Een nieuwe uitdaging!

Wie dit blog volgt, weet het inmiddels: ik lees het liefst oorspronkelijk Nederlandtalige literatuur. Ten eerste omdat ik wil genieten van het taalspel dat in een goed geschreven boek een belangrijke rol speelt. En al bestaan er uiteraard uitstekende vertalers en kan ik van hun vondsten ook genieten, in mijn eigen taal is de kans daarop toch groter. Ten tweede groeide het aanbod van goede boeken mij boven het hoofd: er komt zoveel moois uit elk jaar, dat is niet meer bij te houden. Om optimaal van een boek te kunnen genieten is het vaak nodig iets te weten over de auteur, zijn achtergrond, het onderwerp, de thema's en de omgeving die hij/zij beschrijft en dat is nu eenmaal eenvoudiger als het om Nederlandse en Vlaamse auteurs gaat. Bovendien wordt daarmee de keuze begrensd tot een min of meer overzichtelijke hoeveelheid. Al gaat het langzaamaan zelfs de kant op van min of meer favoriete uitgevers  en schrijvers. Maar naast de jongere generaties blijf ik ook mijn oude kanjers trouw.

Een weerslag van dit alles is te vinden op dit blog. Deels opgezet om leesclubs een steuntje in de rug te geven: met  tips over de opzet van een leesclub, thema's om als leidraad te gebruiken, verwijzingen naar manieren om een boek op een diepgaander manier te bespreken en natuurlijk heel veel recensies om boeken mee te kunnen kiezen.

Een eenzame exercitie soms. Waardoor ik de zin om een gelezen boek van een recensie op mijn blog te voorzien  soms niet meer inzie en dat er bij inschiet.  Zelden komen er reacties. Maar vorige week was er een:  van Inge. En zo kwam ik op haar blog terecht Inge leest. Met net als ik een voorkeur voor oorspronkelijk Nederlands. En wat nog leuker was: met een nieuwe uitdaging. Waarbij het tevens mogelijk is gemakkelijk kennis te maken met de blogs en recensies van anderen die aan deze uitdaging meedoen en ook alleen oorspronkelijk Nederlands lezen.

Ik ga me inschrijven en meedoen! Voorlopig heb ik het streefgetal op 20 boeken gezet voor dit jaar. Ik heb er al enkele gelezen sinds januari, maar ze zijn nog niet van een recensie voorzien. Eerst maar eens De laatste ontsnapping van Jan van Mersbergen hier bespreken. En dan een lijstje maken.
Lijkt je dat ook wel wat? Kijk dan hier: Ik lees Nederlands en meld je ook aan. Misschien komen we elkaar nog tegen in de toekomst!

©JannieTr, april 2014.

Hans Fallada - Alleen in Berlijn

Februari 2014 - waardering: 7,5.

Inleiding

Binnenkort gaan we een weekje naar Berlijn om er, gegidst door een daar wonende kennis, iets van de historie op te snuiven. Iets, want in die paar dagen zullen we lang niet alles kunnen bezoeken dat van betekenis is geweest voor de geschiedenis van de stad. Ter voorbereiding stuurt hij ons geregeld boek- en filmtitels. Zo zagen we al Das Leben der Anderen, over Oost-Berlijn in de communistische periode. En daarna las ik Alleen in Berlijn, spelend in de periode daaraan voorafgaand: de oorlogsperiode onder de nazi's. Zowel de film als het boek schetsen wat onvrijheid, wantrouwen, achterdocht, terreur met mensen doet. Triest te bedenken dat de Oost-Berlijners na de "bevrijding" door de Russen onder vergelijkbare omstandigheden moesten verder leven. Ik ervaar de film en dit boek als een goede voorbereiding om straks met andere ogen naar Berlijn te kijken.

Samenvatting

Berlijn 1940. Otto Quangel verdient zijn brood als werkmeester in een meubelfabriek en hij en zijn vrouw Anna interesseren zich niet voor politiek. Maar als ze per brief de melding krijgen dat hun enige zoon tijdens Hitlers veldtocht in Frankrijk gesneuveld is, voelen de Quangels, die niet per se als helden geboren zijn: dit is te erg! Als hun manier van protest verspreiden ze kaarten met onhandig geformuleerde anti-Hitler-slogans (met rare spelfouten) in trappenhuizen en op vensterbanken van openbare gebouwen.
Ze dromen ervan de mensen met hun actie wakker te schudden. Maar de meeste kaarten worden onmiddellijk ingeleverd bij de Gestapo, een ambitieuze rechercheur  markeert op een plattegrond de vindplekken met rode vlaggetjes, en een moordend kat-en-muisspel begint.

