Eric Schneider - Een tropische herinnering

September  2013 - waardering:  7.

Inleiding

Er zijn al zoveel  boeken over Nederlands-Indië  geschreven. Kan daar nog iets wezenlijks aan toegevoegd worden? Ik vroeg het me af, toen ik de aankondiging van deze titel zag in de catalogus van Cossee. Maar ik lees deze verhalen graag, ook al ben ik er nooit geweest. De aanbeveling van Willem Nijholt trok me definitief over de streep: "Wat een boeiend boek. Eric  Schneider schrijft zijn prachtige verhalen onderkoeld, maar weet juist daardoor diepe emoties op te wekken."

Hoewel het een totaal ander boek bleek te zijn dan ik veronderstelde, heb ik het toch met plezier gelezen. Zoals verderop te lezen valt:  je hoeft  zelf geen tropische herinneringen te hebben om er door geboeid  te raken.

Samenvatting

Elke vijf jaar komen de diplomaat Ferdy Aronius, zijn moeder Alice en haar ex-minnaar Mees Stork bij elkaar om de bombardementen op Hiroshima en Nagasaki  te ‘vieren’. De verwoestende bommen maakten een einde aan de jappenkampen in Nederlands-Indië, maar betekenden tegelijkertijd het einde van een koloniaal tijdperk.

Naarmate de avond in Hotel Hoogduin vordert, neemt de eerlijkheid van het gezelschap toe. Voor het eerst komt de schokkende waarheid over het gewelddadige verleden van Nederlands-Indië op tafel en praat Ferdy over zijn jong overleden broer.  Een tropische herinnering , het debuut van een van de laatste ooggetuigen van Nederlands-Indië, brengt overtuigend in beeld hoe  gebeurtenissen uit het verleden het heden nog steeds blijken te bepalen.(Achterflap).

Leeservaring

Als succesvol acteur heeft Eric Schneider (Batavia, 1934) het schrijven altijd overgelaten aan zijn broer, die onder het pseudoniem F. Springer (1932-2011) publiceerde. In een uitgebreid interview (http://www.ntr.nl/player?rbid=246595&ssid=424)  met Frenk van der Linden voor Radio 1 op 12 augustus 2013 geeft E.S. aan dat hij deze tropische herinnering moest schrijven, omdat hij vond dat deze zgn. Bersiap periode  nooit voldoende aandacht heeft  gekregen, ook  niet van zijn broer, die er naar zijn mening  nogal sceptisch en afstandelijk over sprak en schreef. (De Bersiap-periode was een gewelddadige periode in de Indonesische geschiedenis die duurde van ongeveer oktober 1945 tot begin 1946. Na de capitulatie van Japan op 15 augustus 1945 ontstond een gezagsvacuüm in het toenmalige Nederlands-Indië.)

En al blijft het een boeiend boek, hier ligt toch ook een beetje mijn teleurstelling. Ik was benieuwd naar de herinneringen aan deze periode, maar ze vormen slechts een klein (maar wèl wezenlijk) deel van het boek.

Een tropische herinnering blijkt te bestaan uit 2 verhalen: een novelle met de titel De beige man en een kort verhaal met de titel Firs. Om met dat laatste te beginnen: Firs gaat over een bejaarde acteur die na een optreden, met  de bus van het toneelgezelschap naar huis rijdt en onderweg een ongeluk krijgt.  Zijn hoofdwond wordt verzorgd op de Eerste Hulppost in het ziekenhuis en daarna gaat hij naar huis. Thuis mijmert hij over het verloop van zijn leven, het ouder worden en de gevolgen voor zijn loopbaan, de voortschrijdende geestelijke aftakeling van zijn vrouw, die vroeger een gevierde en intelligente actrice was. Firs heeft als ondertitel: Een epiloog. Het ongeval, de doorwaakte nacht met de herinneringen, visioenen van vroeger en benauwende toekomstbeelden (zowel w.b. zijn eigen carrière, als de aftakeling van zijn vrouw), alles komt samen in een epiloog die tot een onstuitbare climax leidt. Een spannend en gevoelig verhaal, maar het verband met tropische herinneringen ontgaat me.

