Marjan Knippenberg - 6 Minuten wachten op geluk

In de zomer van 2013 ging Marjan Knippenberg, samen met haar man voor de lol weer een keertje liften. Van Nijmegen naar Utrecht. Gewoon om te kijken of dat nog lukte, nu ze er  niet meer uitzagen als studenten. Een Marokkaanse jongen gaf hen een lift. En dat zette bij Marjan iets in gang, dat uitmondde in dit leuke boekje, met als ondertitel: 100 bijzondere ontmoetingen met vreemden.

Van ontmoeting naar idee 

Tijdens de lift kwam er van alles ter sprake, in een eerlijk en open gesprek. Ze vond het heel verhelderend om allerlei zaken door de ogen van deze Marokkaanse jongen te zien en realiseerde zich des te meer, dat ze in een bubbel leefde. Terwijl ze best nieuwsgierig was naar mensen met andere achtergronden dan die van het gros van haar familie, vrienden en collega's. Met als voorbeeld het antwoord op haar vraag of hij zelf wel eens liftte: "Je denkt toch zeker niet, dat ze mij, een Marokkaan, meenemen?"
De uitwisseling van ideeën, meningen en perspectieven verrijkte haar. En dat  vond zo zo waardevol, dat ze er iets mee wilde doen. Ze realiseerde zich, dat het met name de liftsetting was, die er een grote rol in speelde. En zo begon het idee te rijpen om vaker te gaan liften.

Twee jaar elke woensdag

Ze besluit elke woensdag, als ze geen kinderen naar school hoeft te brengen, te gaan liften naar haar werk en terug. Van een woonwijk aan de rand van Nijmegen, naar het Radboud UMC. Een ritje van ruim 6 km (13 min.). Ze maakt een bordje met de gewenste bestemming en kiest een plek uit waar eenvoudig gestopt kan worden. Na een jaar kan ze concluderen dat ze gemiddeld 6 minuten moest wachten op een lift. Soms heeft ze meteen geluk, soms duurt het iets langer. Ze vertrouwt op haar intuïtie en besluit alleen niet in te stappen in een auto met meer dan twee mannen. Ze verwondert zich erover, dat er behalve over carpoolen en OV-ritten, nooit gesproken wordt wordt over liften, als optie om files tegen te gaan.

Aanvankelijk houdt ze een blog bij over de reisavonturen, later besluit ze te bundelen in een boekje. Het kwam tot stand dankzij crowdfunding en een subsidie van de provincie Gelderland. Maar het is inmiddels gewoon via de boekhandel of Bazarow te koop.

Bijzondere ontmoetingen en intieme gesprekken

Ze ontmoette op deze manier 166 verschillende mensen. In het boekje beschrijft ze 100 van deze ontmoetingen. Hoe kort het ritje ook was, meestal ontsponnen zich persoonlijke verhalen. Zoals iemand haar zei: Ik kan het jou wel vertellen, ik zie je toch nooit meer". Soms waren de verhalen interessant, soms enorm ontroerend, soms grappig, soms inspirerend. Het waren in alle gevallen ontmoetingen die plezier gaven, haar wereldbeeld verrijkten en dat veel positiever maakten.
De liftgevers kwamen uit alle lagen van de bevolking: van advocaat tot rioleringsmedewerker, van manager tot vrachtwagenchauffeur, van vluchteling tot docent. Twee mannen uit Jemen, op weg naar de bruiloft van hun zus, een kindje onderweg naar chemotherapie, een aanstaande vader zich haastend naar de geboorte van zijn zoontje. In deze microkosmos, naast elkaar in de auto, ontstaat een uitwisseling. Twee vreemden die zich voor elkaar openstellen in een bijzonder setting.

Het maakte haar gelukkig, vandaar de titel: 6 minuten wachten op geluk. Ze stelt:

"Liften is een prachtige metafoor voor het leven. Je moet je kwetsbaar opstellen, de controle loslaten en op een ander vertrouwen. Compleet vertrouwen op wat er op je pad komt."

