Elke Geurts - De weg naar zee

November 2013 - waardering: 9,0.

Inleiding

Soms kom je bij toeval bij een heel bijzonder boek terecht. Na een aankondiging van MarleensBoekvandeweek over De weg naar zee op Twitter klikte ik door naar de bijbehorende recensie. Die was zo intrigerend dat ik besloot een gokje te wagen en mee te doen met de bijbehorende winactie. Intussen kreeg ik ook een nieuwsbrief van VPRO boeken waarin een interview met Elke Geurts over De weg naar zee werd aangekondigd. Bij het beluisteren daarvan werd de fascinatie alleen maar groter en ik was dan ook blij verrast  toen ik enkele dagen later van de Bezige Bij een gewonnen exemplaar (met een prachtige stofomslag) ontving. Dat betekende alle andere boeken aan de kant en lezen! Hoewel het interview me al enigszins voorbereidde op wat ik kon verwachten, werd ik compleet overdonderd door de inhoud van dit boek.  Dat wordt dus binnenkort een inhaalslag: haar andere twee wil ik nu ook lezen.

Samenvatting

Op een hete zomerdag sleept Tessa haar zevenjarige dochter in een bolderkar door een zwartgeblakerd duingebied. Een verzengende tocht, waarin ze de zeven jaren met Summer overdenkt. Het meisje is niet haar gedroomde evenbeeld geworden, maar dat heeft Tessa er nooit van weerhouden alles op alles te zetten om het beste uit haar kind te halen: een goede versie van zichzelf. Hoe langer ze door het mulle zand loopt, hoe sterker haar het gevoel van mislukking overvalt. De weg naar zee is een trefzeker portret van een moeder die tot het uiterste gaat in haar liefde voor haar dochter en tegelijkertijd zoekt naar het perfecte leven. (Achterflap)

Leeservaring

Wat me bij het lezen van dit boek overkwam, maakte ik nog niet eerder mee. Het verhaal is zo aangrijpend en beklemmend en  zo wurgend spannend dat je tegelijkertijd verder wilt lezen om de afloop te kennen en eigenlijk ook weer niet omdat je het ergste gaat vrezen. Elke Geurts grijpt je vast en sleurt je het verhaal in, daarna is geen ontkomen meer aan.  Sluipenderwijs komt het onheil dichterbij, je voelt het aankomen, maar ziet het niet, kan er de vinger niet op leggen. Toen het boek uit was, moest ik eerst een paar dagen bijkomen voor ik in staat was om te kunnen achterhalen waarom het me zo verwarde. En hoe ze dat klaargespeeld heeft.

En nu ga ik dus een poging wagen. Het verhaal speelt zich af in de Schoorlse Duinen. De vriendinnen Tessa en Gina hebben er een zomerhuisje gehuurd op een afgelegen plek om er samen met hun  dochtertjes (7 jaar) een weekje van het strand te genieten. In het gebied is de laatste jaren met enige tussenpozen een pyromaan actief.  Gina is bang geworden en wil daarom eerder naar huis dan afgesproken. Dit is dus de laatste dag en bloedheet. Toch wil Tessa met haar dochtertje naar zee, terwijl Gina liever thuis blijft met het hare. De weg naar zee is lang en slopend, het zand mul, de zon heet, het slapende kind in de bolderkar zwaar en het meegenomen water onvoldoende, ze raakt de weg kwijt.

Het verslag van de tocht wordt afgewisseld met flashbacks, die duidelijk moeten maken wat er allemaal aan deze helletocht vooraf ging. Doordat het perspectief uitsluitend bij Tessa ligt, zit de lezer opgesloten in haar hoofd. Of iedereen om haar heen dus de bedoeling heeft haar te kwetsen, te veroordelen, af te wijzen, dat kun je niet weten. Maar het is wel hoe het bij haar binnenkomt en dat maakt het tegelijkertijd ook mogelijk om haar beter te begrijpen.

