Vrouwkje Tuinman - Tijdelijk verblijf

Elke jaar geeft Brabant (net als Zeeland en wie weet nog meer provincies) een eigen boekenweekgeschenk uit. Jan van Mersbergen schreef er al eens één en dit jaar werd het geschreven door Vrouwkje Tuinman. Jammer als je haar graag leest en niet aan een exemplaar kunt komen. Maar gelukkig heeft Cossee hier ervaring mee. Jaren geleden zag men daar dat het Zeeuwse boekenweekgeschenk Zwieg stille van Rinus Spruit belangrijk genoeg was om voor een groter publiek uit te geven onder de titel De Rietdekker. Het werd het begin van zijn literaire carrière. En al heeft Vrouwkje Tuinman geen extra zetje van haar uitgever Cossee meer nodig, gelukkig is nu ook haar bijdrage voor de Brabantse Boekenweek voor iedereen beschikbaar.

 

Het leven nemen zoals het komt?

In Tijdelijk verblijf schetst Vrouwkje Tuinman het waar gebeurde verhaal van een weduwe met drie jonge kinderen die er alles aan doet om tegenslagen het hoofd te bieden en vooral vooruit te kijken. Nadat haar man kort na de oorlog bij het ruimen van achtergebleven projectielen om het leven komt en het inwonen bij haar broer en zijn vrouw haar bijna onmogelijk gemaakt wordt, gaat ze een relatie aan met een man die belooft haar te helpen met het opzetten van een pension in Eindhoven voor gasten uit de internationale variétéwereld. Heel haar leven staat in het teken van een mooie toekomst creëren voor haar 3 zoons. Maar wat zijn de drijfveren van de man die zegt het beste met haar voor te hebben?

 

Wurgend spannend

Het verhaal begint verdrietig. Het verlies van Gerrit, haar grote liefde en goede vader voor zijn kinderen. Het verblijf op de boerderij van haar broer, waar ze weggepest wordt, is uitzichtloos. Iedereen weet dat ze eigenlijk recht heeft op haar deel van de erfenis in de boerderij. Maar ze durft er niet over te beginnen omdat ze onderdak voor haar jongens nodig heeft. En dan ontmoet ze Piet, die zich opwerpt als haar redder. Met haar erfdeel kan ze op zijn voorstel een pension overnemen in Eindhoven. Aanvankelijk tijdelijk, om te kijken of het wat voor haar is, maar al snel wordt het verblijf definitief. Ze werkt heel hard en het gaat haar goed af. Alles lijkt goed te komen.

Toch is er een voortdurende dreiging voelbaar. Tussen de regels door komt het onheil binnensluipen, zonder dat je de vinger erop kunt leggen. Het verhaal is zo vakkundig opgebouwd, dat je tegen beter weten in blijft hopen dat het niet zo dramatisch af zal lopen als waar het op af lijkt te stevenen. Maar dat doet het wel. Wie veroorzaakt het drama in het gezin? Waarom grijpt er niemand in? Hoe kan het dat het leven daarna gewoon verder gaat?

Vermoedens zijn geen bewijs

Voor het schrijven van dit verhaal heeft Vrouwkje Tuinman uitgebreid onderzoek verricht, onder andere bij het Brabants Historisch Informatie Centrum en het Regionaal Historisch Centrum Eindhoven. Uiteindelijk blijkt het een verhaal zonder plot: een dader wordt nooit gevonden. Of is er geen dader, of verdenken we de verkeerde?

Het boek is zo suggestief geschreven dat je je realiseert hoe snel vermoedens je doen zoeken naar aanwijzingen voor je gelijk. Maar vermoedens zijn geen bewijs. En zo blijf je achter met een verwarrend gevoel. Niemand weet uiteindelijk wat en hoe. En wij mogen er dan een mening over hebben, de waarheid zal nooit boven water komen. Ook voor de moeder die het beste met haar kinderen voor had, moet dat erg onbevredigend zijn. En dan toch dapper verder gaan? Of zien we iets over het hoofd?

Geslaagde novelle

Vrouwkje Tuinman heeft van dit dramatische verhaal een geslaagde, spannende novelle gemaakt. Waarbij ze de lezer volop de gelegenheid geeft om tussen de regels te lezen en zijn eigen gedachten te vormen over de gebeurtenissen. Het verhaal is geschreven in een prettig leesbare stijl, vaak vanuit het perspectief van de kinderen. Soms van de moeder, maar nooit van oom Piet. En dat voedt de suggesties nog meer.

Vrouwkje Tuinman - Tijdelijk verblijf. Amsterdam, Cossee, 2022. Pb., 92 pg., isbn:978-94-6452-034-7.

© Jannie Trouwborst, juni 2022.

Marion Bruinenberg - Nieuweling

Af en toe is er een boek, dat erom vraagt tenminste tweemaal gelezen te worden. Nieuweling van Marion Bruinenberg is zo'n boek. Bij een eerste lezing is het de steeds verder oplopende  spanning in het verhaal die er voor zorgt dat je door blijft lezen, met tegelijkertijd het onbehagelijke gevoel dat er veel meer aan de hand is dan je op het eerste gezicht zou zeggen. En als je het uit hebt, blijft er iets knagen, totdat je je realiseert dat dit verhaal niet voor niets een ik-perspectief heeft. Meegesleept door de gebeurtenissen was je vergeten dat dat een onbetrouwbaar perspectief is. En dat je het boek nogmaals zult moeten lezen om te ontdekken welke waarheid er achter de verhalen van de ik-persoon schuilt.

