Inleiding
Het seizoen 2011-2012 van de Leeskring Philippine
staat in het teken van Surinaams-Nederlandse literatuur. We begonnen met
De groeten aan de koningin (2006), het reisverslag van Karin Anema,
om een beetje achtergrondkennis te verzamelen. Daarna de romans: Scheurbuik
(2002) van Annette de Vries en Solo, een liefde (2009) van Tessa
Leuwsha, over de keuze van
Surinamers tussen blijven of weggaan uit Suriname in de 2de helft van de 20ste
eeuw. Het vierde boek was een klassieker: De stille plantage
(1931) van Albert Helman, een historische roman die zowel de ellende van de
slavernij, als het leven van de planters beschreef, de goedbedoelende en de
hardvochtige, in de 17de eeuw. Daarna volgde een historische roman van Cynthia
McLeod: De vrije negerin Elisabeth, gevangene van kleur (2000) met een
uitzonderlijke vrouw in de hoofdrol. Het is tevens een zedenschets van de Surinaamse maatschappij in de 18e eeuw (en
de beperkte kennis van de Nederlanders overzee van deze kolonie).
Als een na laatste is Clark Accord aan de beurt, met Bingo!
(2007). Een sociale roman die aandacht vraagt voor een maatschappelijk
probleem: de gokverslaving van sommige Surinaamse vrouwen in Nederland.
Samenvatting
Bingo
vertelt het verhaal van een avond uit het leven van de 49-jarige Leanda en haar
22-jarige dochter Naomi. Moeder en dochter zitten gevangen in een cirkel van
armoede, hebzucht, wederzijds onbegrip, eenzaamheid en verlangen naar geluk. Sinds
op last van de gemeente de bingohallen in Rotterdam zijn gesloten, nemen ze
bijna dagelijks de gratis bingobus naar Amsterdam. Op deze avond vertrekken ze
verwachtingsvol naar de Suikertuin, een bingohal op de Amsterdamse Wallen, waar
ze gaan spelen voor de jackpot. Maar de avond heeft voor hen een heel andere
verrassing in petto. Realistisch verhaal, vol onderhuidse spanning, over de
bingosubcultuur binnen de Surinaamse gemeenschap in Nederland.
Leeservaring
Het overlijden van Clark Accord in mei 2011 was de aanzet tot het thema voor onze
leeskring dit seizoen: Surinaamse literatuur. Ik vond het beschamend te ontdekken
dat ik weinig hedendaagse Surinaamse schrijvers kende. Wat speurwerk via
bibliotheek en internet leverde al snel ruim voldoende interessante boektitels
op, helaas niet allemaal in voldoende aantallen aanwezig in de bibliotheek voor
onze leeskring. Met wat puzzelen bleek het gelukkig mogelijk toch een
gevarieerd pakket samen te stellen. Voor Bingo! koos ik om ook Surinamers in Nederland aan bod te
laten komen en omdat we nog niet eerder een sociale roman lazen.
Het stortregent, er staat een gure wind, het is
donker en er is te weinig plek voor alle bingoklanten om te schuilen in
afwachting van de Bingobus. Men beloert elkaar, roddelt, lacht, moppert, vecht
om een zitplaats als de bus eindelijk arriveert. De sfeer wordt meteen goed
getroffen door C.A. en dat zal in de rest van het boek ook zo blijven: in de
bus, in de rokerige bingohal, op de terugweg. Ondanks de onderliggende drama's
blijft de toon licht, wordt er geregeld een grap gemaakt, maar nergens
verdwijnt de onderliggende spanning. Er is geen overdaad van Surinaamse
woorden, al moet er soms wat opgezocht worden, waardoor je de draad weer op moet
pakken, maar dat gaat vrij gemakkelijk. De schrijfstijl
is passend bij het verhaal over gewone mensen die niet willen of kunnen inzien dat
ze gevangenen zijn van hun
bingoverslaving.
"De
rook van de sigaretten waarmee de zenuwen in bedwang worden gehouden, hangt als
een ijl wolkendek onder het plafond. Achter in de zaal prijkt op een wit papier
in zwierige, handgeschreven letters de tekst VERBODEN TE ROKEN. De door dampen
omgeven vermaning werkt op Leanda's lachspieren. Het wordt tijd dat ze zich
weer eens beklaagt bij René, de eigenaar van de Suikertuin. Ze vindt het
storend dat ze ongewild blootgesteld wordt aan de kankerverwekkende uitstoot
van mensen die hun leven en dat van anderen op het spel zetten, louter en alleen
omdat ze te zwak zijn om zich te bevrijden van het kwaad dat hen regeert. Nee,
zo niet Leanda! Zij gaat er prat op zich door niets en niemand de wet te laten
voorschrijven."
