Leesclubthema seizoen 2012 - 2013 : Historische romans

De historische roman is een roman waarvan de verhaalstof gebaseerd is op (in de regel) waar gebeurde historische gebeurtenissen en/of bestaand hebbende personen. Althans volgens Wikipedia (zie: link). In een uitgebreid artikel wordt daar aandacht besteed aan de kenmerken en geschiedenis van dit genre en worden enkele bekende binnen- en buitenlandse vertegenwoordigers genoemd. 

Via de link historische romans  wordt een overzicht geboden van historische romans die in Nederland en België spelen. Met daarbij o.a. de periode waarin ze spelen en een waarderingsaanduiding.

Bij de Koninklijke Bibliotheek kun je een informatief dossier vinden met daarbij een overzicht van de bekendste Nederlandse historische romans.

Een (Engelstalige) selectie van historische romans gesorteerd op tijd en auteur zijn hier te vinden.

Op de eerste avond van het nieuwe seizoen hebben we besproken waar we op zullen gaan letten bij het lezen en beoordelen van een historische roman. We zijn tot het volgende lijstje gekomen.

1. Wanneer en waar speelt het verhaal zich af?

2. Hoe is de verhouding tussen feit en fictie in het betreffende boek? 

3. Is de roman gebaseerd op een bestaande figuur? Zo ja, wat weet je over deze figuur?

4. Komt de roman je geloofwaardig over en waarom wel/niet? Kun je passages aanwijzen waaruit dat blijkt?

5. Is het verleden slechts een decor of vormt het een wezenlijk onderdeel van het verhaal?

6. Hoe goed heeft de auteur het verleden bestudeerd? Is er sprake van anachronismen?

7. Bewaart de auteur voldoende distantie tot de materie? Of kiest hij duidelijk partij?

8. Welke rol speelt de verteller? Blikt hij/zij vooruit (alwetende/auctoriale verteller)?

9. Onder welk ander genre is de roman tevens onder te brengen (psychologische roman, sociale roman, geromantiseerde biografie bv.)? 

10. Gaat het echt om een roman of om verhalende geschiedschrijving?

Misschien dat er in de loop van het seizoen nog vragen bij komen.

Als eerste boek zal aan de beurt zijn: Margriet de Moor - De schilder en het meisje. 

Op dit moment zijn er nog enkele plaatsen vrij in onze leeskring. Woon je in Zeeuws-Vlaanderen en lijkt het je leuk om aan te sluiten? Probeer dan eens een avondje vrijblijvend mee te draaien. De eerst volgende bijeenkomst is op 23 oktober. Stuur gerust een mail voor het uitwisselen van enkele gegevens.

 © JannieTr, 19-09-2012.

Marylin Simons - Koorddansers: bitterzoete verhalen uit Suriname

Juli 2012 - Waardering: 7,0.

Inleiding

Het laatste boek van dit leeskringseizoen over Suriname is een verhalenbundel geworden. Als cadeautje voor de deelneemsters, als herinnering aan het thema van dit jaar. Daarmee sneed het mes aan twee kanten: aan korte verhalen worden weer hele andere eisen gesteld dan aan romans. Dit was dus tevens een mooie manier om daar meteen ook eens aandacht aan te besteden. De bundel verscheen al eerder onder de titel: Carrousel (2003). De Geus gaf deze bundel opnieuw uit in 2006, aangevuld met twee verhalen en onder de titel Koorddansers. Deze mooie, gebonden uitgave is nog steeds verkrijgbaar tegen een redelijke prijs. Over Marylin Simons is niet veel te vinden. Op Wikipedia staat haar levensloop en een uitgebreide bespreking van het verhaal Carrousel: voor wie getroffen wordt door de verhalen in deze bundel is het zeer zeker de moeite waard om die eens na te lezen.

Samenvatting

De verhalen in Koorddansers hebben allemaal de liefde of het gebrek daaraan als onderwerp. Wat de verhalen bijzonder maakt is dat ze op een poëtische, zintuiglijke manier relaties tussen mensen schetsen, zonder te dwepen met de exotische achtergrond. Door het gebruik van het Surinaams-Nederlands in de dialogen en soms ook daarbuiten, krijgt elk verhaal een extra emotionele lading en een hoge mate van authenticiteit (Achterflap).

