zaterdag 9 juli 2011

Gerbrand Bakker - Gras, om languit op te liggen

Juni 2011 - waardering: 7,5.

Inleiding

Op verzoek van Boekhandel Plukker in Schagen heeft Gerbrand Bakker een boekje samengesteld ter gelegenheid van de opening van de vernieuwde winkel. Het is uitsluitend te koop in de winkel en werd tijdens de openingsdag door de auteur voorzien van een handtekening. Voor mij een onmogelijke missie, omdat ik honderden kilometers van Schagen woon, maar dankzij de hulp van Uitgeverij Cossee (mede-uitgever van dit boekje) ontving ik toch een exemplaar.
De foto op de voorkant is door Gerbrand Bakker zelf gemaakt. Over de komma in de titel is behoorlijk gediscussieerd. Zie daarvoor De komma op zijn weblog. 

Inhoud

Net als bij het boekje Populierensap van enige tijd terug heeft Gerbrand Bakker voor deze uitgave een keuze gemaakt uit de stukjes op zijn weblog en de columns die hij voor De Groene Amsterdammer schreef. Sommige kende ik al van zijn weblog, andere waren nieuw voor me.

De ondertitel is geworden Buitendagboek. In chronologische volgorde komen natuurnotities geschreven tussen 19 maart 2006 en 2 december 2010 aan bod. De seizoenen komen voorbij in een mengeling van verwondering, melancholie, humor en droge constateringen. Elk seizoen heeft iets voor ons in petto, als we het maar willen zien, ruiken, proeven. Bakker geeft er zijn eigen, vaak verrassende, kijk op.

Citaten

 De laatste boerenkool uit de moestuin van zijn moeder met een halve rookworst, want: "het is lente".

 Een tuin waar hij in november honderden bollen onder de zwarte aarde moest stoppen, omdat de oude man dat zo wilde. "We zagen de oude man op zijn stoel zitten. Uitkijkend over zijn "wachttuin". De hele winter zal hij door de grote ruit vol verwachting naar de zwarte aarde kijken. Daar was het hem om te doen. Zwarte aarde als overbrugging naar een volgend jaar".

 Tijdens een lezing ineens begrijpen waarom mensen het zo erg vinden als een oude boom geveld wordt. "Het wegvallen van zo'n soms eeuwenoude reus herinnert de mens aan zijn eigen sterfelijkheid. En het planten van een jonge boom is vervolgens bijna nog onverdraaglijker, omdat de mensen die er in de buurt wonen de boom nooit of te nimmer in honderdjarige glorie te zien zullen krijgen. (...) Ietwat verward verlieten de lezingbezoekers kort daarop de zaal. Buiten vroor het, dat vonden de meeste mensen wel lekker fris aan hun hoofd."

 Nog eentje dan: Midden in de zomer weet hij even niet waarover te schrijven. "Soms is er gewoon niets. Ik weet wel hoe dat komt: het is 1 augustus, de eerste dag van de meest overbodige zomermaand. Ik wil hem verbannen, ik heb nu al zin in september. De zomer duurt altijd een maand te lang."

Leeservaring

Het ene stukje spreekt meer aan dan het andere. Maar voor wie niet dezelfde kwaliteit als van zijn romans verwacht, valt er in deze bundel toch nog genoeg te genieten door de rake observeringen en stemmige beschrijvingen van de natuur waar we allemaal onherroepelijk deel van uitmaken. De terloops bijgevoegde humor en de melancholische overpeinzingen doen de rest.

 Leuk boekje om cadeau te doen aan een Bakker-fan (€ 5,95).

Gerbrand Bakker - Gras, om languit op te liggen. Schagen, Plukker/Cossee, 2011. Geb., 106 pg., geen isbn. Verkrijgbaar bij Boekhandel Plukker - Schagen.

©JannieTr, juli 2011.

vrijdag 8 juli 2011

David Pefko - Levi Andreas

Juni 2011 - waardering: 7,0

Inleiding

De vakjury van de Academica Debutanten Prijs 2011 heeft haar werk (naar mijn smaak tenminste) goed gedaan. Dit is het vierde boek (van de 5) dat ik inmiddels gelezen heb en hoewel ik niet over allemaal even enthousiast ben, heb ik ze geen van alle met tegenzin gelezen (en dat is wel eens anders geweest). Van de laatste (Peter Buwalda - Bonita Avenue) verwacht ik dat ook niet, dus dit jaar was het verplicht lezen van alle 5 de debuten beslist geen zware opgave.

