De ondertitel van dit boek luidt: Hoe in een Goois buitenhuis de wereld openging. Het verscheen in 1998 en ik zette het direct op mijn verlanglijstje. Maar zoals dat wel vaker gaat: er verschijnt zoveel moois om te lezen, dat het er niet van kwam. Totdat ik kort geleden de aankondiging zag, dat er op 23 september een kleine tentoonstelling geopend wordt in het Letterkundig Museum (KLIK HIER) over Fritzi ten Harmsen van der Beek.
Ik hoorde voor het eerst van haar via het Schrijversprentenboek over Remco Campert: Al die dromen al die jaren (KLIK HIER) dat in 2009 las. Remco was lang geleden met haar getrouwd en in het Schrijversprentenboek kwamen ook Jagtlust en de belevenissen van de (al dan niet tijdelijke) bewoners aan bod.
Hoewel haar oeuvre bescheiden is, wordt F. Harmsen van Beek (1927-2009) tot de grootste dichters van Nederland van de twintigste eeuw gerekend. Veel van haar collega's, onder wie A. Roland Holst, Remco Campert en Hugo Claus, waren in de ban van haar talent. Ook was ze een begenadigd kunstenaar, zoals eens te meer blijkt uit het onlangs verschenen F. Harmsen van Beek. Stoeten ritseldingen. In dit Schrijversprentenboek komen zowel de literaire als beeldende talenten van deze veelzijdige, eigenzinnige kunstenares samen aan de hand van unieke documenten, foto’s en archiefmateriaal.
Samenvatting
In Jagtlust brengt Annejet van der Zijl een van de meest
fascinerende mythes van de Nederlandse literaire geschiedenis tot leven.
In de periode 1854-1971 groeide dit vervallen Gooise landhuis uit tot
een artistieke vrijplaats van on-Hollandse allure. Het middelpunt was de
even geheimzinnige als betoverende dichteres en eigenares van Jagtlust
Fritzi Harmsen van Beek. Onder de talloze schrijvers en kunstenaars die
in haar ban raakten, waren Remco Campert, Gerard Reve, Peter Vos en Cees
Nooteboom. Bij haar vonden ze alles wat in het aangeharkte Nederland
van die jaren nog taboe was: tomeloze passies, ongebreidelde
creativiteit en experimenten met vrije seks, drugs en alcohol. ‘Je
stampte met je voet op de grond en het was feest’, aldus Campert. Maar
ook aan dit feest kwam een einde, en toen bleek dat niet iedereen even
welgevaren was bij de prachtige chaos die Jagtlust heette. (samenvatting bij luisterboek van Rubinstein)
Leeservaring
Jagtlust was het debuut van Annejet van der Zijl. Na de eerste druk in 1998 (die ik gebruikte om te lezen) verschenen er nog vele drukken. In 2010 kwam de 9de herz. druk uit (de schrijfster had inmiddels genoeg ervaring om iets te willen wijzigen aan haar eersteling) en in 2012 een 10de vermeerderde druk. Hierbij werden nog een aantal verhalen die verband hielden met Jagtlust opgenomen. In 2005 verscheen ook nog een luisterboek. Omdat de overige boeken voorzien zijn van toepasselijke zwart-wit illustraties is dat geen aanrader, ondanks dat Remco Campert een deel van de teksten ingesproken heeft.
Voor het schrijven van het boek heeft Annejet van der Zijl niet alleen vele schriftelijke bronnen bestudeerd, maar ook gesprekken gevoerd met een aantal van de bezoekers en voormalige bewoners van Jagtlust. Ze waren bereid haar genoeg te vertellen om er een aantrekkelijk leesbaar geheel van te maken. Mee speelt natuurlijk ook dat de toen nog jonge schrijvers en kunstenaars ons inmiddels bekend zijn als gevestigde lieden. Terugkijken op hun "jeugdzonden" is vermakelijker dan in geval van onbekenden.