 "De verhalen in deze bundel zijn mensenlevens. Daar hoef je niets voor op te zoeken. Die worden je ongevraagd in het gezicht gesmeten. Het zijn juist gewone mensen die stof bieden voor ongewone verhalen" (Marylin Simons).

Leeservaring

Voor de meesten was het toch even wennen geweest: korte verhalen. Maar dat M.S. erin geslaagd is in het korte bestek van enkele bladzijden een spannend verhaal neer te zetten met levensechte mensen, daar was men het wel over eens. Na een aantal boeken gelezen te hebben dit jaar waarin geregeld Surinaams-Nederlandse woorden en zinnen voorkwamen, bleek het geen probleem meer de verhalen te lezen. Daarbij hielp ook nog de woordenlijst achterin. En de opgebouwde spanning richting plot natuurlijk. Dan lees je gewoon door en begrijp je onbekende woorden wel uit de context.

Hoewel de meesten het boek met een voldoende beoordeelden, gaf bijna iedereen aan dat ze toch liever romans lazen. In hoeverre dat ook met de verhalen zelf samenhing was moeilijk in te schatten. De meeste verhalen zijn erg schrijnend, dat maakt het een deprimerend boek. Temeer als je bedenkt dat ze ook realistisch zijn (we kwamen voorbeelden tegen in de andere boeken). Is er in een roman toch een zekere ontwikkeling, een open eind dat misschien nog kansen biedt, een sterk karakter dat alles lijkt aan te kunnen, in deze korte verhalen moeten we het doen met steeds weer de schets van een trieste situatie, waarbij de plot meestal (niet altijd) nog triester is. Een uitzichtloosheid wordt ons voorgespiegeld, waaruit geen ontsnappen mogelijk lijkt. Je realiseren dat veel ervan op de werkelijkheid berust en dat de wortels ervan in onze gezamenlijke geschiedenis liggen is niet opbeurend.

Aan de hand van de discussievragen (zie elders op dit weblog) spraken we zowel over de vorm als over de inhoud van de verhalenbundel. Ieder had zo zijn eigen voorkeur voor een bepaald verhaal of personage. Er was ook wel kritiek, op de verhouding tussen ouder en kind in enkele verhalen: onwaarschijnlijk werd gezegd. Ik ben toch geneigd te geloven dat Marylin Simons de (harde) werkelijkheid benadert en dat er nog enkele generaties nodig zijn om de gevolgen van het gewelddadige en liefdeloze verleden voor de Surinamers te doen verdwijnen.

Op de afsluitende avond van dit seizoen was iedereen het er wel over eens, dat Suriname een interessant thema is gebleken voor een leesclub. Meer inzicht in een land dat zolang bij ons hoorde en oog de mensen die er wonen (en woonden) werd als een verrijking ervaren.

Volgend seizoen iets heel anders: historische romans.

Marylin Simons - Koorddansers. De Geus, 2005. Geb. met stofomsl., 159 pg., woordenlijst. ISBN: 90-445-0667-6.

©JannieTr, aug. 2012.

Discussievragen bij de verhalenbundel Koorddansers van Marylin Simons

Inleiding

Het kort verhaal (ook kortverhaal gespeld) is een prozatekst die korter is dan een novelle en zich gewoonlijk beperkt tot slechts enkele personages. Hoewel het pas vanaf de 19e eeuw beschouwd werd als een apart literair genre is de orale traditie, het elkaar vertellen van verhalen en anekdotes, al veel ouder. In de middeleeuwen en later ontstonden de raamvertellingen, waarin korte verhalen aan elkaar werden gekoppeld door ze in een kader te plaatsen.

De omvang van een kort verhaal varieert van twee tot een twintigtal bladzijden. Is het verhaal langer, dan heeft men vaak te maken met een novelle. Een speciaal genre is het zkv of zeer korte verhaal, een verhaal dat meestal niet langer is dan een bladzijde. De bekendste hedendaagse schrijver van dit genre is in Nederland de schrijver A.L. Snijders.

