Marlies Mielekamp - Kazernekind: de geschiedenis van een Moluks gezin in Nederland

Juli 2012 - Waardering: 7,5.

Inleiding

In oktober 2008 hield ik voor de leesclub waar ik toen lid van was een boekbespreking over Snijden & stikken van Yvon Muskita (2008). Ik verdiepte me daar voor uitgebreid in de Molukse geschiedenis, die ik slechts ten dele kende door een Moluks vriendinnetje op de middelbare school. De ware omvang van het onrecht en het verdriet werd me echter pas duidelijk toen ik me er als volwassene verder in verdiepte. Ook van Frans Lopulalan las ik een boek over dit onderwerp: Onder de sneeuw een Indisch graf (1985). Van beide boeken staat elders op dit weblog een leesverslag (zie onder het trefwoord Molukkers). Het heeft me niet meer los gelaten en toen ik zag dat bij Artemis dit voorjaar opnieuw een boek over een Moluks gezin in Nederland verscheen, moest ik ook dat natuurlijk lezen. Het blijkt een prima aanvulling.

Samenvatting

Kazernekind geeft de geschiedenis van de Molukkers in Nederland een gezicht. Het vertelt het indrukwekkend verhaal van een sterke Molukse moeder die ondanks alle tegenslag haar kinderen in Nederland een nieuwe toekomst biedt.

In 1951 komen Jo en Bantji Polnaya met bijna 4.000 andere gedemobiliseerde KNIL-militairen en hun gezinnen vanuit het tropische Indonesië naar het koude Nederland. Nadat Indonesië in 1949 onafhankelijk was geworden, hadden ze graag terug naar de Molukse eilanden gewild, om zich aan te sluiten bij de beweging voor vrije Zuid-Molukken. Maar Soekarno verbood de terugkeer en ter afkoeling haalt Nederland de Molukse soldaten naar  - onder andere - Kamp Schattenberg, voormalig Kamp Westerbork. Wat bedoeld was als een tijdelijke opvang wordt een verblijf voor langere tijd. De Nederlandse regering weet zich er geen raad mee, en onder de Molukkers groeit de frustratie met de dag.

Jo probeert er het beste van te maken. Ze zorgt voor haar snel groeiende gezin en start haar eigen Indische toko in Schattenberg. Begin jaren zeventig verhuizen ze gedwongen naar de Molukse wijk in Assen, waar hun elf kinderen op school en thuis ieder hun eigen weg zoeken als Molukkers in Nederland. Zoon Tommy voelt zich aangetrokken tot de Molukse vrijheidsstrijd en Jo krijgt steeds minder zicht op wat hij uitspookt. Tot haar schrik blijkt hij betrokken te zijn bij de gijzeling op de basisschool in Bovensmilde. (Flaptekst).

Leeservaring

Kazernekind moet tot de literaire non-fictie gerekend worden. Het is geen verzonnen verhaal (fictie), maar het leest toch als een roman, waar de historische feiten op een soepele en natuurlijke manier door heen geweven zijn.

Marlies Mielekamp heeft Jo Polnaya uitgebreid geïnterviewd, zelf het nodige archiefwerk verricht en daarna alles samengebracht in het levensverhaal van Jo. Een bijzonder keuze, deze vrouw als hoofdpersoon, want meestal kiezen auteurs die over deze trieste materie schrijven als hoofdpersonen de bedrogen KNIL-militairen of schrijven over het kampleven van hele families. Maar hoe sloegen de vrouwen zich hier doorheen? Jo's verhaal is uniek natuurlijk, maar we krijgen zo toch een goed beeld van de situatie waarin de Molukse vrouwen zich bevonden en aan welke problemen ze het hoofd moesten bieden.

Het valt niet mee om aan alle feiten uit deze onverkwikkelijke geschiedenis aandacht te besteden zonder dat het een saai verhaal wordt. En het is ook verleidelijk om partij te kiezen en te oordelen. Marlies Mielekamp heeft beide klippen omzeild en een prettig leesbaar boek geschreven, dat tegelijkertijd recht doet aan de geschiedenis.