Hoewel de geschiedenis van het huis de rode draad van het boek vormt, is de meeste aandacht voor Fritzi, haar gasten en haar familie. Haar vader en moeder hadden een fortuin verdiend met o.a. hun teken- en schrijfwerk voor Flipje (Betuwejamfabriek in Tiel) en illustraties voor kinderboeken in binnen- en buitenland. Toen hun kinderen Fritzi en Hein na het overlijden van hun ouders het huis en het fortuin erfden was het hek van de dam. Vanaf 1953 leefden broer en zus er op los en daar profiteerden velen van. Aanvankelijk had ik nog het gevoel dat dit een reactie was op de schaarste en donkere tijden van de oorlog, maar langzamerhand wordt een en ander steeds triester en onbegrijpelijk. De meeste kunstenaars en schrijvers begonnen tenslotte aan een serieuzere loopbaan en Fritzi bleef eenzaam achter. Uiteindelijk moest Jagtlust in 1971 ontruimd worden en gelukkig bleken de oude vrienden bereid een plekje voor hun vriendin te bekostigen in Garnwerd (Groningen): een arbeidershuisje met tuintje waar ze tot aan haar overlijden in 2009 zou blijven wonen.
"Het
huis, nu precies honderd jaar oud, bleef achter, uitgeput van alle
mensen die er hun voetstappen hadden gezet. Nog steeds spelden de
smeedijzeren sierletters op het balkon de naam die zo'n legendarische
klank had verworven. Maar aan die prachtige, chaotische Jagtlustperiode
was definitief een einde gekomen."
In het laatste hoofdstuk vertelt Annejet van de Zijl hoe het de anderen is vergaan en dat slechts een enkeling trouw bleef aan de principes van de Jaglustperiode. Ook Fritzi veranderde niet. Ze heeft nooit veel waarde gehecht aan het uitgeven van haar teksten en verbood zelfs dat dat nog zou gebeuren na haar overlijden. Toch schijnen daar nu plannen voor te zijn. Voor de kinderen van deze generatie viel het niet mee uiteindelijk in een gedisciplineerder leven te aarden. Vooral het verhaal over het leven van Gilles, het enige kind van Fritzi, vond ik ronduit schrijnend. Van het huis zelf is alleen de buitenkant nog redelijk origineel.
Een bijzondere periode, dat was het zeker, voor de ontwikkeling van de naoorlogse kunst, maar ook voor de persoonlijke ontwikkeling van de mensen die er bij betrokken waren. Annejet van de Zijl heeft een lezenswaardig boek geschreven waarin beide aspecten aandacht krijgen in een meeslepend verhaal, met een afronding die niet echt een happy-end is....
Annejet van der Zijl - Jagtlust: hoe in een Goois buitenhuis de wereld openging. Amsterdam, Meulenhoff, 1998. Geb., 1ste dr., 176 pg., met zw. wit foto's en lit. opg. ISBN: 90-290-5755-6.
Ik las dit boek als 29/30 van de Ik Lees Nederlands uitdaging 2015 (KLIK HIER).
© JannieTr, september 2015.
De heruitgave van Een dwaze maagd van Ida Simons (KLIK HIER) bleek een groot succes. Eva Cossee had het boek gevonden in de bibliotheek van haar moeder. Dat die boekenkast nog meer moois bevatte, blijkt uit de heruitgave van Dola de Jong - En de akker is de wereld. Een in Nederland nauwelijks bekend boek (ook al won het in 1947 de voorloper van de Multatuliprijs). In 1940 vertrok Dola de Jong naar Amerika, daar kwam deze roman uit in 1945, werd een groot succes en wordt tot op de dag van vandaag nog herdrukt en verkocht.
Samenvatting
Aart en Lies besluiten – jong verliefd – vlak voor de Tweede Wereldoorlog Nederland te verlaten vanwege
de oorlogsdreiging. Zij reizen met hun woonwagen naar het zuiden en
komen in de vrijhaven Tanger aan. Onderweg ontfermen zij zich over kinderen die op de vlucht hun ouders
zijn kwijtgeraakt. Met de Poolse Loeba en Maria, de Duitse Hans en
Rainer, de Franse Pierre, de Vlaamse Barthe en hun eigen baby vormen ze
een bijzonder gezin. Aart huurt een akker iets buiten de stad en bewerkt
die samen met de kinderen. Ze werken de hele dag onder de hete zon en
slepen met emmers water, maar veel wil er niet groeien. De Arabieren
kijken hoofdschuddend toe bij hun geploeter.
Het gezin leeft in armoede en de Nederlandse consul is afwijzend als
Aart om hulp vraagt. Ze zijn immers geen refugiés, want ze zijn al voor
de oorlog uitbrak vertrokken. De vrouw van de consul komt af en toe in
haar chique auto langs met afgedankte kleren.