Het moderne genre begint meestal midden in de handeling ('in medias res') en stelt één personage en één gebeurtenis centraal, die licht werpt op het karakter of het leven van die figuur. Vaak worden min of meer alledaagse gebeurtenissen transparant en verwijzen ze naar een wezenlijk menselijk probleem (Wikipedia).

1. Korte verhalen worden doorgaans samengebracht in één bundel. Ze gaan dan meestal allemaal over  hetzelfde thema en zijn geschreven door 1 of meerdere auteurs. Wat is het belangrijkste thema van deze bundel?

2. De titel luidt: Koorddansers: bitterzoete verhalen uit Suriname. De meeste verhalen uit deze bundel verschenen eerder onder de titel: Carrousel. Beide titels zijn ontleend aan één van de verhalen in de bundel. Kun je de titels bij het betreffende verhaal verklaren? Zijn ze ook goed gekozen als titel voor de gehele bundel?

3. Pas sinds enkele jaren krijgt de verhalenbundel meer waardering. Het schrijven van korte verhalen vraagt andere vaardigheden dan het schrijven van een roman. Zo moet de lezer direct nauw betrokken worden in het verhaal, moet een karakter snel en soepel getekend worden en de plot verrassend en toch geloofwaardig zijn. Probeer na te gaan of Marylin Simons daar goed in geslaagd is. Geef eventueel voorbeelden aan de hand van een of enkele van de verhalen.

4. Welk verhaal vond je het meest geslaagd? Kun je dat motiveren? En welk het minst?

5. Let eens op het perspectief bij de verhalen. De meeste hebben een ik-perspectief of een personaal perspectief (hij- of zij-, van binnenuit verteld). Van een ik-perspectief wordt gezegd dat het onbetrouwbaar is (je weet immers alleen hoe de ik-persoon alles ziet en ervaart). Voor een personaal perspectief geldt dat minder, MITS er sprake is van perspectiefwisselingen. Die zijn er niet in deze verhalen. Behalve bij Koorddansers. Wat is het effect daar van de perspectiefwisseling?

6. In Blaka Nene (de naam van de hond, maar het betekent: zwarte, oudere kinderverzorgster of huisbediende, grootmoeder, oude vrouw) wisselt het perspectief ook. Wie is de zij uit het begin, wie de ik verderop? Waarom is deze wisseling nodig? Herken je de auctoriale verteller?

7. In de beperkte ruimte van een kort verhaal moet ook de tijdspanne beperkt blijven. Dat kan opgelost worden door het verhaal zich af te laten spelen binnen enkele uren of hoogstens dagen, of door een lange flashback in te lassen (die dan het grootste deel van het verhaal inneemt). Noem een verhaal waarin dit gebeurt.

8. Van welk verhaal vond je de plot het meest verrassend? Van welk het minst?

9. Tussen weg en weesgegroet is een voorbeeld van "Stream of consciousness" of "Monologue intérieur" (interne monoloog, zie pg. 71 cursusboek). Deze stijl vraagt  veel van de lezer. Lees het verhaal (blz. 94-97) tweemaal. Kun je de gedachtensprongen volgen?

10. Ook Carrousel bevat enkele dergelijke passages. Bij Wikipedia tref je een analyse aan van dit verhaal. Carrousel is een vrij ingewikkeld verhaal, maar als je de moeite neemt de analyse te lezen krijg je er wellicht meer grip op. Je vindt die hier: http://nl.wikipedia.org/wiki/Marylin_Simons.

11. Behalve Surinaamse woorden wordt ook de Surinaamse spreektaal gebruikt. Wat vind je van deze stijl? Vond je het moeilijk te volgen of wende het op den duur? Voegt het is toe aan de verhalen? Zouden ze in correct Nederlands hetzelfde effect op de lezer hebben?

N.B. De woordenlijst aan het eind is niet zo lang. Alleen de woorden met een * staan er in. Veel zul je uit de tekst moeten begrijpen. Wil je toch ergens de betekenis van weten, kijk dan op: http://www.sil.org/americas/suriname/sranan/national/sranannldictindex.html. Hier vindt je een Surinaams-Nederlands woordenboek.

©JannieTr, augustus 2012.

