Lex Paleaux - Winterwater

Er zijn al heel wat boeken geschreven over de gevolgen van een streng religieuze opvoeding. Meestal vanuit het perspectief van een inmiddels volwassen hoofdpersoon die terugkijkt op zijn worsteling met een geloofsrichting of een sekte. Bevrijd van de benauwenis, angsten en indoctrinaties is er eindelijk de mogelijkheid alle doorstane ellende van zich af te schrijven en een nieuw leven te beginnen.

Winterwater van Lex Paleaux is anders, al is het uitgangspunt hetzelfde: een jongetje dat opgroeit in een streng gereformeerd gezin. Het perspectief echter is en blijft de jonge Lex. Maar behalve het geloof is er nog veel meer dat tot een bijzonder schrijnend verhaal leidt. En als je dan bedenkt dat het verhaal ook nog een "fictief drama gebaseerd op feiten" is, wordt het allemaal nog veel aangrijpender.

Lexje Paleaux woont met zijn ouders en twee oudere broers in Friesland. Het verhaal speelt in de jaren tachtig en negentig. Zijn vader is van oorsprong Frans en is door een ongeluk op zijn werk arbeidsongeschikt geworden. Zijn moeder is daardoor danig gefrustreerd en doorgaans niet zo gezellig in de omgang. Waarom is niet duidelijk, maar behalve zijn vader, lijkt de rest van het gezin een hekel te hebben aan het onbevangen kind, dat met grote aandacht en verwondering de wereld om zich heen bekijkt.

Vragen over hoe het nou precies zit met God aan de meester, zijn moeder of de dominee worden niet op prijs gesteld, als brutaal beschouwd en meteen afgestraft. Om kleine ondeugendheden wordt hij mishandeld door zijn moeder. De omgeving (de meester, de dokter, pake en beppe, ooms en tantes) moet ervan geweten hebben, maar niemand onderneemt actie. Zijn grote broers worden constant voorgetrokken, voor hem is nooit aandacht, hij wordt als lastig beschouwd. Hij begrijpt zelf niet waarom alles gaat zoals het gaat. Hij leert zich aan te passen, om zijn moeder niet boos te maken. Vertrouwt erop dat God ziet dat hij zijn best doet. Put troost uit de keren dat zijn vader het voor hem opneemt. Maar de eenzaamheid groeit. Zelfs als hem iets heel ergs overkomt, durft hij er met niemand over te spreken. Langzaam begint er zich toch iets te roeren, de bom moet wel eens barsten: eindelijk zou je denken. Als hij zelfs niet meer op zijn vader kan rekenen, dan barst die bom ook, maar op een andere manier dan je zou verwachten.

De stijl van het verhaal is heel naturel, past precies bij hoe een kind de wereld ervaart. Als lezer raak je verontwaardigd, zou je willen ingrijpen, voel je je machteloos bij wat je ziet gebeuren. Maar het kind denkt daar niet over na: er gebeurt wat er gebeurt, hij begrijpt het allemaal niet, maar legt geregeld de schuld bij zichzelf. Het geloof wordt vooral zichtbaar in de angst van het jongetje het allemaal niet goed te doen, dat God alles ziet, ook als hij soms echt iets fout doet. Maar ook in de hypocrisie waarmee zijn moeder leeft: ze liegt en ze slaat haar kind om niets. 

Het is een bijzondere coming-of-age roman. Elk hoofdstuk begint met een inleiding over een plekje in huis. Daarna vertelt Lex via zijn kinderlijke herinneringen steeds een stuk van zijn levensverhaal. Van ongeveer 7 jaar tot een jaar of 14. Hoewel het een boek is waarin de streng religieuze opvoeding een rol speelt, is het vooral een boek over eenzaamheid. En de eenzaamheid van een kind grijpt nog meer aan dan die van een volwassene, tot en met de laatste bladzijde. Knap gedaan!

Lex Paleaux - Winterwater. Haarlem, In de Knipscheer, 2020. 223 pg., isbn:978-90-6265-792-6 

© Jannie Trouwborst, augustus 2020.