiding

In 2008 verscheen het debuut van Rinus Spruit (Nieuwdorp, 1946), ter gelegenheid  van de Week van het Zeeuwse boek onder de titel: Zwieg stille. In 2009 werd het boek herdrukt door Cossee met als titel De rietdekker, een familiegeschiedenis. Het is gebaseerd op zijn eigen geschiedenis.  Rinus Spruit schetst met gevoel het harde bestaan van een rietdekkerfamilie in het begin van de vorige eeuw. Maar het is ook een roman geworden, over een vader en zijn zoon. De oude rietdekker vertelt, zijn zoon schrijft het op. En blijft doorschrijven tot na zijn vaders dood.  Het boek werd een succes, werd vertaald en als toneelstuk bewerkt. En nu is er van deze laatbloeier opnieuw een boek verschenen bij Cossee:  Een dag om aan de balk te spijkeren. Een echte roman dit keer, deels gebaseerd op zijn eigen leven. Een goed geschreven en boeiend boek! Zo mogen er nog meer komen.

Samenvatting

Maarten Rietgans streeft naar het allerhoogste. Hij moet meer presteren dan zijn omgeving, anders gaat hij, de meest schuchtere mens van Zeeland, ten onder.
Na het overlijden van zijn moeder ontvlucht hij het Zeeuwse platteland. Hij meldt zich als leerling-verpleegkundige bij een Rotterdams ziekenhuis, en slaagt daar glansrijk - maar neemt dan ontslag omdat hij zich niet geliefd voelt bij zijn collega's en bij elke vorm van erkenning vlucht. Of hij nu als bankbediende, fotograaf, buschauffeur of meteropnemer werkt, zijn dienstverband duurt nooit lang. Zijn vader, een kleine landbouwer, begrijpt er niets van. 'Jongen, jongen, jongen, jongen.' Waarom houdt Maarten nooit iets vol?
In de liefde gaat het hem al niet beter af. Hoewel hij wekelijks reacties krijgt op zijn veelvuldig geplaatste contactadvertenties, keurt hij het overgrote deel van de vrouwen bij voorbaat af - een enkele spelfout kan al fataal zijn voor een toekomstige ontmoeting.
Zijn zoektocht naar werk, een vrouw, een groots en meeslepend leven én een rustig bestaan is afwisselend ontroerend, aandoenlijk en komisch. (website: www.rinusspruit.be).

Leeservaring

Cossee heeft besloten Zeeland de primeur te geven: vanaf vandaag ligt tot 1 november het nieuwe boek van Rinus Spruit alleen in de Zeeuwse boekwinkels. Hier geeft hij ook zijn eerste interviews en vindt de presentatie plaats. In een groot interview in de PZC (15 okt. 2013) geeft hij zelf al aan dat hij er wel tegenop ziet over zijn boek te moeten praten. Vooral als er gevraagd gaat worden naar het autobiografische gehalte van de roman. Hij benadrukt het vast: er zijn inderdaad overeenkomsten, maar ook veel verschillen. Het is een romàn, gebaseerd op sommige feiten en anekdoten uit zijn leven, maar verder grotendeels verzonnen.

Eigenlijk is het ook helemaal niet interessant of er autobiografische elementen in dit boek zitten.  De Rietdekker moest een betrouwbaar beeld geven van het leven van zijn vader en grootvader, voor zijn eigen leven is die noodzaak er niet. De psychologische roman die nu op tafel ligt, boeit vooral door de sublieme wijze waarop het leven van Maarten Rietgans verbeeld wordt. Ik schrijf expres niet beschreven wordt, want het is meer dan dat. Of eigenlijk  juist minder. Er is ruimte genoeg voor de eigen verbeelding.

Het (personale) perspectief ligt vrijwel constant bij Maarten. Je zou zeggen dat je dan zijn gedachten en drijfveren goed leert kennen en de reacties van Maarten  goed kunt begrijpen. Maar niets is minder waar. Elke keer overrompelt hij iedereen met zijn reacties: zijn vader, zijn collega's, zijn vriendinnen, en uiteraard de lezer. Maar ook zichzelf. Hij neemt impulsieve beslissingen, waarvan hij zelf niet precies weet waarom of hij probeert er een verklaring voor te vinden die hem toch niet helemaal bevredigt. Of hij stelt juist beslissingen uit om onduidelijke redenen. En dat brengt de spanning in het boek. Net als zijn vader blijf je hopen: nu komt het goed, heeft hij zijn draai gevonden in zijn werk of is hij de juiste vrouw tegengekomen.  En weer is het plotseling over. Tot op de laatste bladzijde en toch verveelt het absoluut niet!