Tegelijk met de beschrijving van de wat hulpeloze, nauwelijks effectieve verzetsactiviteiten van het moreel hoogstaande paar wordt een beeld geschetst van de angst, de onderdrukking en de gecorrumpeerdheid van de doorsnee burger en de bruutheid van de nazi's in Berlijn tijdens WO II. Deze herontdekte roman uit 1947 leest als een detective, door de perspectiefwisseling die verspringt van het echtpaar naar de laconieke met opsporing belaste rechercheur van de Gestapo. Realistisch zonder grote woorden of sentimentaliteit, met een ondertoon van humor geschreven. Een boek over gewone, fatsoenlijke burgers in een samenleving vol dreiging.
Fallada modelleerde de Quangels naar een moedig Berlijns arbeidersechtpaar, Otto en Elise Hampel. Hij schreef hun verhaal binnen acht weken, kort voor zijn dood (1947), nadat hij verslagen van de verhoren had gelezen. Alleen in Berlijn is Fallada's monument voor het verzet van de 'kleine mensen' tegen het nazi-regime, en het is de eerste roman over dit onderwerp in het naoorlogse Duitsland. (Achterflap/Biblion).

Leeservaring

Eigenlijk lees ik niet graag vertalingen en al helemaal geen oorlogsromans. Vanwege onze trip naar Berlijn heb ik  een uitzondering gemaakt en dat is maar goed ook: ik heb dit best wel dikke boek in 3 weken tijd met voldoening uitgelezen. Niet alleen is de vertaling goed, ook de stijl van de schrijver is aantrekkelijk en doet modern aan. Er gebeurt uiteraard veel vreselijks in het verhaal en toch weet Fallada het zo te beschrijven dat je je de verschrikkingen voor kunt stellen,  zonder dat hij in misselijkmakende details hoeft te treden. Hier en daar zit er zelfs wat humor in.

 De bijfiguren, wiens belevenissen  Fallada door het verhaal van Otto en Anna heen geweven heeft, spelen allemaal een rol in het completeren van het totale beeld: goed uitgewerkte, typerende karakters, die van "de Duitsers" weer individuele mensen maken: goede, bange en slechte, slachtoffers, meelopers en verzetstrijders, profiteurs  en spijtoptanten, met ieder hun eigen rol in het drama dat Nazi-Duitsland heette. Ze helpen er bovendien aan mee dat de spanning in het verhaal aanwezig blijft, ondanks dat de afloop wat betreft Otto en Anna al bekend is.

 De toevoegingen aan het einde van het boek horen er echt bij. Fallada's  uitleg over hoe hij tot het schrijven van het verhaal is gekomen in: Duitsers in verzet tegen de Hitlerterreur. Dan een Nawoord door Geoff Wilkes over Hans Fallada en zijn werk. En de gegevens en foto's van documenten en het echtpaar Elise en Otto Hampel dat model stond voor de roman: Het ware verhaal achter Alleen in Berlijn. Ook daarvan wil je toch nog kennis nemen na het lezen van deze dikke pil!

Het boek is al een aantal jaar geleden verschenen en veel geprezen en besproken. Ik zal daarom ditmaal niet een uitgebreid leesverslag schrijven, maar hierbij alleen verwijzen naar de vele recensies die elders op internet te vinden zijn. Ik kan het zeker aanraden, ook voor leesclubs. Er zijn zoveel morele en ethische vragen te stellen bij dit verhaal en parallellen te trekken met opvattingen en acties in de huidige tijd. Daar valt nog lang over na te praten.

Hans Fallada - Alleen in Berlijn. Amsterdam, Cossee, 2010. Geb., 460 pg., isbn: 9789059362970.

©JannieTr, 1 maart 2014.

Ariëlla Kornmehl - Een stille moeder

November 2013 - waardering: 7,0.