Het hoofdthema
is uiteraard de bingoverslaving. C.A. heeft er uitgebreid onderzoek naar gedaan
en geconstateerd dat het een levensgroot probleem is binnen de Surinaamse
gemeenschap in Nederland (overigens: bij Nederlanders komt het net zo goed
voor, zegt hij in een interview: dan gaat het over kienen in Limburg). Hij
moraliseert niet in het boek, maar probeert via het verhaal de gevolgen te
laten zien. En zegt in een interview dat hij hoopt dat er hulp voor deze groep
komt.
De gevolgen zijn niet mis: grote schulden, verwaarlozing
van kinderen, prostitutie van de speelster zelf of haar kinderen,
huisuitzettingen.
Andere
thema's zijn een problematische moeder-dochter verhouding (wel om elkaar
geven, maar dat niet kunnen tonen, niet goed kunnen communiceren), foute
Surinaamse mannen (die ontrouw zijn, kinderen verwekken en vertrekken, de
playboy uithangen) en de herhaling van de geschiedenis (3 generaties moeders
die hopen dat het hun dochter beter zal vergaan: een trouwe echtgenoot die
samen met haar voor het kind zal zorgen).
De verhaallijnen,
die de verschillende thema's belichten, zijn mooi door elkaar geweven. De
Bingoavond is de rode draad, de moeizame verhouding tussen moeder en dochter
speelt geregeld op, net als opmerkingen over alleenstaande moeders en
rondscharrelde mannen. Een witte envelop blijft opduiken, als symbool van waar
deze verslaving toe kan leiden. Aan het eind van het boek komt alles mooi bij
elkaar. De plot was de aandachtige
lezer waarschijnlijk al lang duidelijk, maar de uitwerking ervan is ontroerend.
De avond is ten einde, de jackpot ging hun neus voorbij, er is nog een hoop op
te lossen, maar tussen moeder en dochter is een begin van toenadering.
"Leanda
reikt naar de hand van haar dochter. Ze legt hem boven op de doos met de
magnetron. Zonder iets te zeggen houdt ze haar vast. Woorden schieten te kort
om de puinzooi die ze van haar leven en dat van haar dochter heeft gemaakt uit
te drukken. Voor Aisa (haar kleindochter- red.) moeten ze een uitweg vinden uit
deze ellende.
In stilte
staren moeder en dochter voor zich uit. Ronkend zoekt de bus zijn weg in het
donker. Buiten is het opgehouden met regenen."
Over de uitwerking van de karakters werd verschillend gedacht binnen de leeskring.
Persoonlijk vond ik het jammer dat de karakters van de 2 hoofdpersonen nogal vlak bleven en dat er erg veel
nevenpersonages opgevoerd werden, waarvan een aantal min of meer als typetjes fungeerden. Maar niet iedereen
vond dat bezwaarlijk. De opgebouwde spanning en de geslaagde manier waarop het
probleem en de gevolgen van de bingoverslaving onder het voetlicht gebracht
werden, maakten dat uitdiepen van de karakters niet gemist werd. Bovendien
zorgden de typetjes voor wat humor in het feitelijk trieste verhaal.
Gemiddeld kreeg het boek een 7 van de
leeskringleden. Het was vooral het thema dat aansprak en dat men op een goede
manier vond uitgewerkt. En over dat thema werd nog lang doorgediscussieerd. Ook
over de uitdrukking: Golfbaan der armen (zoals C.A. de bingohal noemt). We
kwamen uiteindelijk tot de conclusie dat waarschijnlijk bedoeld wordt: de plek
waar gelijkgestemden elkaar opzoeken onder het genot van een spelletje golf of
bingo.
C.A. heeft aandacht willen vragen voor een maatschappelijk probleem. Als een
van de weinigen tegenwoordig, schreef een recensent. Is dat zo? Er kwamen
genoeg titels op tafel van auteurs die dat ook deden, die niet alleen met het
kleine individuele drama bezig waren. Adriaan Van Dis werd o.a. genoemd: De
wandelaar en Tikkop.
Tot slot kwam de vraag op of er geen boek bestaat
dat een succesvolle Surinaamse integratie beschrijft. Natuurlijk zullen die er
ook zijn. De moeizame strijd van een Surinaams meisje dat niet opgeeft, staat bijvoorbeeld
beschreven in Het Gym van Karin
Amatmoekrim. Omdat het een bestseller was op het moment van het regelen van
de boeken voor dit seizoen, kon het helaas niet op onze leeslijst, maar
inmiddels is het gewoon te leen.
Samenvattend:
een heel geschikt leesclubboek, zowel w.b. thema als de uitwerking ervan. Er
was meer dan genoeg discussiestof. Informatie over de auteur is te vinden bij
Schrijversinfo. Voor de discussievragen
bij dit boek: zie aldaar.
Clark Accord - Bingo! Amsterdam, Nijgh & Van
Ditmar, 2007. Geb., 236 pg., met woordenlijst. ISBN: 978-90-388-0024-0.
©JannieTr, 22 mei 2012.
