Maart 2019: wat las ik?

Deze maand vroeg Sandra ons mee te doen aan de actie: Ik lees Nederlands. Eigenlijk doe ik dat meestal wel, maar als extra uitdaging, stelde ze, zou je eens uit je comfortzone kunnen stappen. Dat heb ik gedaan. Maar daarnaast las ik ook weer twee romans die bij me passen en een dichtbundel. Hieronder het overzicht.

Frederik Baas - Herberekening

Frederik Baas is het pseudoniem van Jan van Mersbergen. Hij gebruikt het voor zijn literaire thrillers, om een duidelijk onderscheid maken met zijn overige werk. Zijn romans lees ik graag en zijn eerste thriller Dagboek uit de rivier beviel me wel, om diverse redenen (volg de link voor de recensie). Het leek dan ook geen groot avontuur om de tweede thriller Herberekening als een uitstapje uit mijn comfortzone te gebruiken.

Samenvatting
In 'Herberekening' komt schoolverlater Leon op straat bij toeval een meisje tegen dat hij van school kent en dat al aan het werk is. Ze rijdt in een huurauto en moet ergens papieren ophalen. Ze vraagt hem om even op de huurauto te passen. Dat doet Leon, het meisje komt echter niet meer terug. Dan hoort hij vanuit de auto de stem van de navigatie: 'Volg de weergegeven route.' Leon besluit in te stappen en de taak van het meisje over te nemen. Hij gaat op pad, zonder te weten waarheen en wat hij vervoert. De navigatie leidt hem. In eerste instantie voelt dat goed: hij heeft een taak en een doel, alles is overzichtelijk en eenvoudig en ook belangrijk. Maar langzaam wordt hem duidelijk dat het een duistere zaak is en hij worstelt met zijn ongevraagde betrokkenheid en daarmee samenhangende schuldvraag.

Het verhaal heeft een aparte structuur: achteraf moet Leon in een politiecel opschrijven in steekwoorden (die de titel van de hoofdstukken vormen) wat er precies gebeurd is. Zo beleven we stapje voor stapje zijn reis en de gevolgen en de bijzondere plot met hem mee. De spanning wordt langzaam opgebouwd en het verhaal wordt naar een onontkoombaar einde geleid. Knap in elkaar gezet, maar toch... Bij Dagboek uit de rivier voelde ik me veel meer betrokken. Ik vermoed dat dat komt omdat ik me maar moeilijk in de hoofdpersoon, de 19-jarige Leon, kon verplaatsen. Maar ik kan me heel goed voorstellen dat jongeren dat wel kunnen. Eigenlijk vind ik het meer een Young Adult boek. Die zullen het zeker met plezier lezen en zichzelf er ongetwijfeld in herkennen. Voor mij was het niet meer dan een tussendoortje, in afwachting van zijn volgende roman: De onverwachte rijkdom van Altena.

Zonder daar al te veel over te willen verklappen, speelt religie een rol in deze thriller. Dat was nog veel meer het geval bij de beide andere romans die ik las deze maand.

Esther Gerritsen - De Trooster

Van Esther Gerritsen las ik eerder Roxy, een wurgend mooi verhaal over hoe verschillend mensen om gaan met rouw (volg de link voor de recensie). Ik nam mij voor meer van haar te lezen. Eindelijk is daar nu de tijd voor en kon ik De Trooster lezen. 

Samenvatting
Geheel tegen de regels van het klooster in wordt een nieuwe gast opgevangen door Jacob, de conciërge. Aanvankelijk stelt Jacob, zich bewust van de hiërarchie binnen de orde, zich terughoudend op. Maar gaandeweg groeit er een verstandhouding tussen de gelovige conciërge en de gast die een misdaad op zijn geweten heeft. Jacob verliest zich in de aandacht die hij krijgt en is bereid ver te gaan om de vriendschap te behouden.
Esther Gerritsen volgt het verhaal van de conciërge parallel aan het lijdensverhaal van Christus. Op de haar bekende scherpe manier ontleedt ze de relaties tussen mensen, de verwachtingen en belangen die daarbij spelen en ze stelt de vanzelfsprekendheid der dingen ter discussie. 

Bijzonder aan dit verhaal (en ook aan het volgende dat ik hierna zal bespreken) is de religieuze context. De religie speelt in De Trooster een belangrijke rol, toch komt het verhaal niet belerend over. De karakters van de hoofdpersonen en de onderlinge verhoudingen krijgen de meeste nadruk. Knap hoe de religie daarbij een onderschikte rol LIJKT te spelen, maar ondertussen van wezenlijk belang is. Respectvol gebracht, anders kan het niet omschreven worden, naar zowel gelovigen als lezers die daar niets mee hebben. Zoals bij Roxy rouwen om individuele beleving vroeg, geldt dat hier voor de religie. Zo'n worsteling voelbaar maken, dat is wederom gelukt! 

Marie de Meister - De stilte van Thé

Opnieuw een roman waarin de katholieke godsdienst een grote rol speelt. Op een andere manier en met een totaal andere uitwerking.