Inleiding

Ik neus graag in de catalogi van Cossee. Meestal zit er wel iets tussen dat aanspreekt. Toen er dan ook een nieuw boek van Ariëlla Kornmehl werd aangekondigd (Wat ik moest verzwijgen) en waar nog even op gewacht moest worden, besloot ik alvast een andere titel van haar uit te proberen:  Een stille moeder. Maar nu twijfel ik een beetje of ook zij (net als 4 andere Cossee auteurs) tot mijn favorieten gaat behoren. En dat terwijl dit boek gekozen is tot Leesclub van het jaar 2011! Laat je dus vooral niet afschrikken door mijn persoonlijke smaak: mijn waarderingscijfer is altijd puur subjectief.  Deze titel paste gewoon niet helemaal bij mij, maar misschien haar nieuwste boek wel. Dus dat ga ik zeker ook nog lezen.

Samenvatting

Op haar eenendertigste wordt Loenia plotseling teruggeroepen naar haar geboortestad Sint Petersburg, waar ze sinds haar huwelijk in Nederland niet meer is geweest. Haar vader is er slecht aan toe en wil nog een keer met zijn geliefde dochter praten.
Tegen de afspraak met zijn echtgenote in ooit ‘dit onderwerp’ aan te roeren, vertelt hij dat hij nooit zeker heeft geweten of hij de echte vader is van Loenia, zijn oogappel. Misschien wil zij het gesprek met haar moeder daarover aangaan? Van vrouw tot vrouw.
Loenia is sprakeloos. Haar moeder, die haar kind nooit wilde belasten met het verleden, is onthutst. Maar toch: aarzelend begint zij te vertellen over haar studietijd in het Tsjechische Brno eind jaren zestig. Over haar twee grote liefdes en de onmogelijke keuze die ze toch moest maken. Over de eenzame woede dat je daar met niemand over kan praten. Over de geschiedenis die soms hardhandig keuzes voor je maakt. Over hoe onverdraaglijk het is, als juist het geluk van je familie met jouw pijn te maken heeft. Na deze gesprekken beginnen moeder en dochter elkaar met andere ogen te zien.
In Een stille moeder vertelt Ariëlla Kornmehl over mensen die bereid zijn bergen te verzetten voor hun liefde of voor een ideaal. En die, omdat dit soms te moeilijk is of omdat zij te zwak zijn, andere middelen gebruiken om hun doel te bereiken. Een list, een kleine leugen, een halve waarheid of een grandioos zelfbedrog. Maar als zij het op deze manier redden, is dan de waarheid misschien een ramp en het gesjoemel een zegen? Loenia vertelt daarover een overweldigend verhaal, dat boeiender is dan ieder ja of nee. (Cossee).

Leeservaring

Ik heb dit boek een (subjectieve) 7 gegeven, het was dus zeker de moeite van het lezen waard. Toch sprak het me niet echt aan en dat kan verschillende oorzaken hebben. Het kan het thema zijn, de schrijfstijl, het taalgebruik, de structuur, de karaktertekening en nog wel meer. Om er achter te komen waarom ik niet onverdeeld enthousiast ben zal ik alle mogelijkheden langs moeten gaan.

Het motto luidt: "Experience is not what happens to a man; it is what a man does with what happens to him - Aldous Huxley". Motto's worden vaak over het hoofd gezien bij boekbesprekingen, hierbij een oproep om er aandacht aan te besteden. Deze is zeer toepasselijk voor de 3 hoofdpersonen uit dit boek: Loenia en haar moeder en vader. En misschien verwijst het ook meteen naar het thema. Dat is m.i. niet de stilte uit de titel. Die zie ik meer als een motief. De moeder zweeg over het verleden, maar de vader, tot aan zijn beroerte, ook. Loenia is zelf ook niet erg open, ze heeft er moeite mee om met haar man over wezenlijke zaken te praten. Hun zoontje is doofstom: voor hem is alles stil en hij kan zich ook niet uiten. De sfeer in Rusland, vroeger en nu, is vol van stilte: je kunt afgeluisterd worden, het zit nog steeds in het systeem van de moeder gebrand als ze zich in het Openbaar vervoer begeven.

