Jan van Mersbergen - Zo begint het

Februari 2012 - waardering: 7,5.

Inleiding

Via het Winterboek van Gerbrand Bakker maakte ik kennis met Jan van Mersbergen. Hij schreef er een kort verhaal in dat aansprak. Daarna hoorde ik hem op de radio tijdens de Donkere Dagen van de VPRO een verhaal voorlezen over de hond Ceasar. Ook al zo'n prachtig verhaal. Via zijn site ontdekte ik zijn weblog en was het mogelijk stukjes uit zijn boeken te lezen. Enkele pagina's waren genoeg om Zo begint het aan te schaffen en daar heb ik geen spijt van. Het was zijn vijfde roman, geschreven in 2009. Zijn debuut De grasbijter verscheen in 2001 en zal als jubileumuitgave van Cossee half februari opnieuw verschijnen. Voor zijn laatste boek: Aan de overkant van de nacht  heeft hij inmiddels de BNG-prijs ontvangen. Zo begint het was destijds ook voor deze prijs genomineerd. (Zie de auteurspagina op de site van Cossee voor meer info: .)

Samenvatting

In Friesland bijt een grote, zwarte hond een baby van 8 dagen dood. Nederland is geschokt. Het nieuws verspreidt zich via krant en TV. Verschillende mensen herkennen de hond. Evana, zelf net bevallen, die de hond als puppy verzorgde en opvoedde in het asiel. Chris, hulpeloos overgeleverd aan de Poolse verzorgster Edyta, die op haar beurt tracht te achterhalen wat er met deze hond gebeurd is toen Chris zijn baas was. Emma, de moeder van de dode baby die zich afvraagt  waar dit drama zijn aanvang nam. En Derek, werkzaam in het asiel toen de hond er als puppy kwam en die het asiel de rug toekeerde nog voor de hond goed opgevoed was.

Het boek is het verslag van de zoektocht van deze mensen naar hoe dit heeft kunnen gebeuren en toont welke invloed dit op hun aller leven heeft.

Leeservaring

Dit toch wel dikke boek (de druk is vrij klein en het heeft desondanks nog 266 pg.) heeft me van de eerste tot de laatste bladzijde in zijn greep gehouden. Stukje bij beetje krijgen we zicht op de levensgeschiedenis van de hond Sirius en de rol die de genoemde personen daarin speelden. Daarnaast spelen hun persoonlijke omstandigheden een rol en soms grijpen die twee zaken in elkaar. Het is zo'n boek waarvan je het jammer vindt dat het uit is en waar je, door de onderliggende thema's, nog lang over nadenkt.

De verteller van het verhaal is alwetend. Hij vertelt ons zaken over de hond die we anders niet zouden kunnen weten. Verder ligt het perspectief afwisselend bij de andere personages, m.n. bij Evana, Edyta en Emma. Wat er volgens Emma gebeurd is,  vertelt ze vanuit het perspectief van de hond, het zijn echter vermoedens. Alleen aan het einde van het boek is er even het perspectief van Sirius zelf.

Het is een verhaal over moederliefde, over de band tussen moeder en kind, over verantwoordelijk zijn voor wat van jou afhankelijk is. Het is bijzonder dat een mannelijke auteur zo goed in staat is gebleken deze gevoelens en karakters zo levensecht neer te zetten.

Evana is jong en onzeker. De vader van haar kind zit in de gevangenis. Haar eigen moeder is al jong uit beeld verdwenen. Haar schoonmoeder helpt haar waar ze kan met de kleine Max. Ook zij zit met vragen over hoe het met haar zoon zo ver gekomen is.

Edyta verzorgt de hulpeloze Chris vol toewijding, bijna als een kind. Ze wil eigenlijk terug naar huis, maar heeft het geld nodig en wil Chris niet in de steek laten. Ze mist haar dochtertje, dat groot gebracht wordt door Oma, verschrikkelijk. Als Chris naar het ziekenhuis gaat, besluit ze dat het maar eenmaal jong is en dat ze alles van haar mee wil maken en ze keert terug naar Polen.