Samenvatting
De stilte van Thé gaat over Sophie Keller, een succesvolle tv-journaliste. Ze is de dochter van Thé, die liever non wilde zijn dan moeder. Ze bevalt in het klooster en haar dochter wordt opgevangen in een pleeggezin (bij haar zus Toosje). Sophie vermoedt dat ze geen echt kind is van haar pleegouders, maar het wordt haar pas op haar 18de echt duidelijk. Ze raakt op latere leeftijd helemaal in de knoop met zichzelf en besluit uiteindelijk haar moeder op te zoeken om haar te vragen waarom ze haar weggedaan heeft. Dat valt niet mee, want moeder Thé alias zuster Barbara woont in een klooster waarin niet gesproken wordt. Bezoeken kan alleen als er samen gebeden wordt, vragen stellen kan dus niet.
Het verhaal van Sophie tijdens haar crisis wordt afgewisseld met brieven van Thé uit een ver verleden aan haar oudste zus Magda, die non is geworden voor de missie. Door deze brieven in chronologische volgorde af te wisselen met het verhaal van Sophie, kom je als lezer steeds dichter bij de waarheid over het afstaan van Sophie. Zowel de worstelingen van Sophie als die van haar moeder Thé komen zo mooi tot uitdrukking en uiteindelijk vallen ze samen in een voor beiden aanvaardbaar heden. 

Een van de thema’s die in dit boek naar voren komt, is het nurture/nature debat: wordt een kind gevormd door de opvoeding of door de afkomst of is het een combinatie en in welke verhouding dan? En dan daarnaast de vrijheid van het individu om een eigen levensweg te kiezen. In hoeverre moet je daarbij rekening houden met de mensen om je heen. De godsdienst zelf speelt echter een heel andere rol dan in De Trooster. Ze veroorzaakt onnoemelijk veel leed, maar er wordt ook een poging ondernomen om begrip te vragen voor diep religieuze overtuigingen en daar respect voor te hebben, al kun je ze niet helemaal berijpen. Ook hier geen belerende toon, maar vooral een blik op de menselijke worstelingen, met hun (on)geloof, opvattingen en onderlinge verhoudingen. Een verhaal dat nog lang na bleef zingen in mijn hoofd.

Hanny Michaelis - Een keuze uit haar gedichten door J.J. Voskuil

Dat uitgerekend J.J. Voskuil (1926-2008) een persoonlijke keuze maakte uit de gedichten van Hanny Michaelis (1922-2007) was voor mij een aangename verrassing. Soms valt alles op zijn plaats. Mijn allereerste op 20-jarige leeftijd zelf gekochte en nog steeds dierbare dichtbundel was van Hanny Michaelis:  Onvoorzien (1966). Sommige gedichten daarin vond ik terug in de keuze van Voskuil.

Inleiding
"Op zaterdag 1 augustus 1987 at Hanny Michaelis bij ons. Een paar uur later brachten we haar naar huis. Het was een warme zomeravond. Hoewel het al laat was, waren er nog veel mensen op straat. Op de hoek van de Herengracht en de Herenstraat kruiste ons pad dat van Jan Fontijn, Charlotte Mutsaers en hun hond. We groetten elkaar. Voortlopend vroeg ik me af hoe ze ons zagen: de grootste levende dichteres van Nederland en een man die lang geleden een dik boek over studenten had geschreven. Onwaarschijnlijk dat ze dat een van drieën gedacht hadden. Dat vond ík, hoewel ik een woord als "groot" niet gauw in mijn mond zou nemen. De ene dichter is niet groter dan de ander. Desgevraagd zou ik gezegd hebben dat geen andere dichter me zo aanspreekt en weet te ontroeren. Dat is nog zo. En dat zal wel zo blijven." (Inleiding van Voskuil).

In zijn inleiding noemt J.J. Voskuil haar poëzie 'direct, sober en onopgesmukt'. Poëzie die het verdient opnieuw en ook meer gelezen te worden. Ik las de bundel vanuit verschillende perspectieven: puur als de gedichten van H.M. en daarna als de keuze van Voskuil. Want die keuze zegt ook iets over hem. Het meest ontroerd is hij door haar liefdesgedichten, schrijft hij. Het grootste deel van de bundel bestaat daar dan ook uit. Voskuil stelt:
"De neiging om het onvermogen gelukkig te zijn te zoeken in het eigen tekort is terug te voeren op overbewustheid. Bij alles wat ze doet, ook op ogenblikken dat ze gelukkig zou moeten zijn, is er iemand in haar die toekijkt." 
Die manier van het gevoel hebben tekort te schieten, kom ik ook steeds tegen bij Maarten de Koning in Het Bureau, meer daarover een andere keer.

Het laatste gedicht is anders, maar trof me het meest. Het gaat over haar ouders, die in de oorlog weggevoerd werden, terwijl zijzelf als kind ondergedoken zat, en die niet meer terug kwamen.

Met mijn moeder die las
en breide tegelijk
en mijn vader die zes uur
per dag piano speelde
heb ik jarenlang gepraat,
gelachen en ruzie gemaakt
totdat ze werden ingelijfd
bij de legendarische 6 miljoen.
Een getal, waarover na ruim
een halve eeuw nog steeds
wordt geredetwist.
Hun gezichten beginnen te vervagen.
De klank van hun stem is
al bijna ontkleurd. Straks
ben ik er ook niet meer. Dan
zal het zijn alsof wij drieën
nooit hebben bestaan.
 
Hanny Michaelis
(Uit: Tirade, mei 2000)
  
En nu? 
Ik lees nu Foon van Marente de Moor, maar dat krijg ik niet meer uit deze maand. Het eerste deel van Het Bureau is wel uit. Daarover binnenkort een apart blog.

@Jannie Trouwborst, maart 2019.