En toch: dit is niet mijn favoriet. Net als bij De val van Hippocrates van Menno Lievers bleef ik met een dubbel gevoel zitten. Alleen in de omgekeerde volgorde: Het eerste van de vier delen waarin het boek is verdeeld, beviel me het minst. Naarmate het boek vorderde ging ik het meer waarderen en naar het einde toe was ik er tevreden over. Pas een tweede lezing rechtvaardigde een afgewogen oordeel. Maar daarover verderop.

Inhoud

Rosa werkt als strijkster in een stomerij in Amsterdam-Oud-Zuid. Ze is afgestudeerd als psycholoog, maar heeft na de schok van de zelfmoord van haar moeder en het vertrek van haar broertje naar Amerika een simpel baantje gezocht waarbij ze haar hoofd leeg kan maken. In een van de overhemden vindt ze een briefje met aantekeningen van de eigenaar. Ze laat een antwoord achter in een van zijn gestreken hemden en zo ontstaat een briefwisseling, die haar leven volledig zal veranderen. Als ook haar vader is overleden begint ze aan een reis naar "een soort einde van de wereld", achter deze Levi Andreas aan. Die heeft zo zijn eigen redenen om op reis te gaan.

Leeservaring

Over David Pefko is weinig bekend. Die geheimzinnigheid doet denken aan Aron Grunberg en er is meer dat aan deze auteur doet denken. En omdat ik absoluut geen fan ben van Grunberg laat het zich raden dat ik niet onverdeeld enthousiast kan zijn over Levi Andreas.

Op het eerste gezicht lijkt het verhaal 2 hoofdpersonen te hebben Rosa en Levi. In deel 1 zijn ze om de beurt aan het woord vanuit een ik-perspectief in de verleden tijd. Door de hoofdstukken van Rosa met een strijkijzertje aan te geven en die van Levi met een titel zijn ze gemakkelijk uit elkaar te houden. Deel 1 neemt bijna de halve roman in beslag. Dat had best wat korter gemogen. Aanvankelijk zijn de stukjes over Rosa nog heel aanvaardbaar, maar naar het einde van het eerste deel toe wordt het allemaal een beetje te gezocht: een medium, moord, zelfmoord en een riante uitkering voor Rosa. Hinderlijker vond ik echter de absurde wendingen en uitwijdingen van Levi. Bij een tweede lezing ontdekte ik ook daar hoofdstukjes tussen die er wel toe deden, of die althans hier en daar een zinnige gedachtegang bevatten. Het merendeel deed echter denken aan de door mij verafschuwde Grunbergse manier van schrijven: het verzinnen van allerlei zgn. hilarische situaties en absurditeiten.

De titel van dit deel: Sommige mensen kunnen maar beter helemaal niet denken (een uitspraak van de baas van Rosa) slaat op de reden van de keuze voor dit baantje door Rosa. We weten inmiddels het een en ander van haar, maar leren haar in de volgende delen beter kennen. Uit de hoofdstukjes over Levi valt op te maken dat hij een leven vol leugens leidt, zoveel leugens, dat hij er dusdanig in verstrikt is geraakt, dat hij zal moeten vluchten om ergens ver weg te proberen opnieuw te beginnen. In het eerste hoofdstukje zegt hij: (naar aanleiding van een gebeurtenis in zijn jeugd) Vanaf toen wist ik dat geluk niet iets vanzelfsprekends is en ongeluk des te meer. Via flash-backs komen we te weten dat zijn grootmoeder en grootvader de basis legden voor zijn levenshouding: Oma leerde hem dat op een oneerlijke manier aan geld komen gelukkig maakt en Opa stelt: het ergst zijn de mensen die willen deugen. Zijn moeder geniet alleen van een leven vol veranderingen en zijn vader tenslotte verdween en schreef zijn zoon: Geluk is niet onmogelijk. Hij ontdekt dat de waarheid vaak pijnlijk en onvolmaakt is en niet wat je zou wensen en dat je met leugens de wereld wel naar je hand kunt zetten. Er zijn heel wat onzinverhalen nodig (waar ik de humor niet van kan waarderen) om Levi enigszins een gezicht te geven. Maar echt lukt dat zo niet.

