Elke Geurts - Lastmens

Met Elke Geurts maakte ik op heel verrassende wijze kennis via De Weg naar Zee (KLIK HIER) in 2013. Het is één van de boeken die zoveel indruk op me maakte, dat ik het nog steeds aanprijs en dat me deed besluiten ook haar eerder verschenen verhalenbundels te lezen. Lastmens was haar tweede, uitgekomen in 2010, als opvolger van haar veelgeprezen debuut Het besluit van Dola Korstjens (2008). Ook dit boek kreeg lovende kritieken: men vond haar gegroeid na een al zo veelbelovend debuut. Achteraf lezen heeft zo zijn voordelen: wat ze in De Weg naar zee liet zien, kun je in deze verhalenbundel al aan zien komen. Ze is doorgegroeid! Alleen jammer dat dat boek niet de aandacht kreeg die het verdient. En dat Wim Brands (die haar wel noemde in zijn De Nederlandse literatuur van de 21ste eeuw), De Weg naar zee vergat in het bibliografisch overzicht..... Hij bood zijn excuses aan, maar helaas, te laat voor een vermelding. Het had erbij gemoeten, dus grijp je kans om het alsnog te lezen, als je kunt.

Samenvatting

In Lastmens voelen de hoofdpersonen zich miskend, maar in hun streven naar gerechtigheid moeten hun naasten het ontgelden. Drie verhalen met op drift geraakte mannen en vrouwen die, om dichter bij hun gedroomde leven te komen, de ander aan zich onderwerpen. Zo doet de moeder in het titelverhaal uit pure onvrede met zichzelf afstand van haar driejarige dochtertje, en belet de brave politieman uit 'Grote voorspoed' zijn vrouw een avontuurlijker leven in te stappen. In 'Retour Carboon' ten slotte reist een meisje terug naar haar geboortegrond om zich te wreken op haar doodzieke oom. Met Lastmens voegt Elke Geurts drie nieuwe hoogtepunten toe aan een volstrekt uniek en eigenzinnig schrijverschap.(Achterflap).

Leeservaring

Wraakzucht en ontevredenheid met het eigen leven zijn de voornaamste thema's in de drie lange verhalen in deze bundel. Ze zijn goed opgebouwd en geven een originele kijk op waartoe mensen in staat zijn: hun eigen onvrede uitleven, afreageren of verdringen door manipulatie van hun naasten.

Eigenlijk zijn het gruwelijke verhalen, als je de consequenties van hun gedrag voor de weerloze en/of onschuldige slachtoffers bekijkt: een kind, een echtgenote, een stervende oom. Door te overdrijven en er luchtig, met de nodige humor over te schrijven worden de zwaarmoedige verhalen met lugubere, surrealistische trekjes prachtige schetsen die je aanzetten tot nadenken over wat mensen elkaar aan kunnen doen als ze zelf ongelukkig zijn.

In het eerste verhaal Lastmens maken we kennis met Wieke die getrouwd is en fulltime moeder, terwijl dat eigenlijk haar wens niet was. Haar dochtertje Freya is 3 jaar. Van haar vader (die veel weg is) krijgt ze een pop die ze Lastmens noemt. Op een dag in de buurtzandbak  leert Wieke de aupair Dikieledi kennen die haar door een misverstand aanziet voor een collega. Ze laat het maar zo, maar dat is het begin van een reeks gebeurtenissen die ze niet meer in de hand heeft. Ze begint te ontdekken hoe ze zich door Freya en de omstandigheden laat leven en neemt een radicaal (en voor de lezer onvoorspelbaar) besluit. Hartverscheurend naar het kleine meisje, maar (en dat is het knappe van haar manier van schrijven) je hebt ook medelijden met Wieke en je zou beiden zo graag willen helpen. Denkend aan De weg naar zee zie ik parallellen: hoe eenzaam kan een mens zijn en hoe gemanipuleerd door anderen en de omstandigheden om tot zulk gedrag te komen?

