Hoe Paradijs om de hoek op mijn "wil-ik-lezen" lijstje terecht is gekomen, weet ik niet meer. Het onderwerp moet mij aangesproken hebben of het leesverslag op een blog. Toen ik begon te lezen bleek het toch een heel ander boek dan ik verwachtte. Dat maakt niet uit, soms is het goed je blik eens te verruimen naar zaken die je bevreemden en dus op afstand gehouden werden. Wat ik las was een heel verhelderend boek, dat een steun kan zijn voor de beschreven bevolkingsgroep. En omdat het goed geschreven is, is het de moeite waard er hier toch aandacht aan te besteden, ook al is het niet direct mijn genre.
Peter ter Velde
(Zwolle, 1964) werkt bij de NOS. Bij uitgeverij Conserve verscheen
eerder de succesvolle debuutroman De vader en de zoon over onvrede in
een christelijk gezin (twee drukken). Ook herdrukt werd zijn boek Kabul
& Kamp Holland, waarvan de tweede druk werd voorzien van een dvd met
daarop de documentaire Fokking Hell!, uitgezonden door de NOS en in
tien andere landen.
Samenvatting
Een welvarend gezin valt uit elkaar. Vader Jaap stijgt tot grote
religieuze hoogten, oudste zoon Freek raakt gefrustreerd, jongste zoon
Gijs pakt zijn biezen en moeder Truida verliest zichzelf en haar zonen.
Het leven van de familie Van Ankeren is goed tot Jaap in een depressie
raakt. Zijn vrouw dringt er bij hem op aan om met hun conservatieve
dominee De With te praten. De hardwerkende, introverte horlogemaker
herstelt door de gesprekken met zijn predikant, maar legt zijn nieuw
gevonden streng religieuze beleving op aan zijn gezin. De dubbele zondagse
kerkgang, de stille uren op de zondagmiddag, de veranderde kleding en
haardracht van Truida zijn uiterlijke kenmerken van het innerlijk proces
bij Jaap. Freek is volgzaam, gedraagt zich keurig. Zoon Gijs conformeert zich aan de godsdienstige
verworvenheden, maar de vragen die hij zichzelf stelt over de
levensstijl van zijn ouders dwingen hem te kiezen. Hij zet zich tegen dit milieu af
zodra hij de middelbare school heeft voltooid. Hij trekt de wereld in en
komt terecht in het krakersmilieu in Nijmegen. Na jaren keert hij terug
bij zijn ouders, die hem als de verloren zoon ontvangen. Freek kan dat
niet verdragen en sluit zich gefrustreerd af.(Achterflap met aanvullingen).
Leeservaring
'Paradijs om de Hoek'
is geïnspireerd op het Bijbelse verhaal van de verloren zoon. Een van de bekendste verhalen uit de Bijbel en een veel gebruikt motief in de literatuur. De belangrijkste thema's zijn liefde en gezinsbanden, geloof en religieuze beleving en de keuzevrijheid waar elk individu in gerespecteerd moet worden. Maar ook de tijd en uurwerken zijn een steeds terugkerend motief.
Romans met een christelijke basis zijn vaak streekromans, waarin de hoofdpersonen tot inkeer komen en dankzij het oprechte geloof met behulp van de Heer nog lang en gelukkig leven. Om dat meteen maar kort te sluiten: zo'n boek is dit niet. Het is ook geen Knielen op een bed violen, al komt het daar dichter bij uit dan bij de streekromans. Het is een volwaardige psychologische roman, met de nodige historische achtergrondinformatie (m.n. de jaren 60 van de vorige eeuw). Het is ook geen zwart maken van een bepaalde religieuze groepering, meer een constatering van hoe een (in mijn ogen) hoogmoedige, machtswellustige dominee zich niet als herder, maar als een wolf in schaapskleren gedraagt en daarmee het leven van een hele familie beïnvloedt. Maar wel met de steun van een streng gelovige achterban.
Peter ter Velde begint het boek met het citeren van de Bijbeltekst over de verloren zoon: Lucas 15:11-32. Daarna legt hij uit wat de Gereformeerde Bond is en hoe deze is ontstaan. Ook voor outsiders is daarmee een helder kader geschetst. En dan begint het verhaal.