Is het daarmee en zwaarmoedig boek? Spruit zegt daarover:" Dit boek heeft meer diepgang dan het boek over het leven van mijn vader. Het gaat over een kleine man, een man met zwakheden. Ik heb geprobeerd het niet te zwaar te maken, er zit humor in." En dat is waar. Om te beginnen heeft hij een prettig leesbare schrijfstijl, vlot en helder. Daarbij is het verhaal bij vlagen ontroerend of gedraagt Maarten zich aandoenlijk of is een situatie komisch, maar nooit nadrukkelijk, eerder speels. Juist die afwisseling maakt het verschil.

Had Maarten niet eigenlijk psychische hulp nodig, vroegen zijn meelezers hem. Misschien wel, was zijn antwoord, maar dan was er een totaal andere Maarten op papier gekomen, die waarschijnlijk een stuk minder boeiend was geweest. Mooi gespreksthema voor een leeskring: Maarten deed op zich niemand kwaad, was ook niet altijd doodongelukkig, had misschien wel een gemakkelijker leven gehad als hij had kunnen leren zich anders te gedragen, maar maakt dat zijn leven zoals het zich nu ontwikkelde daarmee zinloos? Zouden zijn bijzondere foto's en uiteindelijk zijn boek zonder dat alles ontstaan kunnen zijn? Ook in het leven van anderen maakte hij het verschil: het verbeteren van de kwaliteit van leven in het verpleeghuis, de hulp aan en liefde voor zijn bejaarde vader bv.

Een motief dat terug blijft keren is het hart. Maarten voelt sinds zijn opleiding vaak de behoefte de pols te voelen. Zo kan hij bepalen wat iemand mankeert. Zelf heeft hij hartritmestoornissen. Zijn moeder overlijdt aan een hartstilstand. De huisarts heet Vliegendhart. Als de kat een halfdode rat neerlegt, kijkt hij of het hartje nog klopt en als hij op een terras zit met een glas wijn in de hand ziet hij in de kringetjes in het glas zijn eigen hartslag. Verliefd is hij soms en heeft ook wel relaties, maar het is moeilijk iemand zijn hart echt te schenken. En als iemand het hem wil geven, dan schrikt hij terug. Wanneer  hij een nieuwe studie of passie heeft, dan stort hij zich er met hart en ziel in.

De titel Een dag om aan de balk te spijkeren is een uitdrukking van de vader van Maarten: als alles meezat op een dag, dan zei hij dat, soms prees hij zo'n dag zelfs al voor het avond was. De dag waarop dit boek gepresenteerd wordt, is er ook zo één, dat durf ik nu al te voorspellen!

Hoe het verhaal afloopt? Eind goed al goed? Hm, misschien, het boek eindigt in elk geval met een vette knipoog. Ik zou zeggen: zelf lezen!

Rinus Spruit - Een dag om aan de balk te spijkeren. Amsterdam, Cossee, 2013. 224 pg., isbn: 9789059364486.

©JannieTr, 15 oktober 2013.

Dimitri Verhulst - De Laatkomer

Oktober 2013 - waardering: 8,5.

Inleiding

Het beste boek dat ooit geschreven werd over het thema dementie is en blijft voor mij Hersenschimmen van Bernlef. Het zou niet eerlijk zijn dat boek als maatstaf te nemen bij de beoordeling van een nieuw boek over hetzelfde thema. Het zal wel altijd ongeëvenaard blijven. Maar toch is Dimitri Verhulst erin geslaagd om op een geheel andere manier opnieuw aandacht te vragen voor deze ziekte en de wijze waarop er met mensen wordt omgesprongen die er aan lijden. Via een omweg en met humor die schrijnt. Maar niet minder effectief.