De structuur van deel 2: Hoe de dood ons nader tot elkaar brengt en leert brieven te schrijven, is totaal anders. Het perspectief ligt nog uitsluitend bij Rosa. Levi komt alleen aan het woord in de brieven die hij aan Rosa schrijft. In deze brieven komt een andere Levi naar voren. Aanvankelijk slechts op de vlucht voor de situatie waarin de leugens hem gebracht hebben, maar gaandeweg op zoek naar de mogelijkheden van een ander leven, een echt leven zonder leugens.  De dood van Rosa's vader en de hereniging met haar broer geven Rosa het zetje dat ze nodig heeft om uit de lethargie te komen waarin ze gaande weg geraakt is. Ze besluit Levi achterna te reizen naar een "soort einde van de wereld". Ze blijkt steeds meer de echte hoofdpersoon te zijn van deze roman, een soort Bildungsroman, door de ontwikkeling die ze doormaakt vanaf het moment dat ze het briefje van Levi vindt. Soms vraag je je af: bestaat die Levi wel? Of vertelt ze ons een verzonnen verhaal? Staat Levi Andreas voor Anders Leven? Voor het thema maakt het niet veel uit hoe we dat invullen.

Ook in deel 3: Levi Andreas in 24 zwarte boekjes en 4: Naar een soort einde van de wereld is de hoofdrol voor Rosa. Via een leugentje komt ze in het bezit van de boekjes die Levi achtergelaten heeft in een hotel in Brussel. Soms verwijst ze naar de inhoud ervan in haar brieven aan hem. Van een enkele staat de tekst in het boek. Ze besluit haar leven in Amsterdam op te geven en hem achterna te gaan. We volgen Rosa op haar reis: eerst naar Amerika waar ze van haar broer hoort over de schokkende afscheidsbrief van haar moeder. Daarna volgt een avontuurlijke autorit dwars door Argentinië, waarbij af en toe een brief uitgewisseld wordt. Twee mensen op de vlucht met hetzelfde doel: naar een soort einde van de wereld, maar met een andere reden. Rosa op de vlucht voor de pijnlijke realiteit van het leven en Levi op zoek naar een uitweg uit de leugens, juist op zoek naar de realiteit. Ergens aan een soort einde van de wereld hopen ze de oplossing te vinden. En elkaar? Nee, Rosa ziet in èèn van de laatste pleisterplaatsen wel een foto van hem, maar zal hem uiteindelijk niet vinden. Ze vindt zichzelf. Nadat ze de liefdesbrieven, de afscheidsbrief van haar moeder en de as van haar beide ouders in het water vlakbij het einde van de wereld heeft gegooid. Zij zullen niet langer haar leven bepalen. Levi Andreas lijkt verdwenen (zijn rol is uitgespeeld?), ze leest nog 1 berichtje: Daar was het dus en het geurde naar geluk. Zij zou ook kunnen verdwijnen op deze stille, bijzondere plek, maar ze stelt voor zichzelf vast: Geluk is niet onmogelijk.
Uit de Proloog van het verhaal: Het begin van het einde, die in de tegenwoordige tijd is geschreven en het verhaal rond maakt, moeten we opmaken dat ze nog steeds daar aan het einde van de wereld vertoeft en er gelukkig is.

Zoals gezegd beviel de tweede helft van het boek me beter dan de eerste. Maar van anderen hoor je precies het omgekeerde. Misschien toch een kwestie van smaak. Toch blijf ik erbij dat het boek een stuk korter gekund had en zonder de zogenaamde hilarische en absurde verhalen in het eerste deel aan kracht gewonnen zou hebben. Maar als debuut is het zeker niet slecht.

David Pefko- Levi Andreas. Amsterdam, Van Oorschot, 2009. Paperback, 376 p. ISBN: 9789028241336

© JannieTr - 8 juli 2011.

donderdag 7 juli 2011

Josha Zwaan - Parnassia


Juni 2011 - waardering: 8,0.

Inleiding:

 Josha Zwaan werd op 19 december 1963 geboren in Nieuw Zeeland, als dochter van Nederlandse immigranten. Toen zij drie jaar was verhuisde het gezin terug naar Nederland. Josha Zwaan groeide op in Zeeuws Vlaanderen, West-Friesland en op de Veluwe. Hoewel zij al een aantal korte verhalen en essays op haar naam had staan, is Parnassia haar romandebuut. Parnassia is gebaseerd op historische feiten. Voor het schrijven ervan heeft zij zich uitgebreid verdiept in de Joodse religie. Daarnaast heeft ze gebruik gemaakt van verschillende getuigenissen en literatuur over het lot van Joodse onderduikkinderen die ook na de oorlog bij hun niet-joodse pleegouders bleven wonen.

Tussen alle boeken over het grote leed dat de Tweede Wereldsoorlog teweeg bracht, is er nu een roman die laat zien dat ook het onbekende "kleine" leed grote impact kan hebben. Ooit zag ik een documentaire over de Joodse kinderen die na de oorlog niet meer terug gegeven werden aan hun natuurlijke ouders, niet omdat die ouders of andere familieleden er niet meer waren of niet meer voor ze konden zorgen, maar omdat men een christelijke opvoeding beter voor ze achtte. Maar verpakt in deze goed geschreven roman maakt deze onrechtvaardigheid veel meer indruk.