De karaktertekening van Tessa is geslaagd. Mede door het gedrag van de mensen om haar heen en haar reacties daarop krijgen we een beeld dat meer zegt dan alleen haar innerlijke monoloog. Al vrij snel in het verhaal wordt duidelijk dat haar dochtertje Summer een mongooltje is. Tessa weigert dat de accepteren. Aanvankelijk houdt ze iedereen weg bij de baby, ze is bang voor de reacties. En terwijl ze nu juist alle steun zou kunnen gebruiken, laat de omgeving het afweten. Dat haar ouders zich voorlopig niet meer laten zien nadat ze hun kleinkind eindelijk hebben mogen bekijken, versterkt haar minderwaardigheidsgevoel enorm. Ze heeft weer gefaald in hun ogen. Kennissen en buren mijden haar of maken (onbedoeld) kwetsende opmerkingen, vriendinnen troosten met onwaarachtige cliché's en het toppunt is de beschrijving van de ontmoeting met een moeder van een veel ernstiger geestelijk gehandicapt zoontje die beweert dat dit het beste is wat haar is overkomen. Tessa walgt er allemaal van. Haar man is de enige die hun dochtertje accepteert zoals ze is, dol op haar is en Tessa's steun zou kunnen zijn, maar die stoot ze van zich af, omdat zij er van overtuigd raakt dat er wat aan te doen is.

Ze bijt zich vast in de gedachte dat Summer wel de uiterlijke kenmerken van een mongooltje heeft, maar dat dat een vergissing van de natuur is. Dat haar kind beoordeeld wordt op haar uiterlijk en dat als ze er normaal uit zou zien, de vooroordelen vanzelf zouden verdwijnen en ze alle kansen op een normaal leven zou krijgen. Misschien moet ze wat meer haar best doen met leren, maar er zit beslist meer in dan anderen denken. En ze zet uit liefde voor Summer een heel project op om voor haar het allerbeste te bereiken.

En dan gaat het wringen bij het lezen. Je voelt de blinde gedrevenheid van Tessa, haar wanhoop, haar vastberadenheid, haar liefde voor het kind en de ondragelijke last die ze voelt (het gesleep door het mulle zand is heel symbolisch). Tussen de regels staat de onmacht van de vader die anders zou willen. Er is een  vriendin die een poging doet haar in te doen zien dat ze misschien hulp nodig heeft bij het aanvaarden: ze wordt weg gesnauwd. Haar ouders gooien juist olie op het vuur.

Summer leren we vooral kennen via de dingen die ze zegt en hoe ze reageert op haar moeder. Het kost geen enkele moeite om je in het kleine meisje te verplaatsen. Haar opmerkingen snijden je door je ziel, ze doet zo ontzettend haar best, verdraagt zoveel. De tranen springen in je ogen!

Ik ga niet verklappen hoe De weg naar zee afloopt. En eigenlijk weet ik dat ook niet precies. Het lijkt er op dat Tessa door de hitte en de dorst een zonnesteek heeft. En omdat we nog steeds in haar hoofd zitten weten we niet meer wat echt en wat hallucinatie is. Misschien maar goed ook. Nu mogen we er zelf desgewenst nog een hoopvol einde aan breien.

 In het interview met Jeroen Kan zei Elke Geurts (volg link) dat ze in dit boek probeert de grenzen op te zoeken en dat heeft ze zeker gedaan. Niet wat betreft geloofwaardigheid, maar wel t.a.v. waartoe moeders in staat zijn  voor de bestwil van hun kinderen. Ze bleef benadrukken dat deze moeder veel van haar kind hield en het beste voor haar wilde.  Ze verwees daarbij naar veel moeders van "normale" kinderen die ook hun kind niet accepteren zoals het is. Die ze extra lessen opdringen voor een schooladvies waarbij ze uiteindelijk toch weer struikelen of voortdurend op hun tenen moeten lopen, maar er zijn ook extremen in sport en bij "voice" wedstrijden. Hoeveel pushen en dreigementen komen daaraan te pas? Is dat wel acceptabel?

Het boek zet zeker aan tot nadenken over hoe er in het algemeen met kinderen wordt om gegaan. Mogen ze zichzelf nog zijn, zich onbevangen ontwikkelen en daarbij wel gestimuleerd, maar niet gepusht worden? Maar ook over hoe kwetsend goedbedoelde opmerkingen tegen ouders van een mongooltje  kunnen zijn. Hoe noodzakelijk het is deze ouders na de geboorte te begeleiden. En dat ook deze kinderen een kans verdienen op een gelukkig en geslaagd leven, zonder forceren, binnen hun eigen mogelijkheden.

Het is zeker een boek dat heel wat discussie zal oproepen als het besproken wordt in een leeskring. Het is er uitermate geschikt voor. Zowel wat betreft de inhoud als de literaire analyse. Hoe wordt de spanning opgebouwd bijvoorbeeld, welke motieven herken je? Wat is het hoofdthema en welke andere thema's komen aan bod?  Welke rol speelt de setting in het verhaal? Wat vind je van het motto?

Elke Geurts - De weg naar zee. Amsterdam, De Bezige Bij, 2013. Geb., 155 pg., isbn 9789023485612.

©JannieTr, 10 november 2013.