Hoe Paradijs om de hoek op mijn "wil-ik-lezen" lijstje terecht is gekomen, weet ik niet meer. Het onderwerp moet mij aangesproken hebben of het leesverslag op een blog. Toen ik begon te lezen bleek het toch een heel ander boek dan ik verwachtte. Dat maakt niet uit, soms is het goed je blik eens te verruimen naar zaken die je bevreemden en dus op afstand gehouden werden. Wat ik las was een heel verhelderend boek, dat een steun kan zijn voor de beschreven bevolkingsgroep. En omdat het goed geschreven is, is het de moeite waard er hier toch aandacht aan te besteden, ook al is het niet direct mijn genre.
Peter ter Velde (Zwolle, 1964) werkt bij de NOS. Bij uitgeverij Conserve verscheen eerder de succesvolle debuutroman De vader en de zoon over onvrede in een christelijk gezin (twee drukken). Ook herdrukt werd zijn boek Kabul & Kamp Holland, waarvan de tweede druk werd voorzien van een dvd met daarop de documentaire Fokking Hell!, uitgezonden door de NOS en in tien andere landen.
Samenvatting
Een welvarend gezin valt uit elkaar. Vader Jaap stijgt tot grote religieuze hoogten, oudste zoon Freek raakt gefrustreerd, jongste zoon Gijs pakt zijn biezen en moeder Truida verliest zichzelf en haar zonen. Het leven van de familie Van Ankeren is goed tot Jaap in een depressie raakt. Zijn vrouw dringt er bij hem op aan om met hun conservatieve dominee De With te praten. De hardwerkende, introverte horlogemaker herstelt door de gesprekken met zijn predikant, maar legt zijn nieuw gevonden streng religieuze beleving op aan zijn gezin. De dubbele zondagse kerkgang, de stille uren op de zondagmiddag, de veranderde kleding en haardracht van Truida zijn uiterlijke kenmerken van het innerlijk proces bij Jaap. Freek is volgzaam, gedraagt zich keurig. Zoon Gijs conformeert zich aan de godsdienstige verworvenheden, maar de vragen die hij zichzelf stelt over de levensstijl van zijn ouders dwingen hem te kiezen. Hij zet zich tegen dit milieu af zodra hij de middelbare school heeft voltooid. Hij trekt de wereld in en komt terecht in het krakersmilieu in Nijmegen. Na jaren keert hij terug bij zijn ouders, die hem als de verloren zoon ontvangen. Freek kan dat niet verdragen en sluit zich gefrustreerd af.(Achterflap met aanvullingen).
Leeservaring
'Paradijs om de Hoek' is geïnspireerd op het Bijbelse verhaal van de verloren zoon. Een van de bekendste verhalen uit de Bijbel en een veel gebruikt motief in de literatuur. De belangrijkste thema's zijn liefde en gezinsbanden, geloof en religieuze beleving en de keuzevrijheid waar elk individu in gerespecteerd moet worden. Maar ook de tijd en uurwerken zijn een steeds terugkerend motief.
Romans met een christelijke basis zijn vaak streekromans, waarin de hoofdpersonen tot inkeer komen en dankzij het oprechte geloof met behulp van de Heer nog lang en gelukkig leven. Om dat meteen maar kort te sluiten: zo'n boek is dit niet. Het is ook geen Knielen op een bed violen, al komt het daar dichter bij uit dan bij de streekromans. Het is een volwaardige psychologische roman, met de nodige historische achtergrondinformatie (m.n. de jaren 60 van de vorige eeuw). Het is ook geen zwart maken van een bepaalde religieuze groepering, meer een constatering van hoe een (in mijn ogen) hoogmoedige, machtswellustige dominee zich niet als herder, maar als een wolf in schaapskleren gedraagt en daarmee het leven van een hele familie beïnvloedt. Maar wel met de steun van een streng gelovige achterban.
Peter ter Velde begint het boek met het citeren van de Bijbeltekst over de verloren zoon: Lucas 15:11-32. Daarna legt hij uit wat de Gereformeerde Bond is en hoe deze is ontstaan. Ook voor outsiders is daarmee een helder kader geschetst. En dan begint het verhaal.