Marlies Mielekamp - Kazernekind: de geschiedenis van een Moluks gezin in Nederland

Juli 2012 - Waardering: 7,5.

Inleiding

In oktober 2008 hield ik voor de leesclub waar ik toen lid van was een boekbespreking over Snijden & stikken van Yvon Muskita (2008). Ik verdiepte me daar voor uitgebreid in de Molukse geschiedenis, die ik slechts ten dele kende door een Moluks vriendinnetje op de middelbare school. De ware omvang van het onrecht en het verdriet werd me echter pas duidelijk toen ik me er als volwassene verder in verdiepte. Ook van Frans Lopulalan las ik een boek over dit onderwerp: Onder de sneeuw een Indisch graf (1985). Van beide boeken staat elders op dit weblog een leesverslag (zie onder het trefwoord Molukkers). Het heeft me niet meer los gelaten en toen ik zag dat bij Artemis dit voorjaar opnieuw een boek over een Moluks gezin in Nederland verscheen, moest ik ook dat natuurlijk lezen. Het blijkt een prima aanvulling.

Samenvatting

Kazernekind geeft de geschiedenis van de Molukkers in Nederland een gezicht. Het vertelt het indrukwekkend verhaal van een sterke Molukse moeder die ondanks alle tegenslag haar kinderen in Nederland een nieuwe toekomst biedt.

In 1951 komen Jo en Bantji Polnaya met bijna 4.000 andere gedemobiliseerde KNIL-militairen en hun gezinnen vanuit het tropische Indonesië naar het koude Nederland. Nadat Indonesië in 1949 onafhankelijk was geworden, hadden ze graag terug naar de Molukse eilanden gewild, om zich aan te sluiten bij de beweging voor vrije Zuid-Molukken. Maar Soekarno verbood de terugkeer en ter afkoeling haalt Nederland de Molukse soldaten naar  - onder andere - Kamp Schattenberg, voormalig Kamp Westerbork. Wat bedoeld was als een tijdelijke opvang wordt een verblijf voor langere tijd. De Nederlandse regering weet zich er geen raad mee, en onder de Molukkers groeit de frustratie met de dag.

Jo probeert er het beste van te maken. Ze zorgt voor haar snel groeiende gezin en start haar eigen Indische toko in Schattenberg. Begin jaren zeventig verhuizen ze gedwongen naar de Molukse wijk in Assen, waar hun elf kinderen op school en thuis ieder hun eigen weg zoeken als Molukkers in Nederland. Zoon Tommy voelt zich aangetrokken tot de Molukse vrijheidsstrijd en Jo krijgt steeds minder zicht op wat hij uitspookt. Tot haar schrik blijkt hij betrokken te zijn bij de gijzeling op de basisschool in Bovensmilde. (Flaptekst).

Leeservaring

Kazernekind moet tot de literaire non-fictie gerekend worden. Het is geen verzonnen verhaal (fictie), maar het leest toch als een roman, waar de historische feiten op een soepele en natuurlijke manier door heen geweven zijn.

Marlies Mielekamp heeft Jo Polnaya uitgebreid geïnterviewd, zelf het nodige archiefwerk verricht en daarna alles samengebracht in het levensverhaal van Jo. Een bijzonder keuze, deze vrouw als hoofdpersoon, want meestal kiezen auteurs die over deze trieste materie schrijven als hoofdpersonen de bedrogen KNIL-militairen of schrijven over het kampleven van hele families. Maar hoe sloegen de vrouwen zich hier doorheen? Jo's verhaal is uniek natuurlijk, maar we krijgen zo toch een goed beeld van de situatie waarin de Molukse vrouwen zich bevonden en aan welke problemen ze het hoofd moesten bieden.

Het valt niet mee om aan alle feiten uit deze onverkwikkelijke geschiedenis aandacht te besteden zonder dat het een saai verhaal wordt. En het is ook verleidelijk om partij te kiezen en te oordelen. Marlies Mielekamp heeft beide klippen omzeild en een prettig leesbaar boek geschreven, dat tegelijkertijd recht doet aan de geschiedenis.