Het valt niet mee een nieuw bestaan op te bouwen, de akker levert te
weinig op en de kinderen hebben heimwee naar hun oude leven, dat
voorgoed voorbij is. Als Aart dan ook nog gevangen wordt gezet vanwege
een misverstand, neemt de achttienjarige Hans het heft in handen. Hij
houdt er echter geen rekening mee dat Tanger vol zit met nazispionnen,
en hij neemt grote risico’s.
En de akker is de wereld laat zien hoe een oorlog stap voor
stap het leven van vluchtelingen kan ontwrichten. De Jongs portretten
van de kinderen zijn ronduit meesterlijk en zullen ons net als de
slotscène lang bijblijven. (tekst Cossee).
Leeservaring
Het boek eindigt met een hoofdstukje, geschreven door Eva Cossee: Achter ieder goed boek schuilt nog een verhaal. Daarin vertelt ze over het leven van Dola de Jong en de ervaringen die de schrijfster ertoe brachten dit verhaal te schrijven. Want ook Dola de Jong maakte deze reis, maar wat zij zag in Noord-Afrika was vele malen erger dan ze in het boek beschreef. Het tijdstip van deze herdruk is helaas "goed getimed" : met de vreselijke beelden van oorlogsvluchtelingen, dagelijks op TV. Wat mij daarin het meest treft zijn de kinderen en daarop focust ook Dola de Jong in haar boek. Ze gunt ons een blik in de gedachten- en gevoelswereld van deze kleine vluchtelingen en maakt wat wij dagelijks aanschouwen nog schrijnender.
Is een boek uit 1945 nog leesbaar? Jazeker, voor mij wel althans. Het is misschien wat trager, maar de woordkeuze en de zinsopbouw zijn (op een enkel woord na) niet gedateerd. Een prettige heldere stijl met niet te lange zinnen en geen onnodige uitweidingen. Toch had ik aanvankelijk moeite om in het verhaal te komen. Enerzijds omdat ze (heel modern eigenlijk) zomaar midden in het verhaal begon: je moest wel even moeite doen om de situatie te begrijpen, de personages en hen verhoudingen te leren kennen en de voorgeschiedenis te reconstrueren. Maar daarna bleef het nog een poosje lastig voor me. Ik ontdekte dat dat kwam omdat ik niet genoeg wist van de oorlogssituatie in Noord-Afrika, Portugal en Spanje. Maar gelukkig hebben we Wikipedia en na wat bijspijkeren lukte het beter me in te leven.
We kunnen zonder twijfel spreken van een coming-of-age roman. Omdat het perspectief geregeld wisselt en meestal bij een van de kinderen ligt, ontdekken we hoe ieder op zijn eigen wijze zijn lot probeert te aanvaarden en er het beste van te maken. Heel mooi en geloofwaardig beschreven. In het tweede deel van het boek, als Aart door een misverstand, in de gevangenis is beland, komt de focus bij Hans (18 jaar ) te liggen. Zijn verhaal is uiteindelijk het meest compleet. Van hem is ook de gedachte: En de akker is de wereld. Wat hij in verband brengt met de jonge levens die op moeten groeien en voor een betere wereld zonder oorlog moeten gaan zorgen. Als er iemand, door de omstandigheden gedwongen, in korte tijd opgroeit van een puber tot een verstandige en verantwoordelijkheid aanvaardende volwassene, dan is hij het wel. Heel mooi beschreven.
Aan het einde van het boek ziet het er naar uit dat de kinderen eindelijk, samen met Aart en Hans per boot naar Portugal zullen kunnen vertrekken. De parallellen met de huidige bootvluchtelingen zijn onmiskenbaar: eindeloos wachten, veel geld moeten betalen, in de maling genomen worden. Onverrichter zaken weer naar huis gestuurd worden, misschien morgen...?
Hoewel ik niet om dit boek gevraagd had, stuurde Cossee het me toch toe. Misschien omdat ik zo enthousiast was over de beide boeken van Ida Simons. Dit is totaal iets anders, maar ik ben toch blij het ontvangen te hebben. Lees het, om nog beter te begrijpen hoe de oorlogsvluchtelingen van nu zich voelen, en dan vooral de kinderen. Hoewel het boek is geschreven voor volwassenen, denk ik dat het niet zou misstaan op de leeslijst van middelbare scholieren.
Dola de Jong - en de akker is de wereld. Amsterdam, Cossee, 2015. Geb., 255 pg., nawoord van Eva Cossee. ISBN: 978-90-5936-6053.
Ik las dit boek als 28/30 van de Ik Lees Nederlands uitdaging 2015 (KLIK HIER).
© JannieTr, augustus 2015.
