Trees Roose - Alleen maar mijn moeder

Oktober 2012 - waardering: 8,5.

Inleiding

Meestal kijk je bij het uitkiezen van een boek niet het eerst naar wie het uitgegeven heeft. De auteur, de titel en het thema zijn doorgaans doorslaggevend. Maar toch kan het gebeuren dat het je op gaat vallen dat de boeken die je op de een of andere manier extra aanspreken bij dezelfde uitgeverij vandaan komen. Dat gold voor mij al voor Joshua Zwaan - Parnassia en Marlies Mielekamp - Kazernekind. Geen wonder dat ik dus erg nieuwsgierig was naar Trees Roose - Alleen maar mijn moeder. Voor mij is het de mooiste van de 3 en een bewijs dat ik Artemis in de gaten moet blijven houden.

Trees Roose (1950) heeft al meer geschreven, vooral korte verhalen en columns. Ze heeft er enkele prijzen mee gewonnen. Haar eerste boek is geen roman, maar het verslag van het leven met haar moeder. Is het dan non-fictie? Misschien officieel wel, maar het is zo goed en beeldend geschreven, dat je dat af en toe bij het lezen vergeet. Waar gebeurd of zelf verzonnen, voor een lezer maakt het soms niets uit. Als het maar pakkend is en dat is het zeker. Maar je vervolgens realiseren dat het waar gebeurd is, geeft het wel een extra dimensie.

Samenvatting

Amsterdam-Noord, begin jaren vijftig. Als de vader van de zesjarige Trees zich op een zondagmiddag met zijn scooter tegen een boom te pletter rijdt, verandert haar leven op slag. In de jaren die volgen zwerft haar onbeholpen moeder met haar twee kinderen van man naar man, van huurzolder naar daklozenopvang. Als zieke, oude vrouw is de moeder eenzaam, en extreem eigenwijs en eigenaardig. Toch houdt haar dochter loyaal vol wat ze al haar hele leven heeft gedaan voor haar moeder, die voortdurend in zeven sloten tegelijk loopt: zorgen, verantwoordelijkheid overnemen en regelen. En veel toegeven. Er is emotionele afstand; aanrakingen en intimiteit zijn uitgesloten. Als duidelijk wordt dat ze gaat sterven, komt haar moeder echter dichterbij dan ooit.

Haarscherp beschrijft Trees Roose in Alleen maar mijn moeder het aangrijpende verhaal van een dochter die van jongs af aan moeder is voor haar moeder. In rake observaties, hartverscheurende èn hilarische terugblikken komt de relatie tussen de twee vrouwen indringend naar voren.

"Ik ben nu eenmaal meer haar moeder dan haar kind. En een kind laat je niet in de steek." (Achterzijde boek).

Leeservaring

Om ons het verhaal van haar leven en dat van haar moeder te vertellen heeft Trees Roose gekozen voor  een verslag van de laatste periode van het leven van haar moeder, als oude en zieke vrouw. Er tussendoor brengt zij de lezer via flashbacks op de hoogte van alles wat er gebeurde tussen de plotselinge dood van haar vader en het heden. Die herinneringen worden niet chronologisch, maar associatief verteld. Dat geeft een extra schurend gevoel bij het lezen: wat de dochter als pijnlijk ervoer (en waarom) is voor de lezer duidelijk, maar de moeder weet er niets meer van. Niet omdat ze vergeetachtig is geworden met de jaren, maar omdat het haar toen het gebeurde ook al niet raakte.

In het begin van het boek vraagt Roose zich af wie haar vader was, wat hij in zijn vrouw zag, of hij een lieve vader geweest zou zijn en hoe het leven verlopen zou zijn als hij niet verongelukt was. Zinloze vragen, dat weet ze ook wel. Maar legitieme vragen. Waar toch geen antwoord op bestaat. Daarvoor wist ze te weinig over haar vader. Zonder mijn eigen levensverhaal er te zeer bij te betrekken kan ik echter wel stellen, dat een vader een enorm verschil kan maken. De moeder van Trees wordt extreem eigenwijs en eigenaardig genoemd. Maar ze is niet uniek. In de beschrijvingen van haar gedrag en uitspraken vond ik veel herkenbaars. Met een vader in de buurt zou de rol die Trees al jong speelde t.o.v. haar moeder, niet nodig geweest zijn (waarschijnlijk). Het zou dan echter ook veel langer duren voor ze zich deze omgekeerde verhouding (een ouder die eigenlijk een kind is en blijft) kon realiseren en er naar handelen.

De titel is dubbelzinnig. Alleen maar mijn moeder kan er op slaan, dat Trees geen vader had. Maar misschien mogen we er ook in lezen dat ze haar moeder alleen in naam had. Ze vertelt in het boek dat ze het nooit over "mamma" heeft. Dat ze het trouwens erg moeilijk vindt om aan anderen uit te leggen hoe haar moeder is en welke verhouding ze hebben. 

Al is dit geen roman, het is in dit verhaal uitermate belangrijk of de karakters wel uit de verf komen. Dat is zonder meer het geval. Voor mij althans. De eerlijkheid waarmee Trees haar gedachten weergeeft, ook de negatieve, wekt bewondering op. De ontwikkeling die we lezen in haar gevoelens voor deze oude, zieke vrouw, de volharding die ze aan de dag legt. En daarnaast de beschrijving van het gedrag van de moeder. Hartverscheurend èn hilarisch staat er op het boek. Alleen wie er voldoende afstand van kan nemen (en dat is soms moeilijk) kan er hilarische noten in vinden. Vaak zijn het hoogstens situaties die een trieste glimlach oproepen. Maar dat is persoonlijk.

De conclusie mag zijn dat dit bij uitstek een boek is dat geschikt is voor een leeskring. Het thema zal (vooral vrouwen) aanspreken. Hoe de verhouding tussen ouders en kinderen was in andere tijden is sowieso een dankbaar gespreksonderwerp. Maar uitschieters, door onvermogen van een ouder, door ontbreken van een ouder, door een enorme kinderschare en noem maar op, zijn voor iedereen interessant. Die ervaringen delen kan de ogen openen van wie een probleemloze jeugd had. Van wie zich niet kan voorstellen dat niet alle moeders en dochters, eenmaal volwassen, als vriendinnen door het leven gaan.

Beseffend dat Trees Roose een waar gebeurd verhaal geschreven heeft, past hier tenslotte een oprechte uiting van respect: zowel voor alles wat ze desondanks zelf heeft bereikt in het leven, als voor wat ze voor haar moeder heeft betekend. En als ze zich nog afvraagt wie en hoe haar vader was? Misschien zou ze dan gewoon eens in de spiegel moeten kijken..... 

Overigens: de omslagfoto is ontroerend en zeer goed gekozen!

Trees Roose - Alleen maar mijn moeder. Artemis, 2012. Paperback, 207 pg., isbn 9789047203063.

©JannieTr, 27 oktober 2012.