Inhoud: 

Het is 1942 en de vervolging van joden in Nederland wordt steeds grimmiger. De 4-jarige Rivka wordt door haar ouders ondergebracht bij een kinderloze dominee en zijn vrouw in Zeeland, die zich vol liefde over haar ontfermen. Rivka wordt Anneke en voor de buitenwereld zijn haar ouders omgekomen bij het bombardement op Rotterdam. Wanneer na de bevrijding haar vader en haar broertje Simon op de stoep staan om haar op te halen, herkent ze hen niet meer en kiest ze voor een nieuw bestaan als Anneke. Jaren later woont Anneke in Leiden, waar ze lesgeeft op een basisschool. Ze wordt verliefd op Joost, een beetje een outsider, en naar later blijkt met een joodse achtergrond, net als zij. Joost heeft tijdens de oorlog in een concentratiekamp gezeten. De geboorte van hun kinderen maakt bij zowel Joost als Anneke een stroom aan onderdrukte gevoelens en herinneringen los die niet meer te stoppen lijkt. Terwijl Joost zich steeds meer tot het joodse geloof begint te wenden, neemt Anneke afstand van hem en van haar gezin. Ze blijkt niet bij machte van haar kinderen te houden en een leven op te bouwen met anderen. Na de dood van Joost ontmoet de dan 70-jarige Anneke haar oudste dochter Sandra op het strand, en stukje bij beetje vertelt Anneke aan Sandra het verhaal van Rivka die Anneke werd, en hoe het zo ver heeft kunnen komen dat zij haar kinderen in de steek liet zonder ooit nog om te kijken.

Leeservaring:

Het motto van het boek is goed gekozen: Wie het verleden niet eert, verliest de toekomst, wie zijn wortels vernietigt, kan niet groeien (Fr. Hundertwasser). Daarna volgt een Proloog uit 1945 die meteen de basis zal leggen voor wat volgen gaat: de 7-jarige Anneke wordt op het schoolplein benaderd door een man die ze niet kent en een jongetje dat vage herinneringen oproept. Ze noemen haar Rivka, vragen of ze hen niet kent. Ze wordt bang, zegt dat ze Anneke heet en vlucht naar wat zij als haar mamma beschouwt.

De structuur die J.Z. vervolgens voor haar boek heeft gekozen is effectief. De begrafenis van Joost zet alles in gang. Afwisselend lezen we in de tegenwoordige tijd over de ontmoetingen tussen Sandra en haar moeder, met steeds als hoofdstuktitel: Dezelfde zee en in ik-perspectief, en het chronologisch vertelde verhaal van Rivka/Anneke in de verleden tijd en zij-perspectief, met hoofdstuktitels en tijdsaanduiding. Zo groeit de lezer mee met het verhaal dat Anneke vertelt: ze verandert terwijl ze haar verhaal vertelt, er over nadenkt, niet alles tegen Sandra zegt. Het personale zij-perspectief maakt duidelijk dat het Anneke zelf is die met haar herinneringen bezig is. Het ik-perspectief hoe ze worstelt met wat ze ontdekt en hoe ze dat Sandra uit moet leggen, terwijl ze het zelf niet helemaal begrijpt.

Zowel de term psychologische roman, als Bildungsroman is van toepassing op dit boek. Ondanks alles wat er gebeurd is en de impact die dat op het verloop van het leven van  Anneke en haar kinderen gehad heeft, zorgen de ontmoetingen en gesprekken met haar dochter voor een verandering in Anneke, komt ze dichter bij haar wortels. Het karakter van Anneke komt dan ook het best uit de verf. Sandra blijft veel vager, fungeert meer als middel om tot het doel: de bewustwording van Anneke, te komen. Ook de andere hoofdfiguren uit het boek zijn niet helemaal uitgewerkt: van de Joodse familieleden weten we niet zo veel en de pleegouders zijn vooral zorgzaam en lief. Dat brengt het Anneke-perspectief met zich mee. Van Joost wordt zowel via Anneke, als via Sandra wel weer een indringend beeld geschetst. Vooral de andere kinderen van Anneke en Joost komen nauwelijks aan bod. Van Jean, de partner van de huidige 70-jarige Anneke, horen we net genoeg om te begrijpen dat ook hij een belangrijke rol speelt bij de ontwikkeling die ze doormaakt.