Een lief boekje

Dit is een heerlijk boekje voor op het nachtkastje. Elke dag een paar van de avonturen van Marjan Knippenberg lezen en je met haar verwonderen over de bijzondere ontmoetingen met al deze uiteenlopende personen. En dan met een positief gevoel in slaap vallen. De meeste mensen deugen!

Marjan Knippenberg - 6 minuten wachten op geluk. 100 Bijzondere ontmoetingen met vreemden. BigBusiness Publichers, 2017. Pb.,143 pg., ills., ISBN:978-94-917575-3-2.

© Jannie Trouwborst, juli 2020.

Hans Münstermann - De populist

Op de voorzijde van het laatste boek van Hans Münstermann, De populist, staat: winnaar AKO-literatuurprijs. Dat was in 2006, de prijs hield bovendien op te bestaan in 2014. Een beetje vreemde manier om een nieuw boek in 2019 aan te prijzen. In 2007 las ik van hem Het gelukkige jaar 1940 uit 2000, volgens velen zijn beste boek. Ik was er niet helemaal van overtuigd, getuige mijn bespreking destijds, hoewel ik me vaag herinner dat ik het later nogmaals las en me er toen meer in kon vinden.

Er verschenen meer boeken van zijn hand in de tussentijd, twee ervan staan zelfs nog ongelezen in de kast, ooit gevonden in kringloopwinkels. En nu is er dus De populist, een titel die verwachtingen opriep. Ik wilde wel eens weten wat hij van het verschijnsel maakte dat mij zeer verontrust.

Het verhaal

Schrijfster Anita Koetsier krijgt toestemming de verkiezingscampagne van James Moreau, de nieuwe leider van een rechtse splinterpartij, van dichtbij te volgen. Met een zeer simpel programma, waarin hij zogenaamd opkomt voor de ouderen in de maatschappij,  wordt hij in korte tijd geweldig populair. Anita wil er een boek over schrijven en vraagt zich af: Wat spreekt de mensen zo aan in het verhaal van deze jonge, knappe politicus? Hij maakt veel los en dat is niet allemaal positief. Moreau is geliefd, gevreesd én gehaat. De peilingen laten een monsterzege zien. De dag van de verkiezingen zal de doorslag moeten geven.

De uitwerking

Anita Koetsier, James Moreau en zijn kompaan Harry Honthorst zijn de enige verzonnen namen in een roman die verder alle bekende Nederlanders die iets in de journalistiek of voor de TV doen bij naam en toenaam noemt. James Moreau is een mengeling van vooral Thierry Baudet en Pim Fortuin en een vleugje Geert Wilders. Harry Honthorst  is ongetwijfeld gebaseerd op Theo Hiddema. Hij wordt een "ouderwetse, steenrijke dandy" genoemd.

"Harry Honthorst is advocaat, eenentachtig jaar oud. Als ik zijn huis aan de Weesperzijde binnenkom, staat hij in een wit driedelig pak op me te wachten, in een brede hal versierd met oude geschilderde portretten. Hij begroet mij met een snelle handbeweging zonder mij aan te kijken. Zijn blik is triest, hij lijkt door zorgen geplaagd, maar zijn lichaam beweegt verrassend kwiek voor zijn leeftijd." 

Moreau beseft dat ouderen een heel groot deel van de bevolking uit maken en stort zich in volle overgave op het werven van hun stemmen. Anita Koetsier maakt alles van dichtbij mee en kan er niet de vinger achter krijgen wat er nu precies gebeurt. Ze ziet de manipulatie, maar raakt ook in verwarring door de ontwapende houding van Moreau en het gemak waarmee de ouderen zich aan hem overgeven. Maar ze ziet ook de gevaren, zowel van zijn drijfveren, als van de haat die ontstaat jegens zijn persoon. Dan is er nog een bodyguard met vreemde ideeën en weigert Moreau zich terug te trekken op een geheime plek na doodsbedreigingen. Er wordt met taarten gesmeten, hij roept dat hij minister-president wil worden. De vergelijkingen zijn duidelijk. Dat kan haast niet anders dan verkeerd aflopen.