Emma valt in een diep gat na de dood van haar zoontje. Haar man is niet goed in staat haar te helpen. Ze blijft zich afvragen waar haar schuld ligt. In het feit dat ze een hond wilde? Pas nadat ze met Derek gepraat heeft, die zichzelf ook verwijten maakt en die haar vertelt dat Emma dat ook doet, komt ze een beetje tot rust.

Ook van de mannelijke personages, die we zien door de ogen van de vrouwen, krijgt de lezer een aardig beeld. Zelfs van de woordeloze Chris, hoewel daar ook de alwetende verteller af en toe iets invult.

De structuur ziet geraffineerd in elkaar. Ten eerste wisselen de perspectieven van de 3 vrouwen elkaar af. Niet op een verwarrende manier, je ziet al snel wie er aan het woord is. Daarnaast speelt de chronologie een rol: er wordt 2 kanten opgewerkt. Het drama is gebeurd en de 3 vrouwen gaan op zoek naar de oorzaak ervan in het verleden. Stukje bij beetje, via de verschillende perspectieven komen we te weten hoe Sirius zich ontwikkeld heeft, zien we de vragen waar de personages mee worstelen. En pas helemaal aan het eind is er een soort van verklaring over de daad van Sirius. Die verklaring komt via het perspectief van Emma. Niet betrouwbaar dus en misschien wel een manier om er zelf vrede mee te hebben.

Heel bijzonder vond ik verder de talloze spiegeleffecten in de roman. Ik noem er een paar.

- De moeder van Sirius wordt na haar bevalling opgesloten in de badkamer, haar puppy's worden haar afgenomen. Emma raakt niet zolang na de bevalling haar zoontje kwijt.

- Sirius verbleef lang in een hok met tralies in het asiel, was blij als Evana kwam, net als Steven (haar vriend) die in de gevangenis zit.

- Evana en Emma, beiden net bevallen.

- Steven en BB (man van Emma) lijken beiden niet betrokken bij hun vriendin/vrouw, maar zijn dat in feite wel.

- Sirius en Max (zoontje van Evana) krijgen allebei de fles van haar.

- Evana maakt zich zorgen over de opvoeding: als ze Sirius niet goed opgevoed heeft, hoe weet ze dan wat voor een monster ze van Max zal maken. Hierbij speelt ook de moeder van Steven nog een rol: ook zij twijfelt over wat er fout is gegaan met haar zoon, of ze daar schuld aan heeft.

- Bindingsangst: de moeder van Evana was al snel uit haar leven verdwenen, zelf heeft ze moeite iets met Max op te bouwen, laat het graag aan haar schoonmoeder over. ook de puppy's zijn meten bij hun moeder weggehaald.

- Verontwaardiging: de landelijke opinie, eerst over het lot van de jonge hondjes (werden gevonden in een plastic zak in de vuilcontainer), nu over het lot van de baby. Eerst: die dierenbeul moet dood, nu: de hond moet dood.

Opvallend vond ik de reactie van de hoofdpersonages. Als er zoiets verschrikkelijks gebeurt, probeert doorgaans iedereen zijn straatje zo snel mogelijk schoon te vegen: het is de schuld van iemand anders. De publieke opinie is dan ook: de hond moet afgemaakt worden. Maar alle personages in dit verhaal reageren anders: de hond kan er niets aan doen. Wat heb IK (niet een ander) fout gedaan dat hij dit heeft gedaan. Het gevolg is dat je je als lezer met iedereen, ook met de hond als je zijn hele geschiedenis kent en de verklaring van Emma accepteert, kunt identificeren. En daarmee wordt het verhaal des te triester.

En dan kun je deze geschiedenis doortrekken naar mensenkinderen, zoals Evana ook deed: de omstandigheden waaronder kinderen opgroeien, incl. hun opvoeding bepalen de uitkomst. Soms zijn die anders dan je zou wensen of willen, soms doe je iets verkeerd, maar meer dan het goed menen en je best doen zit er niet in. En vooral proberen van ze te blijven houden, dat helpt ook!

Ik vind het onbegrijpelijk dat dit boek niet eerder ontdekt is door leesclubs. Zowel over de vorm, als over de inhoud valt een hoop te zeggen.

Jan van Mersbergen - Zo begint het. Amsterdam, Cossee, 2009. Paperback, 266 pg. isbn: 9789059362451.

© JannieTr, 12 februari 2012