September 2013 - waardering: 7.
Inleiding
Er zijn al zoveel boeken over Nederlands-Indië geschreven. Kan daar nog iets wezenlijks aan
toegevoegd worden? Ik vroeg het me af, toen ik de aankondiging van deze titel
zag in de catalogus van Cossee. Maar ik lees deze verhalen graag, ook al ben ik
er nooit geweest. De aanbeveling van Willem Nijholt trok me definitief over de
streep: "Wat een boeiend boek. Eric Schneider schrijft zijn prachtige verhalen
onderkoeld, maar weet juist daardoor diepe emoties op te wekken."
Hoewel het een totaal ander boek bleek te zijn dan
ik veronderstelde, heb ik het toch met plezier gelezen. Zoals verderop te lezen
valt: je hoeft zelf geen tropische herinneringen te hebben om
er door geboeid te raken.
Samenvatting
Elke vijf
jaar komen de diplomaat Ferdy Aronius, zijn moeder Alice en haar ex-minnaar Mees
Stork bij elkaar om de bombardementen op Hiroshima en Nagasaki te ‘vieren’. De verwoestende bommen maakten
een einde aan de jappenkampen in Nederlands-Indië, maar betekenden
tegelijkertijd het einde van een koloniaal tijdperk.
Naarmate de
avond in Hotel Hoogduin vordert, neemt de eerlijkheid van het gezelschap toe.
Voor het eerst komt de schokkende waarheid over het gewelddadige verleden van
Nederlands-Indië op tafel en praat Ferdy over zijn jong overleden broer. Een tropische herinnering , het debuut van een van de laatste
ooggetuigen van Nederlands-Indië, brengt overtuigend in beeld hoe gebeurtenissen uit het verleden het heden nog
steeds blijken te bepalen.(Achterflap).
Leeservaring
Als succesvol acteur heeft Eric Schneider (Batavia, 1934)
het schrijven altijd overgelaten aan zijn broer, die onder het pseudoniem F.
Springer (1932-2011) publiceerde. In een uitgebreid interview (http://www.ntr.nl/player?rbid=246595&ssid=424)
met Frenk van der Linden voor Radio 1 op
12 augustus 2013 geeft E.S. aan dat hij deze tropische herinnering moest
schrijven, omdat hij vond dat deze zgn. Bersiap periode nooit voldoende aandacht heeft gekregen, ook niet van zijn broer, die er naar zijn mening nogal sceptisch en afstandelijk over sprak en
schreef. (De Bersiap-periode was een gewelddadige periode in de Indonesische
geschiedenis die duurde van ongeveer oktober 1945 tot begin 1946. Na de
capitulatie van Japan op 15 augustus 1945 ontstond een gezagsvacuüm in het
toenmalige Nederlands-Indië.)
En al blijft het een boeiend boek, hier ligt toch ook een
beetje mijn teleurstelling. Ik was benieuwd naar de herinneringen aan deze
periode, maar ze vormen slechts een klein (maar wèl wezenlijk) deel van het
boek.
Een tropische
herinnering blijkt te bestaan uit 2 verhalen: een novelle met de titel De beige man en een kort verhaal met de
titel Firs. Om met dat laatste te
beginnen: Firs gaat over een bejaarde acteur die na een optreden, met de bus van het toneelgezelschap naar huis rijdt
en onderweg een ongeluk krijgt. Zijn
hoofdwond wordt verzorgd op de Eerste Hulppost in het ziekenhuis en daarna gaat
hij naar huis. Thuis mijmert hij over het verloop van zijn leven, het ouder
worden en de gevolgen voor zijn loopbaan, de voortschrijdende geestelijke
aftakeling van zijn vrouw, die vroeger een gevierde en intelligente actrice
was. Firs heeft als ondertitel: Een epiloog. Het ongeval, de doorwaakte
nacht met de herinneringen, visioenen van vroeger en benauwende toekomstbeelden
(zowel w.b. zijn eigen carrière, als de aftakeling van zijn vrouw), alles komt
samen in een epiloog die tot een onstuitbare climax leidt. Een spannend en
gevoelig verhaal, maar het verband met tropische herinneringen ontgaat me.