Mijn oordeel

Hoewel het boek met vaart en niet zonder humor en vol verwijzingen naar eerdere gebeurtenissen, personen en uitspraken is geschreven, stelde het me toch teleur. Ook ik zou, net als Anita Koetsier, graag de vinger achter het mechanisme van het succes van populistische partijen krijgen. Ik heb daar mijn ideeën over, maar dit boek is vooral een satire. Ik krijg geen antwoorden. Misschien ligt dat aan mij. Laat je dus niet weerhouden het te lezen. En misschien is het best een geslaagd boek voor een leesclub bijeenkomst om erover te discussiëren.

Hans Münstermann - De populist. Amsterdam, De Kring, 2019. Pb., 254 pg., isbn. 9789462971400

© Jannie Trouwborst, juli 2020.

Ineke Riem - Onderwaterverhalen

In 2013 debuteerde Ineke Riem met de roman Zeven pogingen om een geliefde te wekken. Ik was er erg enthousiast over. Mijn recensie vind je HIER. In 2015 verscheen de gedichtenbundel Alle zeeën zijn geduldig en in 2015 de roman Rauw hart. En nu is er de verhalenbundel Onderwaterverhalen.

Roman vs verhalenbundel

In de roman Zeven pogingen een geliefde te wekken staan in feite ook verhalen, maar ze zijn op een andere manier met elkaar verbonden dan in Onderwaterverhalen. In de eerste plaats door de plaats van handeling: het dorp, waar iedereen elkaar kent en met elkaar te maken heeft. In de tweede plaats door het probleem van het wekken van de schone slaapster. Daardoor konden deze verhalen samen een roman vormen.

In de bundel Onderwaterverhalen, met 12 verhalen, ligt dat subtieler. Het verband tussen de hoofdpersonen ligt op een ander niveau. Vaak weten ze niets van of over het bestaan van de mensen waarmee ze verbonden zijn. Zo keert Werner in het verhaal Wiederkehr terug naar het pleintje waar hij als kind woonde en blijkt daar nu in Terug naar Thebe Layla te wonen. Voor de “toevallige” verbondenheid moet je de bundel echt twee keer lezen en dan valt je steeds meer op. Maar dat is niet het belangrijkste in deze bundel. 

Wat al deze losse verhalen tot een bundel maakt (en geen roman) is de thematiek. De personen zijn op een andere manier met elkaar verbonden dan als dorpsgenoten: ze zijn anders dan andere mensen, gevoeliger, zoeken naar verbondenheid, naar liefde, naar begrip, naar veiligheid. Uiteindelijk vinden de meesten dat in het besef dat we allemaal verbonden zijn, over de grenzen van tijd en ruimte heen, een onderdeel van een groter geheel. Er is sprake van een zielsverbondenheid, i.p.v. een dorpsverbondenheid. 

Daardoor is dit een hechte verhalenbundel: losse verhalen, maar verbonden door dezelfde thematiek.

De verhalen

Toch zit er behoorlijk wat afwisseling in de verhalen. Elk verhaal heeft een eigen hoofdpersoon, al zijn er steeds onopvallende verbanden met de hoofdpersonen uit andere verhalen. De plaats van handeling verschilt. Er is een historisch verhaal bij, een verhaal met tekeningen (van Ineke zelf) en een met gedichten, een tijdschriftartikel, een toneelscenario. Donkere en trieste verhalen, melancholische en berustende. Maar ook verhalen over hoop en liefde. 

