Juli 2011 - waardering: 6,5.
Inleiding
Het karwei voor 2011 zit er op: alle 5 de door de vakjury van de Academica Literatuur Prijs 2011 geselecteerde debuten zijn gelezen. Het beoordelingsformulier kan dus ingevuld en opgestuurd worden en ik ben weer vrij om te lezen wat ik zelf verkies. Niet dat het een straf was om deze debuten te lezen, maar, op de eerste na, waren ze niet mijn smaak. Mag dat dan iets uitmaken bij de beoordeling? Ik vind van wel. Niet alle lezers en publieksjuryleden zullen over genoeg achtergrondkennis beschikken om een literair waardeoordeel over de debuten te kunnen vellen. En ook bij beroepsrecensenten ontdek ik steeds vaker dat hun voorkeur voor een bepaald soort literatuur een rol speelt bij de beoordeling. Vaak gebruik ik de schilderkunst als ik de cursisten iets uit wil leggen over literatuur. Ook daar speelt smaak een rol. De een houdt van impressionistische schilderijen of de Haagse School, een ander voelt meer voor het Expressionisme of Surrealisme. Maar dat al deze stromingen als belangrijke kunstuitingen moeten worden gezien, daarover is iedereen het eens. En dan zou dat bij het lezen van literatuur ineens anders zijn? De stijl van een boek, de woordkeus, de suggestieve wijze van gevoelens beschrijven, de sfeertekening. Het zijn voor mij zaken die het lezen tot een genot kunnen maken. En daar lees je toch voor: om er van te genieten, maar ook om geraakt te worden, om een andere kijk op dit ingewikkelde leven te krijgen. Daarom zijn de waarderingscijfers boven mijn boekbesprekingen geen rapportcijfers voor de auteurs. Wel probeer ik steeds te verwoorden wat er naar mijn idee niet goed of juist geslaagd is aan een boek. Want hoewel er voor bijna elk boek een tevreden lezer te vinden zal zijn, wil dat nog niet zeggen dat elk boek daarom ook literatuur is. Zoals ook niet elk schilderijtje kunst is. De discussie over wat dan wel de definitie van literatuur is, moeten we hier nu maar even laten rusten.
Inhoud
Siem Sigerius is rector magnificus van de Tubantia University in Enschede. Hij woont met zijn tweede vrouw Tineke en zijn stiefdochters Joni en Janis in een boerderijtje in de omgeving. Joni heeft een relatie met fotograaf Aaron. Aaron en Siem zijn goede vrienden. In het geheim verdienen Joni en Aaron veel geld met een p@rnowebsite waarop foto's van Joni te zien zijn. Dan komt Siems echte zoon Wilbert vrij uit de gevangenis waar hij zat voor doodslag. Terwijl zich in Enschede de vuurwerkramp voltrekt, wordt ook het leven van Siem, Joni en Aaron volledig overhoop gehaald. Met uiteindelijk alleen maar verliezers.
Leeservaring
Het dikste boek had ik voor het laatst bewaard. Dat was niet zo slim, want ik houd niet van dikke boeken. Toch wist Buwalda aanvankelijk de spanning aardig vast te houden, waardoor het me lukte toch zonder al teveel tegenzin door te lezen. Maar net over de helft werd het doorlezen plichtmatig en begon ik me steeds meer te ergeren aan stukken die mij voorkwamen als overbodige uitwijdingen.
Daarnaast vond ik de structuur rommelig. Die ziet er op het eerste gezicht netjes uit: 21 afgebakende hoofdstukken waarin het verhaal steeds vanuit het perspectief van een van de 3 hoofdpersonen verteld wordt: Siem en Aaron in de personale hij-vorm en Joni in de ik-vorm. Joni en Aaron in de verleden tijd en Siem - opmerkelijk, maar goed gevonden - in de tegenwoordige tijd, terwijl al in het eerste hoofdstuk duidelijk is dat Siem niet meer leeft. Joni en Aaron kijken terug op de periode tijdens en net na de vuurwerkramp, toen de kiem gelegd werd voor de zelfmoord van Siem en stellen zich daar vragen bij. Siem laat ons direct meebeleven wat zich werkelijk heeft afgespeeld.
Wat het echter rommelig maakt, zijn de flashbacks waar de verhalen vol mee zitten. Vele ervan ervaar ik als overbodig, ze halen de vaart uit het verhaal.