Het tweede verhaal Grote voorspoed gaat over een politieagent die eigenlijk rechercheur had willen worden. Hij is getrouwd met Peggy wiens moeder het gezin al jong verliet en haar vanuit Canada een kaart stuurde op haar 13de verjaardag waarop o.a. stond: "Het leven is iets goeds, wat de anderen ook zeggen. Maak er wat van."  Haar man Koen wenst een huisje-boompje-beestje situatie en hoopt op gezinsuitbreiding, maar Peggy twijfelt. B-keus wordt een gevleugelde uitdrukking: voor de woning die ze kopen, voor de nieuwe keuken (uit de showroom)  en uiteindelijk naar haar gevoel ook voor hun relatie en haar leven. Op een hilarische manier gaat Koen de rechercheur uithangen bij het bespioneren van zijn vrouw. Hij geniet van deze activiteiten en denkt hiermee meteen haar helemaal onder controle te kunnen houden. Hij weet zelf op slinkse wijze te bewerkstelligen dat ze een kind krijgen. Hij ontneemt haar een unieke kans op een avontuurlijker leven, uit puur egoïstische motieven. Maar het mag allemaal niet helpen. Ze neemt niet langer genoegen met een B-keus leven.

Het derde verhaal Retour Carboon speelt zich af in het dorp Carboon, een directe verwijzing naar een oertijd en tevens naar Limburg. Het gaat over iemand die ontsnapt is uit het "achterlijke" dorpsmilieu en in de moderne grote stad woont. Het is het meest fantastische verhaal van de drie. Het verhaal straalt ook iets magisch-realistisch uit: Alsof het dorp Carboon een aparte wereld vormt, waar zich andere levens afspelen, zonder dat de rest van de wereld daar weet van heeft.
Angelique, de hoofdpersoon, had een goede liefdevolle relatie met haar Oma. Ze woonde bij haar omdat haar ouders geen tijd voor haar hadden. Ze zijn uit hetzelfde hout gesneden. Als haar Oom en zijn vrouw hun kans schoon zien (nadat Opa is overleden) en haar Oma verwaarlozen, haar eigendommen in bezit nemen en haar haar huis uit pesten, vertrekt Angel (zoals haar moeder haar noemt) naar de grote stad. Niet veel later overlijdt haar Oma. Ze heeft het gevoel dat ze Oma in de steek heeft gelaten. "Op een dag heb ik haar gewoon achter gelaten bij de barbaren". Als haar oom in het ziekenhuis op sterven ligt neemt ze wraak. Het is een absurd verhaal, maar op zo'n een manier dat je nergens de vinger kan leggen op iets wat niet zo zou kunnen gebeuren. Het is afwisselend uitvergroot, overdreven, sentimenteel, realistisch, gevoelig, fantastisch, surrealistisch. Kortom: hier is een unieke schrijfster aan het woord. Tekenend: Als ze besluit uit wraak haar Oom op te gaan zoeken in het ziekenhuis, denkt ze : ik moet op tijd terug zijn om mijn kind uit de BSO te halen. Ondanks wat er allemaal gebeurt ondertussen eindigt het verhaal met de gedachte dat Oma definitief niet meer te vinden is in Carboon en realiseert de hoofdpersoon zich dat ze al bijna te laat is voor de BSO. Ze wordt verscheurd tussen twee werelden: het is zo moeilijk zich los te maken uit Carboon......

Ik weet niet of ik er goed aan doe op de verhalen in te gaan. Lezend ervaar je ze minder als vreemd, dan ze nu misschien overkomen in dit blog. En dat is juist het bijzondere aan deze bundel: gevangen worden door het verloop van een verhaal dat vreemd lijkt, maar wel zou kunnen gebeuren. De daden van anderen zijn nu eenmaal soms ondoorgrondelijk en moeilijk te bevatten.

Elke Geurts - Lastmens. Amsterdam, Nieuw-Amsterdam, 2010. Paperback, 189 pg., isbn: 978-90-468-0680-7.

Ik las dit boek als 21/30 van de Ik Lees Nederlands uitdaging 2015 (KLIK HIER).
 
© JannieTr, juni 2015.

Bericht van Elke Geurts: in oktober 2015 zal bij de Bezige Bij verschijnen: Verzamelde verhalen waarin deze verhalen, ander oud werk en een aantal nieuwe verhalen. Dus: even geduld en dan genieten, zou ik zeggen!