Eenzaamheid in al haar facetten

Ergens in de Alpen ligt een dorp, dat maar 3 maanden per jaar echt van de zon kan genieten. De overige maanden gaat zij schuil achter een grote bergkam met twee pieken, De Twee Wachters genaamd. Het dorp is moeilijk bereikbaar en wordt nog slechts bevolkt door "achterblijvers": oude mensen die hun kinderen zagen vertrekken naar de grote stad. Simone is nog de enige van de jongere generatie. Op nieuwkomers hopen heeft geen zin meer. Toch is ook zij eigenlijk een nieuwkomer: haar vader was inwoner van het dorp, maar trok naar de stad. Hij trouwde er en kwam met vrouw en kind terug. Maar het dorp is hard voor "verraders". Hoe hij ook zijn best deed, hij werd niet meer beschouwd als één van hen. De moeder van Simone hield het niet meer uit en wilde terug naar de stad, maar haar vader wilde blijven. Simone werd heen en weer geslingerd tussen de wensen en overtuigingen van haar ouders. Haar moeder vertrok alleen en wilde Simone meenemen, maar die kon geen beslissing nemen. "En wie niets beslist, beslist in feite ook." Simone blijft achter bij haar vader. Een eenzaam kind, zonder moeder, zonder leeftijdgenootjes, met een vader die er vooral graag bij wil horen en van haar verwacht dat ze alles doet wat hij denkt dat het dorp van haar verwacht. Als troost verzint ze een vriendje.

 

Maar nu is ze achterin de twintig en kort geleden is haar vader overleden. Het huis is van haar, maar ze weet nog steeds niet wat ze wil: blijven of weggaan. Ze zakt weg in een depressie. Marie, een oudere vrouw die zich een beetje om haar bekommert, stelt voor een kamer te verhuren. Voor een beetje aanspraak met iemand van haar eigen leeftijd. En als de deprimerende donkere maanden voorbij zijn, komt Eveline bij haar wonen om er een plantenonderzoek te doen naar de overlevingsmechanismen van planten die op moeten groeien in deze duistere omstandigheden.

Drie maanden vrolijkheid

 

Het enthousiasme van Eveline is aanstekelijk. Ze is geïnteresseerd in de tradities van het dorp, kan met iedereen goed opschieten, is vrolijk en uitbundig en neemt Simone mee op pad om de schoonheid van de natuur en het bijzondere leven van planten beter te leren kennen. Ze wil van alles weten van Simone. Die zegt eerst dat ze zich weinig weet te herinneren van vroeger, maar stukje bij beetje komen de herinneringen terug. Met informatie over zichzelf is Eveline echter erg zuinig.

 

De spanning bouwt zich op, mede door de vooruitwijzingen in de tekst en de afwisseling van de lange hoofdstukken uit de opeenvolgende zomermaanden en de korte uit september, als met het licht ook Eveline blijkbaar vertrokken is. In de loop van de zomer wordt Simone steeds wantrouwiger, jaloers ook op het gemak waarmee Eveline met anderen omgaat en daardoor er niet meer alleen voor haar is. Het eind voelt ongemakkelijk en vraagt om zoeken naar de diepere laag.

Mens en natuur

De natuurbeschrijvingen zijn beeldend en mooi verwoord. Daarnaast verdedigt Eveline enthousiast de waarde van de natuur. En met name de rol die planten daarin spelen. Geregeld komt de verhouding van de mens tot de natuur aan bod. Ook in de herinneringen van Simone over de gesprekken met haar ouders in haar jeugd. De herinneringen die Eveline los maakt, geven ons een kijkje in de ontwikkeling van Simone: heen en weer geslingerd tussen vader en moeder, licht en donker, dorp en stad, terugtrekken of meedoen.

Eveline tegen Simone:

""Planten zijn net zo complex als mensen," zei ze enthousiast. "Misschien wel complexer. Ze groeien op plaatsen waar geen mens het lang uit zou houden, worden groter en leven langer. Ze bewegen zonder vooruit te komen, zonder spieren en gewrichten, ze verteren prooien zonder mond of maag, ze vertonen intelligentie zonder centraal zenuwstelsel".

Ik opende mijn mond maar wist niets te zeggen. Ik vroeg me af wat ze probeerde te bereiken. Waarom wilde ze me uit alle macht overtuigen - Wat was haar doel?

"Ik probeer alleen maar je blik te verruimen," zei ze, alsof ze mijn gedachten had gelezen. "Het is allemaal niet zo zwart-wit als je denkt."

"Waarom?"

"Omdat je vastgelopen bent, omdat je je terugtrekt, je verstopt.""

Nieuweling

Wie is deze Nieuweling? Is het Eveline die de zomer doorbrengt bij Simone? Is het Simone die verandert door het contact met Eveline? Of zit het nog anders? Dit boek een tweede maal lezen verheldert veel. Met een vaag vermoeden van de oplossing, ontdek je dan subtiel kleine verwijzingen naar het antwoord. Ook de symboliek van de plantenwereld valt zo op zijn plaats.

 

Het is trouwens geen straf om het nogmaals te lezen. Deze nieuweling tussen de  Nederlandstalige schrijvers heeft een prettig leesbaar, spannend en interessant boek geschreven. Ik ben benieuwd naar het volgende.

Marion Bruinenberg - Nieuweling. Amsterdam, Podium, 2022. Pb., 347 pg., isbn:9789463810593.

© Jannie Trouwborst, juni 2022.