De titel Parnassia verwijst zowel naar de strandtent waar moeder en dochter afspreken, als naar een zeldzaam duinplantje (dat Anneke dan ook vergelijkt met het tot uitsterven gedoemde Joodse volk). En naar de instelling voor geestelijke gezondheidszorg in de omgeving, waar Joost opgevangen werd toen de kampherinneringen hem tot waanzin begonnen te drijven.

Al met al heeft J.Z. een aangrijpend en spannend boek geschreven dat je maar moeilijk weg kunt leggen. Meeleven met Anneke en haar omgeving gaat vanzelf. Nergens worden er expliciete verwijten geuit. Het gaat hier slechts om het schetsen van de gevolgen die aan ondoordachte besluiten kunnen kleven. Net als aan het verdringen van traumatische ervaringen en herinneringen. 

Een knap debuut, geschreven in een aangenaam leesbare stijl, dat het verdient om volgend jaar tot de shortlist van de Academica Literatuur Prijs 2012 voor Debutanten door te dringen.

Voor achtergronden, interview en recensies zie ook de website van Josha Zwaan.
Josha Zwaan - Parnassia. Artemis, 2010. Paperback, 349 p., isbn 9789047201670.

Voor mijn discussietips bij dit boek: volg deze link.

©JannieTr, juli 2011.

woensdag 6 juli 2011

Discussievragen bij Parnassia van Josha Zwaan



Wat de vorm betreft:

1. Wat is de titelverklaring? Denk aan: naam paviljoen waar moeder en dochter afspreken, een vrij-zeldzame bloem die  alleen nog groeit en bloeit op schrale duingrond (was vroeger wijdverbreid) en een instelling voor geestelijke gezondheidszorg in de regio waar ook het paviljoen staat. Zie je een verband met de inhoud van het boek?

2. Tot welk genre zou jij het boek willen rekenen? Sommigen zeggen: psychologische romen, anderen "Bildungsroman" of ontwikkelingsroman: een boek waarin de hoofdpersoon een blijvende en ingrijpende persoonlijke ontwikkeling doormaakt. Als je voor dat laatste kiest: wie maakt of maken dan deze ontwikkeling door? En hoe past het motto (zie voor in het boek) hierbij?

 Je zou het ook nog een oorlogsroman kunnen noemen.  Hiermee wordt meteen duidelijk dat een roman vaak tot meerdere genres kan behoren en dat meestal "psychologisch" daar bij hoort.

3. Structuur: hoe is het boek opgebouwd? Wordt het verhaal chronologisch verteld? Zat er daardoor spanning in het verhaal?  Hoe wordt duidelijk gemaakt wat verleden is en wat heden? 

4. Welke (natuurlijke en geografische) decors herken je in de roman en welke rol spelen ze? Geef bv. aandacht aan het heden en de wandelingen over het strand, langs de zee. Kun je in de tekst zinnen vinden die dit decor een symbolische rol laten spelen bij het verloop van het verhaal?

5. Er is sprake van een meervoudig perspectief. Een deel van het boek is in de ik-vorm geschreven, een deel in de zij-vorm. Beide delen gaan over dezelfde persoon, maar op een andere leeftijd. Wat vind je van deze keuze van de schrijfster, wat wordt hiermee benadrukt?

Wat de inhoud betreft:

1. Wat is het hoofdthema van het boek? Welke andere thema's komen erin voor?

2. Er spelen meerdere religies een rol in het verhaal. Kunt u het standpunt van beide kanten beschrijven en welke kant kiest u? Wat vind u van de rol van de overheid in deze?

3. Rivka noemt de pleegouders "de papa en de mamma". Wanneer en waarom besluit ze daar Pappa en Mamma van te maken? 

4. De dominee discrimineert nogal, niet alleen w.b. het Joodse geloof, maar ook w.b. vrouwenemancipatie. Anneke is "maar" een meisje en wordt dus beperkt in haar ontwikkeling. Kun je dat plaatsen in de tijd en de streek waar het verhaal speelt?

5. Zijn de karakters geloofwaardig? Kun je de oorzaak van de verwijdering tussen Joost en Anneke aanwijzen en begrijpen waarom Anneke haar gezin in de steek liet? Iedereen is door alle gebeurtenissen beschadigd en die kunnen niet meer ongedaan gemaakt worden. Is er bij Anneke toch  iets veranderd? Wat heeft dit alles met Sandra gedaan? Is er nog hoop voor de toekomst?

(N.B. deze discussietips werden later toegevoegd op verzoek van een lezeres van dit Blog).
©JannieTr, 6 nov. 2013.