Het thema schampt aan het motto. Hoe belangrijk is het de waarheid te weten? Want wat moet je daar vervolgens mee? Verandert het iets aan wat er gebeurd is? Aan het verloop van je leven tot dusver? Soms is de waarheid niet weten eenvoudiger. Nadat haar vader haar verteld heeft over zijn twijfels wil Loenia van haar moeder weten hoe het zit. Maar ondanks de zwijgzaamheid van haar moeder ontstaat er begrip en toenadering. Te weten dat er onvoorwaardelijk van haar gehouden werd en wordt, zowel door haar vader als haar moeder is uiteindelijk belangrijker dan de waarheid weten. Haar moeder is haar moeder, ze lijken meer op elkaar dan ze ooit besefte en haar vader heeft zich altijd als haar vader gedragen of hij dat nu biologisch gezien echt was of niet. Het is goed zo.

De doofheid van haar zoontje wordt nu ook iets waarvoor geldt: het maakt niet uit waar het vandaan is gekomen, maar wel hoe je er mee om gaat. En dat verandert ook de verhouding tussen moeder Loenia en haar zoontje Reuben.

"Ik heb er een hekel aan als mijn moeder doet alsof het leven niets anders is dan een samenloop van omstandigheden die buiten je eigen wil om gebeuren. Mijn vader is het met me eens, maar hij komt niet goed uit zijn woorden".(pg. 90).

Als filosofe brengt Ariëlle Kornmehl hier mooi in beeld wat de kern is van het existentialisme( zoals ook het motto al aangeeft): haar moeder geeft de omstandigheden de schuld van het verloop van haar leven, voor haar vader geldt de vrijheid van keuze in hoe je op die omstandigheden reageert en dat je daarmee zelf verantwoordelijk bent voor het verloop van je leven (en dat om je heen). Beiden deden wat ze dachten dat het beste was voor dit kind. Het kind kwam niets te kort. De houding van haar ouders toont aan Loenia echter duidelijk dat ook zij de vrijheid om te kiezen heeft, maar daarmee ook  als enige verantwoordelijk is voor wat er voortkomt uit haar keuzes. En van daaruit maakt ze haar keuzes  als ze thuiskomt.

De karaktertekening is niet erg uitbundig. Al ligt het ik-perspectief bij Loenia, het brengt haar niet overtuigend in beeld. Ze beschrijft meer wat anderen doen en tegen haar zeggen en wat ze tegen hen zegt, dan haar eigen gedachten en gevoelens. Haar man en zoontje blijven vrij vaag, net als haar Russische collega waar ze een zwak voor heeft. Ook haar vader leren we niet echt kennen. Van de stille moeder krijgen we nog het beste beeld, door de beschrijvingen van haar gedrag en de uiteindelijke gesprekken die langzaam op gang komen. Misschien is zij ook wel de hoofdpersoon van het verhaal en vandaar de titel van het boek.

De structuur is vrij normaal: chronologisch met een enkele flashback. Blijven over de stijl en het taalgebruik. Ik vermoed dat het daarin zit dat het niet echt klikte. Sommige gedeelten las  ik geboeid, bij andere werd het volgen van het verhaal moeizaam. Het zijn denk ik vooral de stukken waarin korte denkflarden elkaar afwisselen zonder een prettig doorlopende zin te vormen, die me stoorden. Het is hier en daar teveel een innerlijke monoloog, dat vind ik vermoeiend lezen.

Het is dus zeker een boek dat de moeite van het lezen waard is en dat op leesclub bijeenkomsten goede diensten kan bewijzen. Dat mij de schrijfstijl niet zo bekoort, zegt niets over het leesplezier van anderen en over de tot nadenken stemmende inhoud. Dus toch een leesclubtip!

Ariëlla Kornmehl - De stille moeder . Amsterdam, Cossee, 2009. 202 pg., isbn: 9789059362437.

©JannieTr, 6 dec. 2013.

Elke Geurts - De weg naar zee

November 2013 - waardering: 9,0.

Inleiding

Soms kom je bij toeval bij een heel bijzonder boek terecht. Na een aankondiging van MarleensBoekvandeweek over De weg naar zee op Twitter klikte ik door naar de bijbehorende recensie. Die was zo intrigerend dat ik besloot een gokje te wagen en mee te doen met de bijbehorende winactie. Intussen kreeg ik ook een nieuwsbrief van VPRO boeken waarin een interview met Elke Geurts over De weg naar zee werd aangekondigd. Bij het beluisteren daarvan werd de fascinatie alleen maar groter en ik was dan ook blij verrast  toen ik enkele dagen later van de Bezige Bij een gewonnen exemplaar (met een prachtige stofomslag) ontving. Dat betekende alle andere boeken aan de kant en lezen! Hoewel het interview me al enigszins voorbereidde op wat ik kon verwachten, werd ik compleet overdonderd door de inhoud van dit boek.  Dat wordt dus binnenkort een inhaalslag: haar andere twee wil ik nu ook lezen.