De novelle heeft als titel De beige man met als ondertitel Een tropische herinnering. De beige man is Boeli Kamidjojo die Hotel Hoogduin inmiddels heeft overgenomen Van Mees Stork. (De parallel met de overname van Nederlands-Indië door de Indonesiërs ligt voor de hand.) Mees Stork mag er tot zijn dood blijven wonen en gedraagt zich t.o.v. de beige man (de Javaanse Boeli) zoals hij dat gewend was te doen toen hij nog in Indië was. Boeli wil van het hotel eenzelfde succes maken als het hotel dat Stork in Indië bezat. Op zijn nieuwe hotelbadjas leest Ferdi dan ook: Hotel Nieuw Buitenzorg. Tropische herinneringen genoeg in deze novelle: de twee oude mensen halen ze op tijdens hun kibbelpartijtjes, Ferdy graaft in zijn geheugen naar zijn jeugdervaringen, de beige man zorgt voor de entourage die zo bekend was in die "goede oude tijd", voor tropische gerechten en drank,  gamelanmuziek en wajangpoppenspel.

Maar de herinneringen die Ferdi als een  loodzwaar geheim al 45 jaar met zich meedraagt, zijn de echte tropische herinneringen waar het om gaat. Hij heeft besloten zich ervan te bevrijden door ze op deze avond te vertellen aan de twee oude mensen en hun rol in het verhaal te openbaren. De gevolgen zijn anders dan hij verwacht.

Het bijzondere aan deze novelle is de zeggingskracht ondanks weinig woorden. Het personale perspectief van het verhaal ligt bij Ferdi. Dat brengt extra spanning met zich mee. De lezer kent alleen zijn gedachten, overwegingen, herinneringen. De andere hoofdfiguren:  Alice (zijn moeder), Mees Stork (haar ex-minnaar) en Boeli (de beige man) zien we door zijn ogen. Zijn weergave van hun gesprekken en gedragingen roepen een beeld op dat door de lezer zelf verder moet worden ingevuld. Ferdi vraagt zichzelf ook geregeld veel af over de anderen en hun beweegredenen, gedachten, gevoelens, maar antwoorden komen er niet. En al is tenslotte het geheim bekend, de uiteindelijke uitwerking  ervan op de anderen blijft een kwestie van interpreteren. Dat is niet storend, eerder intrigerend. Net als het voortdurend zwijgen en grijnzen van Boeli. Het nodigt uit tot een herlezing.

De schokkende gebeurtenis uit de Bersiap-periode (door Eric Schneider zelf voorgelezen tijdens het genoemde interview) is "onderkoeld" beschreven (zoals Nijholt zei), maar tegelijkertijd ijzingwekkend. En al is de novelle er omheen gebouwd, toch maakt het item zelf maar een klein deel uit van het verhaal. Ik ken geen romans over deze periode (ze schijnen er wel te zijn). Wel vond ik een non-fictieboek dat deze periode beschrijft:  Bersiap! opstand in het paradijs, de Bersiap-periode op Java en Sumatra 1945-1946 - Herman Bussemaker. De novelle heeft me er in elk geval wel toe aangezet dat boek eens te lezen. 

Een tropische herinnering  is dus de ondertitel van de novelle De beige man. Omdat er alleen in het eerste verhaal sprake is van tropische herinneringen komt de gekozen titel voor dit boek nogal willekeurig over. Of misschien moet ik zeggen: de titel is goed gekozen, maar het tweede verhaal lijkt een nogal willekeurige toevoeging.  Hoe dan ook, al kreeg ik niet wat ik verwachtte, het leesplezier was er niet minder om.

Eric Schneider - Een tropische herinnering. Amsterdam, Cossee, 2013. Geb., 154 pg., isbn: 978-90-5936-434-9.

©JannieTr, 15 sept. 2013.