Voor de karakters geldt iets dergelijks. Door het gekozen perspectief, dat steeds wisselt, zou je verwachten een goed inzicht te krijgen in de 3 hoofdpersonen. Dat valt nogal tegen. Met de overige beschreven personen is het helemaal erg povertjes gesteld: Tineke (de vrouw van Sigerius) en Janis (zijn andere stiefdochter) blijven wel heel vaag. Van Wilbert (die toch een belangrijke rol speelt in het verhaal) wordt een typetje gemaakt, zowel qua uiterlijk als gedragingen: een halfgestoorde, onverbeterlijke, agressieve crimineel. Hoewel zowel Pa als Joni enkele gedachten wijden aan mogelijke oorzaken van zijn gedrag, blijven de werkelijke oorzaken onderbelicht. Hoewel je in de eindfase van het boek misschien zou mogen constateren, dat de appel niet ver van de boom valt....
Voor geen van de hoofdrolspelers gold, dat ik in staat was om me in hen te verplaatsen. Het waren vooral de gedragingen die naar de voorgrond drongen. Aaron komt over als een jaloerse man die psychisch niet in orde is, maar door zijn verwarde manier van denken is het niet mogelijk uit zijn hoofdstukken een goed beeld van zijn karakter te krijgen. Dat moeten we dus van de overige 2 krijgen. Maar ook vanuit dat perspectief is het de vraag of het betrouwbaar is. Joni is extreem ambitieus en houdt zich bezig met onfrisse zaken. Hoewel ze zowel een liefdesrelatie als een zakelijke relatie schijnt te hebben met Aaron, komen we daar heel weinig over te weten. Ze bekommert zich achteraf nog wel af en toe om hem, maar laat hem ook net zo gemakkelijk weer vallen en laat hem uiteindelijk ook niet delen in het feit dat zijn liefste wens in vervulling is gegaan (hier niet vermeld vanwege de plot). Ook haar relatie met haar stiefvader laat veel vragen onbeantwoord. Het enige waar ze over in zit is of zij de reden is geweest voor de zelfmoord van Sigerius. Veel inzicht in wat haar werkelijk bezig houdt, krijgen we niet (of ze moet inderdaad een meisje zonder enige diepgang geweest zijn). De beschrijving van de filmopnamen waaraan ze meewerkt, hadden best een stuk korter gekund om dit karakter te tekenen. Nu lijken ze er vooral ingebracht omwille van de sensatie.
Dat laatste geldt wat mij betreft ook voor het slot van het boek. Wat begint als een psychologische roman verandert langzamerhand in een thriller. En helaas, daar houd ik ook niet zo van. Toch heb ik meer bewondering voor een schokkende, compacte plot, dan voor een eindeloos voortdurende, ziekelijke vertoning. Hoe zeer Buwalda ook probeert de gedragingen van Sigerius te verklaren, ze komen niet overtuigend genoeg over en maken zelfs dit gruwelijke slot bijna langdradig. Maar voor anderen wellicht juist sensationeel.
Van Sigerius heb ik het gevoel veel feiten uit zijn leven te kennen (via de vele flashbacks), maar niet altijd wordt duidelijk wat deze toevoegen aan het verloop van het verhaal. Toch lezen we van hem iets meer over wat er in hem om gaat. Op de momenten waarop hij buiten zinnen raakt (door wat hij van Joni ontdekt en als hij de toestand met Wilbert moet oplossen) kunnen we in zijn hoofd kijken. En dan zien we een vrij gestoorde reactie. Die kan echter niet geheel verklaard kan worden uit het uitgespitte verleden.
Samenvattend: Hoewel ik ondertussen weet dat velen erg enthousiast zijn over dit boek, kan het mij niet bekoren. Wel was de schrijfstijl de moeite waard, met mooie vergelijkingen en metaforen. Het boek als geheel had van mij echter compacter mogen zijn, met meer aandacht voor de karaktertekening (ook van enkele van de overige personen). En minder gruwelijke en sensationele details: suggereren werkt in zo'n geval soms beter dan eindeloze details opsommen.
Peter Buwalda - Bonita Avenue. Amsterdam, Bezige Bij, 2010. Paperback, 543 pg.
©JannieTr - 5 augustus 2011