Samenvatting

Om zich alsnog te kunnen verzoenen met zijn leven, verlaat Désiré Cordier het pad zoals dat richting graf voor hem was uitgestippeld. Hij neemt wraak op zijn matte, liefdeloze burgermansbestaan door te doen alsof hij dementeert. Zijn gevoel van eigenwaarde, dat door zijn huwelijk was aangetast, wint hij terug als hij op een heuglijke dag, gezond en wel, in een tehuis voor seniele bejaarden wordt geplaatst. Hij belazert de kluit op virtuoze wijze door zich voor te doen als demente en incontinente grijsaard die op zijn einde afstevent. De rol van zijn leven, en die wordt nóg veelbelovender als er opeens een demente jeugdliefde in het tehuis opduikt.  (Achterflap).

Leeservaring

Wat is het thema van De Laatkomer? De laffe manier waarop Désiré (vert.: de gewenste!) probeert ten lange leste uit zijn huwelijk te breken dat al snel een gevangenis bleek? Door dementie te veinzen? Wat begint als een humoristisch spel waar hij zich met plezier volledig aan overgeeft,  gaat steeds meer wringen, zowel voor hemzelf als voor de lezer. Soms schiet je in de lach bij zijn geniale invallen, maar vaak ook wordt pijnlijk duidelijk dat je het als ècht demente bejaarde niet best hebt. Zelfs niet als er mensen in de buurt zijn die het beste met je voor hebben. En dat blijkt dan toch het echte thema van dit boek te zijn, dat nog lang nazeurt in je gedachten.

In Hersenschimmen ligt het perspectief bij een hoofdpersoon waarbij de dementie sluipenderwijs toeslaat. Door in zijn hoofd te zitten, maak je dat proces op een benauwende manier mee. Hier ligt het perspectief bij een hoofdpersoon die dementie voorwendt. Hij heeft zich er goed in verdiept en speelt ermee. Omdat je weet dat het spel is, lach je eerst om de drama's die hij verzint, maar het voelt meteen ook ongemakkelijk. De wanhoop bij een echt dement wordende persoon en de mensen in zijn omgeving schemeren door het verhaal heen.

Volledig bij zijn verstand kan Désiré zijn commentaar leveren bij alles wat er over zijn hoofd heen beslist wordt en wat er met hem gebeurt.  Als een undercoverspecialist doet hij verslag vanuit Home Winterlicht. De ruzie die hij afluistert tussen de verpleegster en een dochter van een bejaarde over het wel of niet gedwongen voeden van iemand die niet meer eten wil. Is het de plicht van de verpleging iemand tegen zijn wil in leven te houden en hoe weet de dochter dat haar vader dood wil? Wil ze zelf soms van de zorg af? Dilemma's tekenen zich af. Zijn eigen dochter komt op bezoek, hij veinst haar niet te kennen, maar voelt dat ze definitief afscheid komt nemen. Het komt hard aan, als ze hem deze laatste keer van alles vertelt wat eerder niet gezegd kon worden en als hij daar niet op kan reageren zonder uit zijn rol te vallen.

Iedereen laat hem in de steek, hij krijgt geen bezoek meer, alleen soms zijn vrouw, waar hij nou net niet op zit te wachten. En als hij denkt voor het eerst in zijn leven ongestoord naar klassieke muziek uit zijn radiootje te kunnen luisteren, is er altijd wel een welwillende zuster die redding brengt: Wat een nare muziek, daar worden we maar somber van, ik zal gauw iets vrolijkers voor u aan zetten...Dan blijft er niets anders meer over dan gelaten in zijn zelfgekozen gevangenis te wachten op de dood en zich daarbij voor te stellen hoe de anderen, zijn vrouw, zijn vrienden, daarop zullen reageren. En ook dat beeld is treurig.

Recensenten denken erg verschillend over het boek. Voor de één had het wel wat hilarischer gemogen, voor de ander heeft het niet genoeg diepgang. Maar er zijn er ook genoeg met waardering voor deze originele manier om een sociaal en maatschappelijk probleem aan de orde te stellen: hoe op een respectvolle en waardige manier om te gaan met demente ouderen. Toch is het geen moralistisch verhaal geworden, dankzij de humor die ook een rol mocht  spelen. Laat dat maar aan Dimitri Verhulst over. Knap gedaan!

Het lijkt me een uitermate geschikt boek voor leesclubs, zeker als er andere boeken over  dit onderwerp bij betrokken worden.

Dimitri Verhulst - De Laatkomer. Amsterdam, Atlas, 2013. Geb., 140 pg., isbn: 9789025441265.

©JannieTr, 14 oktober 2013.