"Op zondagmiddag leek de slinger van de klok langzamer te bewegen dan op andere dagen. Leek, want als geen ander wist Freek dat een klok die waterpas hangt de gang van de slinger het juiste ritme geeft. Vanaf de bank hadden Freek en Gijs precies zicht op het uurwerk aan de muur tegenover hen. Hoe kwam het toch dat leuke dingen zo voorbij zijn en dat de zondag altijd een eeuwigheid moest duren?"
We zitten meteen midden in het verhaal en krijgen via flashbacks de voorgeschiedenis te horen. Hoe de ouders elkaar ontmoet hebben, hoe de jeugd van vader Jaap van Ankeren verliep en hoe Jaap in de horlogerie terecht gekomen is. En over de strijd in het dorp tussen de beide kerkgenootschappen.
Als de vader van Jaap plotseling overlijdt, zijn hij en zijn moeder erg overstuur. De conservatieve dominee biedt geen troost, maar zegt dat zijn vader wel in de hel moet zijn, want hij was niet vroom genoeg (hij was nl. niet onderdanig genoeg aan de dominee). Truida, Jaap's vrouw, dient de dominee van repliek. Jaap, toch al niet zo'n prater, komt in de maanden daarna steeds dieper in de put te zitten. Via de vrouw van de dominee raadt Truida hem ten einde raad aan eens met de dominee te gaan praten. Het werkt, hij leeft op, maar toch niet helemaal op de manier die Truida voor ogen had.
En wat dan volgt, zijn de verhalen die we ook van Siebelink kennen: over uitverkoren zijn, over zonde, hel en verdoemenis, nergens troost, nergens houvast, vroom leven en maar hopen dat je uitverkoren bent. De dominee neemt wraak op de "zondige" Truida: als Jaap haar niet onder controle krijgt (de juiste kleding en haardracht, gehoorzaam met een hoed op naar de juiste kerk, niet meer werken in hun winkel e.d.) dan zal ook hij niet in aanmerking kunnen komen voor uitverkiezing). Ook over de kinderen dient hij het juiste gezag uit te oefenen.
In het eerste hoofdstuk zien we waar dat toe geleid heeft en daarna lezen we wat er verder gebeurt in het gezin en met de gezinsleden. Het ligt niet in de aard van Truida om onderdanig te zijn, zich op orthodoxe wijze te kleden, maar omdat ze blij is dat haar man niet meer depressief is, past ze zich aan. De kinderen weten niet beter, ze zijn nog erg jong. En toch voelt Gijs aan dat er iets niet klopt. Hij kiest ervoor om weg te gaan om in vrijheid alles te overdenken en zijn eigen weg te kiezen. Bij de hippies in Nijmegen leert hij dat liefde het grootste goed is en dat geen mens onderworpen hoort te zijn aan een ander, dat elke godsdienst wel iets te bieden heeft en dat de keuze om een goed mens te zijn van binnenuit moet komen. Ook voor de ouders werkt deze periode, na veel verdriet en zorgen, louterend. Helaas komt de omslag voor Freek te laat.
Peter ter Velde schrijft onderhoudend, het boek leest prettig en het verhaal heeft ook nog enige spanning in zich. De karakters komen goed uit de verf, het is niet moeilijk om met de hoofdpersonen mee te voelen. In verschillende recensies (ook uit christelijke hoek) las ik waardering en herkenning van de problematiek. Ik geloof zeker dat het boek een bron kan zijn voor inhoudelijke discussies en voor de opvang van mensen die door dit soort dominees in verwarring gebracht zijn.
Peter ter Velde - Paradijs om de hoek. Schoorl, Conserve, 2014. Geb., 253 pg., met. lit. opg., isbn:978-90-5429-373-6.
Ik las dit boek als 22/30 van de Ik Lees Nederlands uitdaging 2015 (KLIK HIER).
© JannieTr, juni 2015.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten