Jan van Mersbergen - De grasbijter

Maart 2012 - waardering: 8,0.

Inleiding

In 2012 viert uitgeverij Cossee haar tienjarig jubileum met een serie van 10 feestboeken. Een ervan, De grasbijter, heb ik meteen besteld, omdat ik na het lezen van o.a. Zo begint het heel nieuwsgierig ben geworden naar de andere boeken van Jan van Mersbergen. Daar kwam nog bij dat hij een hoofdstuk uit dit boek voorlas bij VPRO's Donkere Dagen. Dat greep mij zo aan dat de keus voor het volgende boek snel gemaakt was. De grasbijter (2001) werd in 2002 genomineerd voor de Debutantenprijs. Hoewel hij die niet won, waren er lovende recensies van o.a. Het Parool, De Volkskrant en de Leeuwarder Courant. Meer info over zijn boeken en een dagelijks bijgehouden weblog zijn te vinden op www.janvanmersbergen.nl.

Voor deze jubileumuitgave heeft Jan van Mersbergen achterin een aantal discussiepunten voor leesclubs geschreven. Ook voor de individuele lezer kunnen die een eyeopener zijn.

Samenvatting

Francis, een eenvoudige man van een jaar of dertig, leeft met zijn hond Cesar teruggetrokken ergens op het platteland, in het huis waar vroeger ook zijn ouders en zusje woonden. Hij zorgt voor het vee, gaat naar zijn werk, kuiert door de dag en slaat zich redelijk, zij het alleen, door het leven. Tot op een zeker moment Cecile, een meisje van zijn vroegere school, belangstelling gaat vertonen voor zijn oude piano. Het zet zijn hele leven op z'n kop. Zijn beperkte bestaan krijgt plotseling een weidsheid die hem duizelig maakt en hem van streek brengt. Maar met zijn schuchtere liefde kan hij geen kant op. Hij heeft lief zoals hij leeft: in stilte. Aan de kleine treurnis van zijn bestaan meent hij met een grote Daad een eind te kunnen maken - een daad van gerechtigheid. Ingehouden, zonder enige sentimentaliteit en in een heldere taal schetst Van Mersbergen het lot van deze droevige figuur. (Uitg. Cossee).

Leeservaring

In het hoofdstuk dat J. van M. voorlas bij de VPRO vindt een dramatische gebeurtenis plaats. Een van de weinige in het boek, maar met een grote impact. Ik had bij het lezen van dit boek liever niet de kennis gehad die ik opdeed bij de voorlezing, al werd het verhaal er niet minder spannend door. Maar ik wil de gebeurtenis daarom hier niet noemen: ik denk dat het nog heftiger is, als je het niet weet. 

Zoals gezegd: er gebeurt weinig schokkends in het leven van Francis, zijn werk is eentonig, hij heeft weinig contacten, hij voelt zich in de steek gelaten door zijn ouders. Hij voelt zich verantwoordelijk voor de schapen en de kippen, de boomgaard en de moestuin, maar meer omdat hij zich steeds afvraagt wat zijn vader ervan zou vinden dat hij de boel verwaarloost dan dat hij belangstelling voor het boerenleven heeft. Toch heeft hij wel een band met de dieren, geniet hij van de natuur om hem heen en zorgt hij op een soms ontroerende manier voor de dieren die van hem afhankelijk zijn. Hij doet er echter alles aan om vreemden van zijn erf te weren. Alleen zijn collega John en de buren met hun gehandicapte zoon Tom, waar hij erg goed mee kan opschieten, ontvangt hij graag. De telefoon laat hij vaak bellen, het lijkt er op dat hij zijn ouders aan de telefoon verwacht en zich zo in de steek gelaten voelt of schuldig omdat hij het boerenwerk niet serieus heeft opgepakt, dat hij ze niet wil speken. Verder kabbelt zijn leventje voort.

Tot iemand met Cecile de piano komt halen die toch niet gebruikt wordt. Meer nog dan het meisje zelf is het de (klassieke) muziek die hem in vervoering brengt, al denkt hijzelf verliefd te zijn. Hij wordt er onrustig van, zijn bestaan wordt op z'n kop gezet. Hij leent zelfs een auto om een keer naar een uitvoering van Cecile in de stad te gaan en hoort weer die wondermooie klanken. Hij is te schuchter om lang met haar te praten. Bij een tweede concert speelt ze extreem moderne muziek, hij vindt het vreselijk en als dan ook nog blijkt dat ze een vriend heeft waar hij zich duidelijk minderwaardig bij voelt, keert hij vol frustratie terug naar huis. Alsof dit niet genoeg is, krijgt hij een nog groter drama te verwerken.

Het perspectief ligt uitsluitend bij Francis, maar de lezer komt nauwelijks direct iets van zijn gedachten en gevoelens te weten. Het bijzondere aan de stijl van dit boek is, dat de schijnbaar onbeduidende gedragingen van Francis zijn meestal onuitgesproken gedachten en gevoelens bij de lezer oproepen. Je voelt zijn onzekerheid, zijn tegenzin tegen zijn eentonige werk, zijn schuchterheid en eenzaamheid, zonder dat er ergens over gesproken wordt. En de woede (zoals in een van de recensies wordt opgemerkt) die onderhuids voortwoekert en aanzet tot verzet tegen het lot dat hem in zijn greep lijkt te hebben. We krijgen wel een beeld van zijn karakter, maar of dat het juiste is?

Het verhaal wordt chronologisch verteld, met een enkele, korte flashback, het beslaat waarschijnlijk maar een paar maanden (het lijkt voorjaar en zomer te zijn). De titel De grasbijter zou kunnen verwijzen naar de term die wordt gebruikt voor kalveren die groot genoeg zijn om in de wei te mogen lopen, gras te eten en geen melk meer drinken. Is Francis ook een symbolische grasbijter, te jong door zijn ouders in de steek gelaten? Of bijt hij zich vast in het gras van zijn kleine wereld, waar hij ondanks alles veel van houdt en die hij verkiest boven het stadse en de voorbij rijdende auto's op de dijk? 

Er zit veel symboliek in het verhaal, het weer speelt een rol, de dieren, de muziek. Heel mooi wordt dat bv. beschreven in een kort hoofdstuk dat (in deze uitgave) op blz. 155 staat, dat begint met een opbollende witte wolk boven de polder. Of als het over Cesar gaat, die echt blij is hem te zien en met wie hij hele gesprekken voert. Of de schapen die hem opzoeken als hij verloren in het duister in de boomgaard zit.

Een bijzonder boek, dat spannend is zonder dat er veel gebeurt, behalve die dramatische gebeurtenis dus, die ik niet wil verklappen.  Ik zou zeggen: lees het zelf maar!

Jan van Mersbergen - De grasbijter. Amsterdam, Cossee, 2012. Jubileumuitgave, geb. in linnen band, 191 pg., met leesclubdiscussietips.

©JannieTr, 18 maart 2012.

10-jaar Cossee jubileumboeken
De eerste vijf van deze tien boeken ligt nu in de winkel: In ongenade van J.M. Coetzee, De stem van Tamar van David Grossman, Vrouw in de schaduw van Dorinde van Oort, De grasbijter van Jan van Mersbergen en Rakelings van Yolanda Entius. Alle boeken zijn voorzien van een auteursinterview of leesclubvragen, zijn gebonden in linnen en kosten slechts € 12,50.