Tommy Wieringa - De heilige Rita

Het tweede boek dat ik besloot uitsluitend voor mijn plezier eens te gaan lezen, ondanks dat het al helemaal uitgekauwd is in diverse recensies, was De heilige Rita van Tommy Wieringa. Ik bewaar goede herinneringen aan Joe Speedboot (KLIK HIER), volgde nog wel de reacties op de titels die daarna verschenen, maar kwam eigenlijk nooit meer aan het lezen van zijn boeken toe. Wat mij dit keer over de streep trok was de setting: een dorp in een streek aan de oostgrens, Twente, het deels autobiografische gehalte van het verhaal en de beschrijving van de veranderingen die dergelijke dorpen de laatste jaren ondergaan.

Typisch Tubbergen

Het toeval wil dat er tegelijkertijd op tv een serie uitgezonden wordt onder de titel: Typisch Tubbergen, over het wel en wee van de bewoners van die stad en de omgeving ervan. De overkoepelende serie draait al een paar maanden en neemt steeds 12 afleveringen lang een bepaalde stadswijk of dorpsgemeenschap ergens in Nederland onder de loep. Dit keer sluit het mooi aan bij het verhaal van Wieringa, al wordt er meer de nadruk gelegd op wat nog authentiek is voor Tubbergen en directe omgeving, dan op wat er veranderd is in de loop der jaren.

Maar de setting dus. Wat dat betreft werd ik toch iets teleurgesteld. Dat is echter te wijten aan mijn eigen, onrealistische verwachtingen. Het draait om het verhaal, de karakters van de hoofdpersonen en hun onderlinge verhoudingen en de rol die het dorpsleven daarin speelt, waar nieuwkomers zijn, welkome en minder gewenste gasten, waar zaken (en mensen) voorgoed verdwijnen en hoe dat zijn weerslag heeft op de achterblijvers.

Waar gaat het over?

Bijna vijftig jaar woont Paul Krüzen met zijn vader in een Saksische spookboerderij buiten Mariënveen, een vergeten dorp aan de grens. Eens zorgde zijn vader voor hem, nu zorgt hij voor zijn vader. Lang geleden stortte een Russische piloot neer in het maisveld achter hun huis. Dit zette een keten van gebeurtenissen in werking waarvan ze nooit volledig zijn bekomen. Na de Rus kwamen de Chinezen, die het café en de snackbar in het dorp overnamen, daarna volgde de rest van de wereld. Met hen kwam ook de onzekerheid. Het verzet bestaat uit het beschimpen van de Chinezen en de aanschaf van meer bewakingscamera’s. Voor de betaalde liefde steekt Paul Krüzen de grens over. In het bordeel raakt hij verzeild in een conflict dat hem dwingt de verscholen positie te verlaten die hij in het leven heeft gekozen. Van dit dorp en deze mensen is Rita, patrones van de hopeloze gevallen, de beschermheilige. De heilige Rita is een schitterende en ontroerende roman over een vader en een zoon, en over de nieuwe tijd in een traditioneel grensdorp.

Herinneringen aan Joe Speedboot
 
Deze samenvatting van Libris klopt wel aardig. Maar zegt lang niet alles over hoe ik deze roman heb ervaren. Zo vroeg ik me af of het verhaal van de Russische piloot verzonnen is voor dit verhaal of dat er echt destijds een vluchtende Rus neergestort is in Twente. Is dat belangrijk? Niet echt, maar ik zag toch wel overeenkomsten met het vliegtuigje dat Joe Speedboot bouwde. Zal wel toeval zijn.
Getroffen werd ik door het verdriet dat de moeder van Paul veroorzaakt door er met de Rus vandoor te gaan en niet alleen haar man, maar ook haar kind in de steek te laten. Het geeft ook mooi het streekeigen zwijgen weer: vader en zoon spreken er nooit over en zoeken geen troost bij elkaar. Omdat we alles beleven vanuit het perspectief van Paul kennen wij zijn gevoelens wel, maar naar die van zijn vader moeten hij en wij raden. Die doet zijn best een goede vader te zijn, maar heeft niet echt een idee hoe dat moet. Hij zorgt in elk geval elke verjaardag voor twee tompouces... terwijl Paul elk jaar weer wanhopig op de terugkeer van zijn moeder zit te wachten.

Paul op zijn beurt probeert zich te bekommeren over Hedwiges, een wat zonderlinge leeftijdgenoot die de winkel van zijn ouders voortzet na hun overlijden, maar waar haast geen mens meer komt. Paul is zijn enige vriend. Ze trekken veel samen op en weer valt me de overeenkomst op met de verhouding tussen Joe Speedboot en de gehandicapte Fransje Hermans. Ook daar een dorp en de invloed van nieuwkomers. Maar de verschillen zijn groot. Waren in Joe Speedboot de avonturen en onderlinge verhoudingen nog vrij onschuldig, met een soort jongensachtige branie, in De heilige Rita gaat het er anders aan toe. Naar het einde toe belanden we in een thrillerachtige setting en afrekeningen. Want wie aan zijn enige vriend komt, kan het krijgen, volgens Paul, ook als hij dat wellicht zelf niet zal overleven.....

Pittige thema's

En zo werd ik bij het lezen heen en weer geslingerd tussen verschillende thema's: het zwijgen over pijnlijke zaken, de vader-zoon verhouding, vriendschap, de invloed van nieuwkomers, bindingsangst, de teloorgang van een dorp. Naar het einde toe verandert er iets dat ik niet echt verwacht had: er komt een criminele, nietsontziende factor in het spel. Waarbij hebzucht, misdaad, meedogenloze afrekeningen en wraakzucht een grote rol gaan spelen. Ook dit hoort blijkbaar bij de teloorgang van het land van zijn jeugd. Voor Paul hoeft het dat allemaal niet meer. Of is dit de stem van Tommy Wieringa die hierin doorklinkt?

Soms lees ik dat anderen het boek maar saai vonden tot er eindelijk iets spannends stond te gebeuren in de laatste hoofdstukken. Voor mij had dit slotakkoord echter niet gehoeven. Zoals ik al schreef: het ging me om de setting. Het dorp in een grensstreek, de mensen en hun onderlinge verhoudingen, de vreemden die komen en weer gaan, de teloorgang: een traag verhaal over een langzaam uitstervend en uitdovend dorp. Verteld in aansprekende beelden en via ontroerende scenes. Waarin niet alles gezegd wordt, maar wel begrepen. Meer hoeft dat voor mij niet te zijn.

Tommy Wieringa - De heilige Rita. Amsterdam, De Bezige Bij, 2017. Pb., 286 pg., isbn: 9789023458753

© Jannie Trouwborst, mei 2018.