Samenvatting

Op een hete zomerdag sleept Tessa haar zevenjarige dochter in een bolderkar door een zwartgeblakerd duingebied. Een verzengende tocht, waarin ze de zeven jaren met Summer overdenkt. Het meisje is niet haar gedroomde evenbeeld geworden, maar dat heeft Tessa er nooit van weerhouden alles op alles te zetten om het beste uit haar kind te halen: een goede versie van zichzelf. Hoe langer ze door het mulle zand loopt, hoe sterker haar het gevoel van mislukking overvalt. De weg naar zee is een trefzeker portret van een moeder die tot het uiterste gaat in haar liefde voor haar dochter en tegelijkertijd zoekt naar het perfecte leven. (Achterflap)

Leeservaring

Wat me bij het lezen van dit boek overkwam, maakte ik nog niet eerder mee. Het verhaal is zo aangrijpend en beklemmend en  zo wurgend spannend dat je tegelijkertijd verder wilt lezen om de afloop te kennen en eigenlijk ook weer niet omdat je het ergste gaat vrezen. Elke Geurts grijpt je vast en sleurt je het verhaal in, daarna is geen ontkomen meer aan.  Sluipenderwijs komt het onheil dichterbij, je voelt het aankomen, maar ziet het niet, kan er de vinger niet op leggen. Toen het boek uit was, moest ik eerst een paar dagen bijkomen voor ik in staat was om te kunnen achterhalen waarom het me zo verwarde. En hoe ze dat klaargespeeld heeft.

En nu ga ik dus een poging wagen. Het verhaal speelt zich af in de Schoorlse Duinen. De vriendinnen Tessa en Gina hebben er een zomerhuisje gehuurd op een afgelegen plek om er samen met hun  dochtertjes (7 jaar) een weekje van het strand te genieten. In het gebied is de laatste jaren met enige tussenpozen een pyromaan actief.  Gina is bang geworden en wil daarom eerder naar huis dan afgesproken. Dit is dus de laatste dag en bloedheet. Toch wil Tessa met haar dochtertje naar zee, terwijl Gina liever thuis blijft met het hare. De weg naar zee is lang en slopend, het zand mul, de zon heet, het slapende kind in de bolderkar zwaar en het meegenomen water onvoldoende, ze raakt de weg kwijt.

Het verslag van de tocht wordt afgewisseld met flashbacks, die duidelijk moeten maken wat er allemaal aan deze helletocht vooraf ging. Doordat het perspectief uitsluitend bij Tessa ligt, zit de lezer opgesloten in haar hoofd. Of iedereen om haar heen dus de bedoeling heeft haar te kwetsen, te veroordelen, af te wijzen, dat kun je niet weten. Maar het is wel hoe het bij haar binnenkomt en dat maakt het tegelijkertijd ook mogelijk om haar beter te begrijpen.

De karaktertekening van Tessa is geslaagd. Mede door het gedrag van de mensen om haar heen en haar reacties daarop krijgen we een beeld dat meer zegt dan alleen haar innerlijke monoloog. Al vrij snel in het verhaal wordt duidelijk dat haar dochtertje Summer een mongooltje is. Tessa weigert dat de accepteren. Aanvankelijk houdt ze iedereen weg bij de baby, ze is bang voor de reacties. En terwijl ze nu juist alle steun zou kunnen gebruiken, laat de omgeving het afweten. Dat haar ouders zich voorlopig niet meer laten zien nadat ze hun kleinkind eindelijk hebben mogen bekijken, versterkt haar minderwaardigheidsgevoel enorm. Ze heeft weer gefaald in hun ogen. Kennissen en buren mijden haar of maken (onbedoeld) kwetsende opmerkingen, vriendinnen troosten met onwaarachtige cliché's en het toppunt is de beschrijving van de ontmoeting met een moeder van een veel ernstiger geestelijk gehandicapt zoontje die beweert dat dit het beste is wat haar is overkomen. Tessa walgt er allemaal van. Haar man is de enige die hun dochtertje accepteert zoals ze is, dol op haar is en Tessa's steun zou kunnen zijn, maar die stoot ze van zich af, omdat zij er van overtuigd raakt dat er wat aan te doen is.

Ze bijt zich vast in de gedachte dat Summer wel de uiterlijke kenmerken van een mongooltje heeft, maar dat dat een vergissing van de natuur is. Dat haar kind beoordeeld wordt op haar uiterlijk en dat als ze er normaal uit zou zien, de vooroordelen vanzelf zouden verdwijnen en ze alle kansen op een normaal leven zou krijgen. Misschien moet ze wat meer haar best doen met leren, maar er zit beslist meer in dan anderen denken. En ze zet uit liefde voor Summer een heel project op om voor haar het allerbeste te bereiken.

En dan gaat het wringen bij het lezen. Je voelt de blinde gedrevenheid van Tessa, haar wanhoop, haar vastberadenheid, haar liefde voor het kind en de ondragelijke last die ze voelt (het gesleep door het mulle zand is heel symbolisch). Tussen de regels staat de onmacht van de vader die anders zou willen. Er is een  vriendin die een poging doet haar in te doen zien dat ze misschien hulp nodig heeft bij het aanvaarden: ze wordt weg gesnauwd. Haar ouders gooien juist olie op het vuur.

Summer leren we vooral kennen via de dingen die ze zegt en hoe ze reageert op haar moeder. Het kost geen enkele moeite om je in het kleine meisje te verplaatsen. Haar opmerkingen snijden je door je ziel, ze doet zo ontzettend haar best, verdraagt zoveel. De tranen springen in je ogen!

Ik ga niet verklappen hoe De weg naar zee afloopt. En eigenlijk weet ik dat ook niet precies. Het lijkt er op dat Tessa door de hitte en de dorst een zonnesteek heeft. En omdat we nog steeds in haar hoofd zitten weten we niet meer wat echt en wat hallucinatie is. Misschien maar goed ook. Nu mogen we er zelf desgewenst nog een hoopvol einde aan breien.

 In het interview met Jeroen Kan zei Elke Geurts (volg link) dat ze in dit boek probeert de grenzen op te zoeken en dat heeft ze zeker gedaan. Niet wat betreft geloofwaardigheid, maar wel t.a.v. waartoe moeders in staat zijn  voor de bestwil van hun kinderen. Ze bleef benadrukken dat deze moeder veel van haar kind hield en het beste voor haar wilde.  Ze verwees daarbij naar veel moeders van "normale" kinderen die ook hun kind niet accepteren zoals het is. Die ze extra lessen opdringen voor een schooladvies waarbij ze uiteindelijk toch weer struikelen of voortdurend op hun tenen moeten lopen, maar er zijn ook extremen in sport en bij "voice" wedstrijden. Hoeveel pushen en dreigementen komen daaraan te pas? Is dat wel acceptabel?

Het boek zet zeker aan tot nadenken over hoe er in het algemeen met kinderen wordt om gegaan. Mogen ze zichzelf nog zijn, zich onbevangen ontwikkelen en daarbij wel gestimuleerd, maar niet gepusht worden? Maar ook over hoe kwetsend goedbedoelde opmerkingen tegen ouders van een mongooltje  kunnen zijn. Hoe noodzakelijk het is deze ouders na de geboorte te begeleiden. En dat ook deze kinderen een kans verdienen op een gelukkig en geslaagd leven, zonder forceren, binnen hun eigen mogelijkheden.

Het is zeker een boek dat heel wat discussie zal oproepen als het besproken wordt in een leeskring. Het is er uitermate geschikt voor. Zowel wat betreft de inhoud als de literaire analyse. Hoe wordt de spanning opgebouwd bijvoorbeeld, welke motieven herken je? Wat is het hoofdthema en welke andere thema's komen aan bod?  Welke rol speelt de setting in het verhaal? Wat vind je van het motto?

Elke Geurts - De weg naar zee. Amsterdam, De Bezige Bij, 2013. Geb., 155 pg., isbn 9789023485612.

©JannieTr, 10 november 2013.