"Op zondagmiddag leek de slinger van de klok langzamer te bewegen dan op andere dagen. Leek, want als geen ander wist Freek dat een klok die waterpas hangt de gang van de slinger het juiste ritme geeft. Vanaf de bank hadden Freek en Gijs precies zicht op het uurwerk aan de muur tegenover hen. Hoe kwam het toch dat leuke dingen zo voorbij zijn en dat de zondag altijd een eeuwigheid moest duren?"
We zitten meteen midden in het verhaal en krijgen via flashbacks de voorgeschiedenis te horen. Hoe de ouders elkaar ontmoet hebben, hoe de jeugd van vader Jaap van Ankeren verliep en hoe Jaap in de horlogerie terecht gekomen is. En over de strijd in het dorp tussen de beide kerkgenootschappen.
Als de vader van Jaap plotseling overlijdt, zijn hij en zijn moeder erg overstuur. De conservatieve dominee biedt geen troost, maar zegt dat zijn vader wel in de hel moet zijn, want hij was niet vroom genoeg (hij was nl. niet onderdanig genoeg aan de dominee). Truida, Jaap's vrouw, dient de dominee van repliek. Jaap, toch al niet zo'n prater, komt in de maanden daarna steeds dieper in de put te zitten. Via de vrouw van de dominee raadt Truida hem ten einde raad aan eens met de dominee te gaan praten. Het werkt, hij leeft op, maar toch niet helemaal op de manier die Truida voor ogen had.
En wat dan volgt, zijn de verhalen die we ook van Siebelink kennen: over uitverkoren zijn, over zonde, hel en verdoemenis, nergens troost, nergens houvast, vroom leven en maar hopen dat je uitverkoren bent. De dominee neemt wraak op de "zondige" Truida: als Jaap haar niet onder controle krijgt (de juiste kleding en haardracht, gehoorzaam met een hoed op naar de juiste kerk, niet meer werken in hun winkel e.d.) dan zal ook hij niet in aanmerking kunnen komen voor uitverkiezing). Ook over de kinderen dient hij het juiste gezag uit te oefenen.
In het eerste hoofdstuk zien we waar dat toe geleid heeft en daarna lezen we wat er verder gebeurt in het gezin en met de gezinsleden. Het ligt niet in de aard van Truida om onderdanig te zijn, zich op orthodoxe wijze te kleden, maar omdat ze blij is dat haar man niet meer depressief is, past ze zich aan. De kinderen weten niet beter, ze zijn nog erg jong. En toch voelt Gijs aan dat er iets niet klopt. Hij kiest ervoor om weg te gaan om in vrijheid alles te overdenken en zijn eigen weg te kiezen. Bij de hippies in Nijmegen leert hij dat liefde het grootste goed is en dat geen mens onderworpen hoort te zijn aan een ander, dat elke godsdienst wel iets te bieden heeft en dat de keuze om een goed mens te zijn van binnenuit moet komen. Ook voor de ouders werkt deze periode, na veel verdriet en zorgen, louterend. Helaas komt de omslag voor Freek te laat.
Peter ter Velde schrijft onderhoudend, het boek leest prettig en het verhaal heeft ook nog enige spanning in zich. De karakters komen goed uit de verf, het is niet moeilijk om met de hoofdpersonen mee te voelen. In verschillende recensies (ook uit christelijke hoek) las ik waardering en herkenning van de problematiek. Ik geloof zeker dat het boek een bron kan zijn voor inhoudelijke discussies en voor de opvang van mensen die door dit soort dominees in verwarring gebracht zijn.
Ik kan het dan ook van harte aanbevelen, niet alleen aan christelijke lezers. Deze geloofsgemeenschap bestaat nog steeds. En al zullen velen (meestal mannen) zich er thuis voelen, er moet begrip en steun zijn voor wie er mee wil breken (heel vaak vrouwen en kinderen). Dat zal niet eenvoudig zijn, daar is moed voor nodig. Hoe meer buitenstaanders er over weten, hoe beter ze kunnen helpen. En daar kan dit boek een bijdrage aan leveren.
Peter ter Velde - Paradijs om de hoek. Schoorl, Conserve, 2014. Geb., 253 pg., met. lit. opg., isbn:978-90-5429-373-6.
Ik las dit boek als 22/30 van de Ik Lees Nederlands uitdaging 2015 (KLIK HIER).
© JannieTr, juni 2015.
Met Elke Geurts maakte ik op heel verrassende wijze kennis via De Weg naar Zee (KLIK HIER) in 2013. Het is één van de boeken die zoveel indruk op me maakte, dat ik het nog steeds aanprijs en dat me deed besluiten ook haar eerder verschenen verhalenbundels te lezen. Lastmens was haar tweede, uitgekomen in 2010, als opvolger van haar veelgeprezen debuut Het besluit van Dola Korstjens (2008). Ook dit boek kreeg lovende kritieken: men vond haar gegroeid na een al zo veelbelovend debuut. Achteraf lezen heeft zo zijn voordelen: wat ze in De Weg naar zee liet zien, kun je in deze verhalenbundel al aan zien komen. Ze is doorgegroeid! Alleen jammer dat dat boek niet de aandacht kreeg die het verdient. En dat Wim Brands (die haar wel noemde in zijn De Nederlandse literatuur van de 21ste eeuw), De Weg naar zee vergat in het bibliografisch overzicht..... Hij bood zijn excuses aan, maar helaas, te laat voor een vermelding. Het had erbij gemoeten, dus grijp je kans om het alsnog te lezen, als je kunt.
Samenvatting
In Lastmens voelen de hoofdpersonen zich miskend, maar in hun streven
naar gerechtigheid moeten hun naasten het ontgelden. Drie verhalen met
op drift geraakte mannen en vrouwen die, om dichter bij hun gedroomde
leven te komen, de ander aan zich onderwerpen. Zo doet de moeder in
het titelverhaal uit pure onvrede met zichzelf afstand van haar
driejarige dochtertje, en belet de brave politieman uit 'Grote
voorspoed' zijn vrouw een avontuurlijker leven in te stappen. In 'Retour
Carboon' ten slotte reist een meisje terug naar haar geboortegrond om
zich te wreken op haar doodzieke oom. Met Lastmens voegt Elke Geurts drie nieuwe hoogtepunten toe aan een volstrekt uniek en eigenzinnig schrijverschap.(Achterflap).
Leeservaring
Wraakzucht en ontevredenheid met het eigen leven zijn de voornaamste thema's in de drie lange verhalen in deze bundel. Ze zijn goed opgebouwd en geven een originele kijk op waartoe mensen in staat zijn: hun eigen onvrede uitleven, afreageren of verdringen door manipulatie van hun naasten.
Eigenlijk zijn het gruwelijke verhalen, als je de consequenties van hun gedrag voor de weerloze en/of onschuldige slachtoffers bekijkt: een kind, een echtgenote, een stervende oom. Door te overdrijven en er luchtig, met de nodige humor over te schrijven worden de zwaarmoedige verhalen met lugubere, surrealistische trekjes prachtige schetsen die je aanzetten tot nadenken over wat mensen elkaar aan kunnen doen als ze zelf ongelukkig zijn.
In het eerste verhaal Lastmens maken we kennis met Wieke die getrouwd is en fulltime moeder, terwijl dat eigenlijk haar wens niet was. Haar dochtertje Freya is 3 jaar. Van haar vader (die veel weg is) krijgt ze een pop die ze Lastmens noemt. Op een dag in de buurtzandbak leert Wieke de aupair Dikieledi kennen die haar door een misverstand aanziet voor een collega. Ze laat het maar zo, maar dat is het begin van een reeks gebeurtenissen die ze niet meer in de hand heeft. Ze begint te ontdekken hoe ze zich door Freya en de omstandigheden laat leven en neemt een radicaal (en voor de lezer onvoorspelbaar) besluit. Hartverscheurend naar het kleine meisje, maar (en dat is het knappe van haar manier van schrijven) je hebt ook medelijden met Wieke en je zou beiden zo graag willen helpen. Denkend aan De weg naar zee zie ik parallellen: hoe eenzaam kan een mens zijn en hoe gemanipuleerd door anderen en de omstandigheden om tot zulk gedrag te komen?
Het tweede verhaal Grote voorspoed gaat over een politieagent die eigenlijk rechercheur had willen worden. Hij is getrouwd met Peggy wiens moeder het gezin al jong verliet en haar vanuit Canada een kaart stuurde op haar 13de verjaardag waarop o.a. stond: "Het leven is iets goeds, wat de anderen ook zeggen. Maak er wat van." Haar man Koen wenst een huisje-boompje-beestje situatie en hoopt op gezinsuitbreiding, maar Peggy twijfelt. B-keus wordt een gevleugelde uitdrukking: voor de woning die ze kopen, voor de nieuwe keuken (uit de showroom) en uiteindelijk naar haar gevoel ook voor hun relatie en haar leven. Op een hilarische manier gaat Koen de rechercheur uithangen bij het bespioneren van zijn vrouw. Hij geniet van deze activiteiten en denkt hiermee meteen haar helemaal onder controle te kunnen houden. Hij weet zelf op slinkse wijze te bewerkstelligen dat ze een kind krijgen. Hij ontneemt haar een unieke kans op een avontuurlijker leven, uit puur egoïstische motieven. Maar het mag allemaal niet helpen. Ze neemt niet langer genoegen met een B-keus leven.
Het derde verhaal Retour Carboon speelt zich af in het dorp Carboon, een directe verwijzing naar een oertijd en tevens naar Limburg. Het gaat over iemand die ontsnapt is uit het "achterlijke" dorpsmilieu en in de moderne grote stad woont. Het is het meest fantastische verhaal van de drie. Het verhaal straalt ook iets magisch-realistisch uit: Alsof het dorp Carboon een aparte wereld vormt, waar zich andere levens afspelen, zonder dat de rest van de wereld daar weet van heeft.
Angelique, de hoofdpersoon, had een goede liefdevolle relatie met haar Oma. Ze woonde bij haar omdat haar ouders geen tijd voor haar hadden. Ze zijn uit hetzelfde hout gesneden. Als haar Oom en zijn vrouw hun kans schoon zien (nadat Opa is overleden) en haar Oma verwaarlozen, haar eigendommen in bezit nemen en haar haar huis uit pesten, vertrekt Angel (zoals haar moeder haar noemt) naar de grote stad. Niet veel later overlijdt haar Oma. Ze heeft het gevoel dat ze Oma in de steek heeft gelaten. "Op een dag heb ik haar gewoon achter gelaten bij de barbaren". Als haar oom in het ziekenhuis op sterven ligt neemt ze wraak. Het is een absurd verhaal, maar op zo'n een manier dat je nergens de vinger kan leggen op iets wat niet zo zou kunnen gebeuren. Het is afwisselend uitvergroot, overdreven, sentimenteel, realistisch, gevoelig, fantastisch, surrealistisch. Kortom: hier is een unieke schrijfster aan het woord. Tekenend: Als ze besluit uit wraak haar Oom op te gaan zoeken in het ziekenhuis, denkt ze : ik moet op tijd terug zijn om mijn kind uit de BSO te halen. Ondanks wat er allemaal gebeurt ondertussen eindigt het verhaal met de gedachte dat Oma definitief niet meer te vinden is in Carboon en realiseert de hoofdpersoon zich dat ze al bijna te laat is voor de BSO. Ze wordt verscheurd tussen twee werelden: het is zo moeilijk zich los te maken uit Carboon......
Ik weet niet of ik er goed aan doe op de verhalen in te gaan. Lezend ervaar je ze minder als vreemd, dan ze nu misschien overkomen in dit blog. En dat is juist het bijzondere aan deze bundel: gevangen worden door het verloop van een verhaal dat vreemd lijkt, maar wel zou kunnen gebeuren. De daden van anderen zijn nu eenmaal soms ondoorgrondelijk en moeilijk te bevatten.
Elke Geurts - Lastmens. Amsterdam, Nieuw-Amsterdam, 2010. Paperback, 189 pg., isbn: 978-90-468-0680-7.
Ik las dit boek als 21/30 van de Ik Lees Nederlands uitdaging 2015 (KLIK HIER).
© JannieTr, juni 2015.
Bericht van Elke Geurts: in oktober 2015 zal bij de Bezige Bij verschijnen: Verzamelde verhalen waarin deze verhalen, ander oud werk en een aantal nieuwe verhalen. Dus: even geduld en dan genieten, zou ik zeggen!
