Mei 2013 - waardering: 8.
Inleiding
Carolijn
Visser heeft de VPRO Bob den Uyl
Prijs 2013 gewonnen met haar boek Argentijnse
avonden. Dat is de prijs voor het beste Nederlandstalige reisboek uit het
afgelopen kalenderjaar (2012). Er is een bedrag van 7500 euro aan verbonden. De
jury, die bestond uit voormalig politicus Job Cohen (voorzitter),
VPRO-hoofdredacteur Karen de Bok, schrijver Christine Otten, schrijver Pauline
Slot en journalist Laura Starink, koos de winnaar uit zes genomineerden (Geert
Mak, Pascal Verbeken, Fred de Vries, Maarten Zeegers, Monique Samuel en Carolijn Visser). Het is de tiende
keer dat de prijs werd uitgereikt.
Visser won de prijs voor haar verhaal over het
leven van Rinus van Mastrigt en zijn twee dochters. Rinus vertrok in 1937 naar
Batavia om werk te zoeken. Geld voor de overtocht had hij niet, dus hij ging op
de fiets. Zijn twee dochters werden daar geboren, maar al snel na de oorlog
besloot Rinus het geluk in Argentinië te zoeken.
'Het harde bestaan op de pampa's, de moeizame relatie tussen de grillige vader en zijn dochters, en de onbekende geschiedenis van de Nederlandse kolonie in Argentinië, wist Visser met haar vakmanschap, passie en stijlvastheid tot een schitterend verhaal te smeden', luidt het juryoordeel.
'Het harde bestaan op de pampa's, de moeizame relatie tussen de grillige vader en zijn dochters, en de onbekende geschiedenis van de Nederlandse kolonie in Argentinië, wist Visser met haar vakmanschap, passie en stijlvastheid tot een schitterend verhaal te smeden', luidt het juryoordeel.
Samenvatting
Maart 2006: De
Hollandse consul, Ida van Mastrigt, bereidt zich voor op het bezoek van
koningin Beatrix, kroonprins Willem-Alexander en Máxima aan de Hollandse
kolonie van Tres Arroyos, vijfhonderd kilometer ten zuiden van Buenos Aires. Zestig
jaar geleden, als verweesd meisje van tien, belandde Ida hier met haar zusje Miep
op de kostschool bij meester Slebos. Ida's familiegeschiedenis is een
verbazingwekkend relaas dat de lezer de halve wereld over voert: haar vader
Rinus stapt in de crisisjaren van de vorige eeuw op de fiets om zijn geluk in
Nederlands-Indië te beproeven, bouwt daar een bestaan op met zijn Rotterdamse
verloofde en wordt vervolgens door de Japanners geïnterneerd, om na de oorlog
zijn vrouw terug vinden aan de zijde van een ander. Ida en haar zusje worden op
de boot terug naar Holland gezet en gaan bij hun grootouders in Rotterdam wonen.
Daarna wil Rinus een nieuw leven opbouwen in booming Argentinië, de meisjes
moeten mee. Omdat hij hard moet werken kan hij niet voor ze zorgen. In Tres
Arroyos worden zij liefdevol opgenomen door de gereformeerde nazaten van
Hollandse en Friese landverhuizers. Als de meisjes na hun schooltijd weer bij
hem gaan wonen, blijkt alle meegemaakte ellende teveel en is hun verhouding voorgoed
verziekt. Ida trouwt met de zoon van een van de landverhuizers, wordt boerin,
brengt vier kinderen groot en vervult daarnaast de functie van consul. Trots
leidt ze bezoekers langs de Hollandse school, de kerk en de coöperatie. (Uitg.
Augustus).
Leeservaring
Is
Argentijnse avonden, van de Zwart Janstraat naar de pampa van Carolijn Visser
eigenlijk wel een reisboek? Bij een reisboek denk ik in principe aan een
verslag van een reis die door de schrijfster zelf is gemaakt. Maar dat ligt in
dit geval anders. Tijdens het interview met Brands op zondagmorgen 19 mei 2013 in
zijn TV-boekenprogramma vertelt ze daar zelf over:
"Ik was
in Argentinië op zoek naar een verhaal. Ik had gehoord dat daar een Hollandse
kolonie bestond: Tres Arroyos. Toen ik dat aan de Nederlandse consul ter plaatse Ina van
Mastrigt vertelde, zei ze me dat ze een verhaal voor mij had. Een totaal ander
verhaal, dan ik gedacht had te zullen vinden. En ook een verhaal dat niemand
zou kunnen verzinnen: het was zo bijzonder dat het nooit als roman geschreven
had kunnen worden, omdat niemand het zou geloven."