Het bijzondere van Kazernekind is, zoals gezegd, de keuze van de hoofdpersoon: Jo Polnaya, een inmiddels 88-jarige vrouw, de (stief)dochter en later echtgenote van een KNIL-militair. Een zgn. kazernekind: geboren en opgegroeid in KNIL-kazernes op verschillende plekken in Indië.

De eerste twee hoofdstukken gaan over de jeugd van Jo en lopen door tot het vertrek naar Nederland. In het grote gezin van haar moeder wordt ze al snel geconfronteerd met diverse moeilijke omstandigheden en de noodzaak tot het zoeken naar praktische oplossingen in de zorg voor haar halfbroertjes en -zusjes. Ze is net getrouwd als haar man in 1942 opgeroepen wordt te helpen bij de verdediging tegen de Japanners. Een nare en onzekere tijd volgt. Na de bevrijding zien ze elkaar terug, maar de ellende is nog niet over. De politionele acties volgen en daarna de onafhankelijkheidsverklaring van Indonesië. Voor KNIL-militairen (waaronder veel Molukkers) is geen plaats meer in Indonesië, Nederland haalt ze naar Nederland met de belofte dat ze t.z.t. terug mogen keren naar een onafhankelijke eigen staat binnen Indonesië.

Eenmaal in Nederland, in het Kamp Schattenberg wordt langzamerhand duidelijk dat er van terugkeer geen sprake zal kunnen zijn. Tegenover het koppig vasthouden van de mannen aan de overtuiging dat het onrecht bestreden kan worden, staat de praktische zin van vrouwen als Jo. Ze ziet in dat ze er hier en nu het beste van moet maken. Zo begint ze een winkeltje in Indische eetwaren, als de Molukse gezinnen gedwongen worden voortaan voor hun eigen eten te zorgen, maar daarvoor de vertrouwde ingrediënten nergens in de buurt kunnen kopen. Het steeds grotere gezin in de beperkte woonruimte zorgt ook voor oplossingen die misschien achteraf niet de beste waren. Jo heeft echter altijd het beste met haar kinderen voor gehad, zag al snel in dat ze het hier beter zouden hebben dan op de Molukken. M.M. veroordeelt haar keuzes dan ook nergens, ze vraagt er hoogstens begrip voor.

Dat geldt ook voor de deelname aan de gijzelingsacties van de school in Bovensmilde. Helder tekent M.M. hoe verdeeld de Molukse gemeenschap is over dit soort acties, zelfs binnen gezinnen ontstaan hierover heftige onenigheid en ruzies. Zo ook binnen het gezin van Jo als blijkt dat een van haar zoons tot de bezetters van de school behoort. Door het geven van alle argumenten van voor- en tegenstanders van de acties, vraagt M.M. begrip, maar geen goedkeuring, veroordeelt niemand en laat het oordeel aan de lezer over.

Door de kennis die ik over dit onderwerp heb opgestoken in 2008 kan ik vaststellen dat M.M. geen enkel belangrijk historisch feit heeft overgeslagen en aan alle aspecten van De geschiedenis van een Moluks gezin in Nederland aandacht heeft besteed. In dat alles in een onderhoudend boek dat de ogen zal openen voor wie de achtergronden nog niet volledig kende.

Het is zonder meer een leesclubtip. Het biedt niet alleen de mogelijkheid over de inhoud  te discussiëren, maar ook over het fenomeen van literaire non-fictie. Vaak geldt daarbij als bezwaar (door historici) dat er onvoldoende recht wordt gedaan aan de historische feiten. Dat geldt zeker niet voor dit boek. Bovendien is het voorzien van lijsten met Noten en Bronnen. Een pluspunt is de leesbaarheid, waardoor het op een aangename wijze een stukje kennis overdraagt.

Wil je er als leesclub meer mee doen, bekijk dan ook eens de leesverslagen van de beide andere genoemde boeken. Onderaan vind je een lijst met internet links, waaronder die van het Moluks Museum in Utrecht . Misschien een tip voor een gezamenlijk uitstapje?

Marlies Mielekamp - Kazernekind: de geschiedenis van een Moluks gezin in Nederland. Amsterdam, Artemis, 2012. Paperback, 244 pg., lit. opg., foto's. ISBN:9789047202288.

©JannieTr, 14 juli 2012.