woensdag 2 september 2015

Dola de Jong - En de akker is de wereld

De heruitgave van Een dwaze maagd van Ida Simons (KLIK HIER)  bleek een groot succes. Eva Cossee had het boek gevonden in de bibliotheek van haar moeder. Dat die boekenkast nog meer moois bevatte, blijkt uit de heruitgave van Dola de Jong - En de akker is de wereld. Een in Nederland nauwelijks bekend boek (ook al won het in 1947 de voorloper van de Multatuliprijs). In 1940 vertrok Dola de Jong naar Amerika, daar kwam deze roman uit in 1945, werd een groot succes en wordt tot op de dag van vandaag nog herdrukt en verkocht.

Samenvatting


Aart en Lies besluiten – jong verliefd – vlak voor de Tweede Wereldoorlog Nederland te verlaten vanwege de oorlogsdreiging. Zij reizen met hun woonwagen naar het zuiden en komen in de vrijhaven Tanger aan. Onderweg ontfermen zij zich over kinderen die op de vlucht hun ouders zijn kwijtgeraakt. Met de Poolse Loeba en Maria, de Duitse Hans en Rainer, de Franse Pierre, de Vlaamse Barthe en hun eigen baby vormen ze een bijzonder gezin. Aart huurt een akker iets buiten de stad en bewerkt die samen met de kinderen. Ze werken de hele dag onder de hete zon en slepen met emmers water, maar veel wil er niet groeien. De Arabieren kijken hoofdschuddend toe bij hun geploeter.
Het gezin leeft in armoede en de Nederlandse consul is afwijzend als Aart om hulp vraagt. Ze zijn immers geen refugiés, want ze zijn al voor de oorlog uitbrak vertrokken. De vrouw van de consul komt af en toe in haar chique auto langs met afgedankte kleren.
Het valt niet mee een nieuw bestaan op te bouwen, de akker levert te weinig op en de kinderen hebben heimwee naar hun oude leven, dat voorgoed voorbij is. Als Aart dan ook nog gevangen wordt gezet vanwege een misverstand, neemt de achttienjarige Hans het heft in handen. Hij houdt er echter geen rekening mee dat Tanger vol zit met nazispionnen, en hij neemt grote risico’s.
En de akker is de wereld laat zien hoe een oorlog stap voor stap het leven van vluchtelingen kan ontwrichten. De Jongs portretten van de kinderen zijn ronduit meesterlijk en zullen ons net als de slotscène lang bijblijven. (tekst Cossee).


Leeservaring 

Het boek eindigt met een hoofdstukje, geschreven door Eva Cossee: Achter ieder goed boek schuilt nog een verhaal. Daarin vertelt ze over het leven van Dola de Jong en de ervaringen die de schrijfster ertoe brachten dit verhaal te schrijven. Want ook Dola de Jong maakte deze reis, maar wat zij zag in Noord-Afrika was vele malen erger dan ze in het boek beschreef. Het tijdstip van deze herdruk is helaas "goed getimed" : met de vreselijke beelden van oorlogsvluchtelingen, dagelijks op TV. Wat mij daarin het meest treft zijn de kinderen en daarop focust ook Dola de Jong in haar boek. Ze gunt ons een blik in de gedachten- en gevoelswereld van deze kleine vluchtelingen en maakt wat wij dagelijks aanschouwen nog schrijnender.

Is een boek uit 1945 nog leesbaar? Jazeker, voor mij wel althans. Het is misschien wat trager, maar de woordkeuze en de zinsopbouw zijn (op een enkel woord na) niet gedateerd. Een prettige heldere stijl met niet te lange zinnen en geen onnodige uitweidingen. Toch had ik aanvankelijk moeite om in het verhaal te komen. Enerzijds omdat ze (heel modern eigenlijk) zomaar midden in het verhaal begon: je moest wel even moeite doen om de situatie te begrijpen, de personages en hen verhoudingen te leren kennen en de voorgeschiedenis te reconstrueren. Maar daarna bleef het nog een poosje lastig voor me. Ik ontdekte dat dat kwam omdat ik niet genoeg wist van de oorlogssituatie in Noord-Afrika, Portugal en Spanje. Maar gelukkig hebben we Wikipedia en na wat bijspijkeren lukte het beter me in te leven.

We kunnen zonder twijfel spreken van een coming-of-age roman. Omdat het perspectief geregeld wisselt en meestal bij een van de kinderen ligt, ontdekken we hoe ieder op zijn eigen wijze zijn lot probeert te aanvaarden en er het beste van te maken. Heel mooi en geloofwaardig beschreven. In het tweede deel van het boek, als Aart door een misverstand, in de gevangenis is beland, komt de focus bij Hans (18 jaar ) te liggen. Zijn verhaal is uiteindelijk het meest compleet. Van hem is ook de gedachte: En de akker is de wereld. Wat hij in verband brengt met de jonge levens die op moeten groeien en voor een betere wereld zonder oorlog moeten gaan zorgen. Als er iemand, door de omstandigheden gedwongen, in korte tijd opgroeit van een puber tot een verstandige en verantwoordelijkheid aanvaardende volwassene, dan is hij het wel. Heel mooi beschreven.

Aan het einde van het boek ziet het er naar uit dat de kinderen eindelijk, samen met Aart en Hans per boot naar Portugal zullen kunnen vertrekken. De parallellen met de huidige bootvluchtelingen zijn onmiskenbaar: eindeloos wachten, veel geld moeten betalen, in de maling genomen worden. Onverrichter zaken weer naar huis gestuurd worden, misschien morgen...?

Hoewel ik niet om dit boek gevraagd had, stuurde Cossee het me toch toe. Misschien omdat ik zo enthousiast was over de beide boeken van Ida Simons. Dit is totaal iets anders, maar ik ben toch blij het ontvangen te hebben. Lees het, om nog beter te begrijpen hoe de oorlogsvluchtelingen van nu zich voelen, en dan vooral de kinderen. Hoewel het boek is geschreven voor volwassenen, denk ik dat het niet zou misstaan op de leeslijst van middelbare scholieren.

Dola de Jong - en de akker is de wereld. Amsterdam, Cossee, 2015. Geb., 255 pg., nawoord van Eva Cossee. ISBN: 978-90-5936-6053.

Ik las dit boek als 28/30 van de Ik Lees Nederlands uitdaging 2015 (KLIK HIER).

© JannieTr, augustus 2015.

2 opmerkingen:

  1. Klinkt interessant! Ik denk wel dat 'maag' maagd' moet zijn in je eerste zin ;-)

    BeantwoordenVerwijderen