Voor het schrijven van het boek maakte Visser
gebruik van de verhalen van Ina, haar zus Miep en andere familieleden, vrienden
en kolonie-inwoners. Maar ook van de uitgebreide documentatie, in de vorm van
o.a. vele brieven van Rinus en foto's, die de dochters, ondanks hun moeilijke
verhouding met hun vader wel hebben bewaard. Aan de hand van het verloop van
het leven van Rinus en zijn dochters maakt de lezer een wereldreis: van
Rotterdam naar Nederlands-Indië en later in Indonesië, terug naar Rotterdam, en
dan naar Argentinië: Buenos Aires en Tres Arroyos. De beschreven belevenissen
binnen de Hollandse gemeenschap laten ook ruimte voor het verhaal van degenen
die besluiten terug te keren: naar bv. de Achterhoek. En daar een nieuwe (Spaans
sprekende) gemeenschap vormen en met heimwee denken aan de Argentijnse
avonden....
Dus toch een reisboek? Ik houd niet zo van hokjes,
maar ik voel er veel voor dit boek in te delen bij de literaire non-fictie.
Carolijn Visser blijkt een rasvertelster. Al het aan haar toevertrouwde
materiaal: de verhalen, documenten en foto's, heeft ze verwerkt tot een zeer prettig
leesbaar verhaal. Het is geen roman, maar het boek leest wel bijna zo. Nergens
treedt de schrijfster zelf op, ze is op de achtergrond aanwezig als een soort
van alwetende verteller. Onzichtbaar reist ze met Rinus mee, citeert
onnadrukkelijk uit zijn brieven, vertelt wat er ondertussen met de andere
familieleden gebeurde. Past als een regisseur de beelden in elkaar die ons het
indrukwekkende verhaal van dit gezin vertellen. Daarbij oordeelt ze niet, laat
de conclusies over het handelen van de vader en anderen over aan het oordeel en
inlevingsvermogen van de lezer, ze registreert slechts. Maar wel op een manier
die raakt: die 2 kleine meisjes (7 en 9 jaar) alleen op dat schip naar Holland
bv.: Ina's herinneringen feitelijk weer gegeven, maar toch zo treffend dat je
er van volschiet.
Beter dan de jury van de Bob den Uylprijs kan ik
het niet zeggen:
Gods wegen
zijn duister en zelden aangenaam, zei Bob den Uyl eens. Het typeert het boek,
waarin Carolijn Visser het bizarre verhaal van Rinus van Mastrigt beschrijft,
als aanloop naar de goeddeels onbekende geschiedenis van de Nederlandse kolonie
in Argentinië. Carolijn Visser is de ideale reisleidster die niet zichzelf maar
anderen op de voorgrond plaatst. Haar vakmanschap, passie voor haar onderwerp,
stijlvastheid en compositorische gaven hebben een schitterend boek opgeleverd
dat de jury om die redenen bekroont met de VPRO Bob den Uylprijs 2013.
Als er leesclubs zijn die reisboeken tot thema maken voor hun leesseizoen, dan is dit een
ideaal boek. Het is verrijkend om het te vergelijken met andersoortige
reisboeken, die uiteraard ook allemaal hun eigen kwaliteiten hebben. Wie
invalshoek, uitwerking en compositie, taalgebruik, perspectief en leesbaarheid
wil vergelijken heeft in dit boek een bijzonder voorbeeld van literaire
non-fictie.
Carolijn
Visser - Argentijnse avonden, van de Zwart Janstraat naar de pampa. Amsterdam,
Augustus, 2012. Geb., 253 pg., foto's,. ISBN: 978-90-457-0520-0.
©Jannie Tr, 29 mei 2013.