Het bijzondere van Kazernekind is, zoals gezegd, de keuze van de hoofdpersoon: Jo Polnaya, een inmiddels 88-jarige vrouw, de (stief)dochter en later echtgenote van een KNIL-militair. Een zgn. kazernekind: geboren en opgegroeid in KNIL-kazernes op verschillende plekken in Indië.

De eerste twee hoofdstukken gaan over de jeugd van Jo en lopen door tot het vertrek naar Nederland. In het grote gezin van haar moeder wordt ze al snel geconfronteerd met diverse moeilijke omstandigheden en de noodzaak tot het zoeken naar praktische oplossingen in de zorg voor haar halfbroertjes en -zusjes. Ze is net getrouwd als haar man in 1942 opgeroepen wordt te helpen bij de verdediging tegen de Japanners. Een nare en onzekere tijd volgt. Na de bevrijding zien ze elkaar terug, maar de ellende is nog niet over. De politionele acties volgen en daarna de onafhankelijkheidsverklaring van Indonesië. Voor KNIL-militairen (waaronder veel Molukkers) is geen plaats meer in Indonesië, Nederland haalt ze naar Nederland met de belofte dat ze t.z.t. terug mogen keren naar een onafhankelijke eigen staat binnen Indonesië.

Eenmaal in Nederland, in het Kamp Schattenberg wordt langzamerhand duidelijk dat er van terugkeer geen sprake zal kunnen zijn. Tegenover het koppig vasthouden van de mannen aan de overtuiging dat het onrecht bestreden kan worden, staat de praktische zin van vrouwen als Jo. Ze ziet in dat ze er hier en nu het beste van moet maken. Zo begint ze een winkeltje in Indische eetwaren, als de Molukse gezinnen gedwongen worden voortaan voor hun eigen eten te zorgen, maar daarvoor de vertrouwde ingrediënten nergens in de buurt kunnen kopen. Het steeds grotere gezin in de beperkte woonruimte zorgt ook voor oplossingen die misschien achteraf niet de beste waren. Jo heeft echter altijd het beste met haar kinderen voor gehad, zag al snel in dat ze het hier beter zouden hebben dan op de Molukken. M.M. veroordeelt haar keuzes dan ook nergens, ze vraagt er hoogstens begrip voor.

Dat geldt ook voor de deelname aan de gijzelingsacties van de school in Bovensmilde. Helder tekent M.M. hoe verdeeld de Molukse gemeenschap is over dit soort acties, zelfs binnen gezinnen ontstaan hierover heftige onenigheid en ruzies. Zo ook binnen het gezin van Jo als blijkt dat een van haar zoons tot de bezetters van de school behoort. Door het geven van alle argumenten van voor- en tegenstanders van de acties, vraagt M.M. begrip, maar geen goedkeuring, veroordeelt niemand en laat het oordeel aan de lezer over.

Door de kennis die ik over dit onderwerp heb opgestoken in 2008 kan ik vaststellen dat M.M. geen enkel belangrijk historisch feit heeft overgeslagen en aan alle aspecten van De geschiedenis van een Moluks gezin in Nederland aandacht heeft besteed. In dat alles in een onderhoudend boek dat de ogen zal openen voor wie de achtergronden nog niet volledig kende.

Het is zonder meer een leesclubtip. Het biedt niet alleen de mogelijkheid over de inhoud  te discussiëren, maar ook over het fenomeen van literaire non-fictie. Vaak geldt daarbij als bezwaar (door historici) dat er onvoldoende recht wordt gedaan aan de historische feiten. Dat geldt zeker niet voor dit boek. Bovendien is het voorzien van lijsten met Noten en Bronnen. Een pluspunt is de leesbaarheid, waardoor het op een aangename wijze een stukje kennis overdraagt.

Wil je er als leesclub meer mee doen, bekijk dan ook eens de leesverslagen van de beide andere genoemde boeken. Onderaan vind je een lijst met internet links, waaronder die van het Moluks Museum in Utrecht . Misschien een tip voor een gezamenlijk uitstapje?

Marlies Mielekamp - Kazernekind: de geschiedenis van een Moluks gezin in Nederland. Amsterdam, Artemis, 2012. Paperback, 244 pg., lit. opg., foto's. ISBN:9789047202288.

©JannieTr, 14 juli 2012.