Veel van de hoofdpersonen voelden zich eenzaam. Door anders zijn, door gevoeliger zijn. Direct contact met gelijkgestemden ontbreekt vaak. Verbondenheid en troost wordt vooral gevonden in het besef van de eenheid, van het onderdeel zijn van een groter geheel. En in liefde en bewondering voor de natuur.

Motieven

De geregeld terugkerende motieven passen goed bij het verhaal:
Walvissen, zeemeerminnen en Atlantis. Ziel en bezieling. Herinneringen, privé en collectief over de grenzen van tijd en ruimte heen. De aarde, natuur, levenskracht: de eenheid waar we deel van uitmaken. 

Voorbeeld

Het achtste verhaal, Voorbereidende aardrijkskunde, gaat over een meisje dat geen aansluiting vindt bij de andere kinderen op school. Ze past zich een beetje aan, maar dat valt niet mee als er thuis weinig geld is en je op een elitaire school zit. Op de zolder van de school vindt ze oude boeken, ze neemt er één mee naar huis: Voorbereidende aardrijkskunde, uit de jaren zestig. Ze wordt er treurig van:

 "Het is oude aardrijkskunde, terugkijkende aardrijkskunde. Waarin je nog kunt zien hoe de wereld er vroeger uitzag als iedereen dat vergeten is." 

Ze ontdekt dat er plekken zijn in Zeeland waar je af en toe bij eb de restanten van verdronken dorpen kunt zien. Ze stelt zich voor dat ze daar loopt in middeleeuwse kleren en kan zien hoe het er was.

"Het kan zomaar gebeuren. Wat verloren is, kan onverwacht terugkomen. Eeuwen later. Alles verandert, niets vergaat, schreef de Romeinse dichter Ovidius in de Metamorfosen. Niets wat verdwijnt verdwijnt voorgoed. Ergens blijft het bewaard. In het geheugen van een walvis. In een verhaal dat mensen aan elkaar doorvertellen. In de slapende herinnering die eeuwen later in het hoofd van iemand anders ontwaakt. Ja toch?"

Ze verdiept zich in alles wat op aarde leeft, tekent schelpen (die als illustratie in het boek staan), bekijkt met haar biologieleraar een film over de communicatie van walvissen. Ze koopt een walkman en een cd met walvisgeluiden in de kringloopwinkel en beluistert de geheimzinnige stemmen. Tijdens een uitstapje naar zee met de klas vindt ze een slangster. Hij leeft nog, ze bewondert hem. Gooit hem dan weer in zee.

"Ik denk graag dat hij mij riep, toen hij daar op het strand lag, dat hij hoopte dat ik zijn zachte, heel oude stem hoorde. Slangsterren, daar hebben we fossielen van.

Nadat hij was verdwenen, stond ik nog even te kijken naar de lucht, die nu leeg was. Toen welde het in mij op. Het juichende. Het schuimende. Ademende. Schurende. Waaiende. Reflecterende. Kronkelende. Het altijd stromende. Het overrompelende besef dat ik daar een piepklein deeltje van ben.

Maar dat hoeft niemand te weten."

Twaalf heel verschillende verhalen, die allemaal op een andere manier indruk maken, elkaar versterken en op een onnadrukkelijke manier met elkaar verbonden zijn. Die je aan het denken zetten over heden en verleden, over de aarde en de natuur waar we deel van zijn en onze verbondenheid met wat en wie aan ons vooraf ging en wat nog na ons zal komen. En hoe we daar in het heden bij stil kunnen staan. Een bundel met beeldend taalgebruik die prettig leest, maar ook aanzet tot overdenkingen. Om aandachtig te lezen en te herlezen.

Ineke Riem - Onderwaterverhalen. Amsterdam, De Arbeiderspers, 2020. Pb., 193 pg., ills. ISBN: 978-90-295-41541.

© Jannie Trouwborst, juli 2020.

Op 27 juni hadden Sue, Lalagè, The Only Mrs Jo en ik een Zoomgesprek met Ineke Riem over haar bundel. Hun besprekingen vind je via de links.