De novelle heeft als
titel De beige man met als ondertitel
Een tropische herinnering. De beige
man is Boeli Kamidjojo die Hotel Hoogduin inmiddels heeft overgenomen Van Mees
Stork. (De parallel met de overname van Nederlands-Indië door de Indonesiërs
ligt voor de hand.) Mees Stork mag er tot zijn dood blijven wonen en gedraagt
zich t.o.v. de beige man (de Javaanse
Boeli) zoals hij dat gewend was te doen toen hij nog in Indië was. Boeli wil van
het hotel eenzelfde succes maken als het hotel dat Stork in Indië bezat. Op
zijn nieuwe hotelbadjas leest Ferdi dan ook: Hotel Nieuw Buitenzorg. Tropische
herinneringen genoeg in deze novelle: de twee oude mensen halen ze op tijdens
hun kibbelpartijtjes, Ferdy graaft in zijn geheugen naar zijn jeugdervaringen,
de beige man zorgt voor de entourage die zo bekend was in die "goede oude
tijd", voor tropische gerechten en drank, gamelanmuziek en wajangpoppenspel.
Maar de herinneringen die Ferdi als een loodzwaar geheim al 45 jaar met zich
meedraagt, zijn de echte tropische herinneringen waar het om gaat. Hij heeft
besloten zich ervan te bevrijden door ze op deze avond te vertellen aan de twee
oude mensen en hun rol in het verhaal te openbaren. De gevolgen zijn anders dan
hij verwacht.
Het bijzondere aan deze novelle is de zeggingskracht ondanks
weinig woorden. Het personale perspectief van het verhaal ligt bij Ferdi. Dat
brengt extra spanning met zich mee. De lezer kent alleen zijn gedachten,
overwegingen, herinneringen. De andere hoofdfiguren: Alice (zijn moeder), Mees Stork (haar
ex-minnaar) en Boeli (de beige man) zien we door zijn ogen. Zijn weergave van
hun gesprekken en gedragingen roepen een beeld op dat door de lezer zelf verder
moet worden ingevuld. Ferdi vraagt zichzelf ook geregeld veel af over de
anderen en hun beweegredenen, gedachten, gevoelens, maar antwoorden komen er
niet. En al is tenslotte het geheim bekend, de uiteindelijke uitwerking ervan op de anderen blijft een kwestie van
interpreteren. Dat is niet storend, eerder intrigerend. Net als het voortdurend
zwijgen en grijnzen van Boeli. Het nodigt uit tot een herlezing.
De schokkende gebeurtenis uit de Bersiap-periode (door Eric
Schneider zelf voorgelezen tijdens het genoemde interview) is
"onderkoeld" beschreven (zoals Nijholt zei), maar tegelijkertijd
ijzingwekkend. En al is de novelle er omheen gebouwd, toch maakt het item zelf maar
een klein deel uit van het verhaal. Ik ken geen romans over deze periode (ze
schijnen er wel te zijn). Wel vond ik een non-fictieboek dat deze periode
beschrijft: Bersiap! opstand in het paradijs, de
Bersiap-periode op Java en Sumatra 1945-1946 - Herman Bussemaker. De
novelle heeft me er in elk geval wel toe aangezet dat boek eens te lezen.
Een tropische
herinnering is dus de ondertitel van
de novelle De beige man. Omdat er
alleen in het eerste verhaal sprake is van tropische herinneringen komt de
gekozen titel voor dit boek nogal willekeurig over. Of misschien moet ik
zeggen: de titel is goed gekozen, maar het tweede verhaal lijkt een nogal willekeurige
toevoeging. Hoe dan ook, al kreeg ik
niet wat ik verwachtte, het leesplezier was er niet minder om.
Eric Schneider - Een
tropische herinnering. Amsterdam, Cossee, 2013. Geb., 154 pg., isbn:
978-90-5936-434-9.
©JannieTr, 15 sept. 2013.
