Ariëlla Kornmehl - Een stille moeder

November 2013 - waardering: 7,0.

Inleiding

Ik neus graag in de catalogi van Cossee. Meestal zit er wel iets tussen dat aanspreekt. Toen er dan ook een nieuw boek van Ariëlla Kornmehl werd aangekondigd (Wat ik moest verzwijgen) en waar nog even op gewacht moest worden, besloot ik alvast een andere titel van haar uit te proberen:  Een stille moeder. Maar nu twijfel ik een beetje of ook zij (net als 4 andere Cossee auteurs) tot mijn favorieten gaat behoren. En dat terwijl dit boek gekozen is tot Leesclub van het jaar 2011! Laat je dus vooral niet afschrikken door mijn persoonlijke smaak: mijn waarderingscijfer is altijd puur subjectief.  Deze titel paste gewoon niet helemaal bij mij, maar misschien haar nieuwste boek wel. Dus dat ga ik zeker ook nog lezen.

Samenvatting

Op haar eenendertigste wordt Loenia plotseling teruggeroepen naar haar geboortestad Sint Petersburg, waar ze sinds haar huwelijk in Nederland niet meer is geweest. Haar vader is er slecht aan toe en wil nog een keer met zijn geliefde dochter praten.
Tegen de afspraak met zijn echtgenote in ooit ‘dit onderwerp’ aan te roeren, vertelt hij dat hij nooit zeker heeft geweten of hij de echte vader is van Loenia, zijn oogappel. Misschien wil zij het gesprek met haar moeder daarover aangaan? Van vrouw tot vrouw.
Loenia is sprakeloos. Haar moeder, die haar kind nooit wilde belasten met het verleden, is onthutst. Maar toch: aarzelend begint zij te vertellen over haar studietijd in het Tsjechische Brno eind jaren zestig. Over haar twee grote liefdes en de onmogelijke keuze die ze toch moest maken. Over de eenzame woede dat je daar met niemand over kan praten. Over de geschiedenis die soms hardhandig keuzes voor je maakt. Over hoe onverdraaglijk het is, als juist het geluk van je familie met jouw pijn te maken heeft. Na deze gesprekken beginnen moeder en dochter elkaar met andere ogen te zien.
In Een stille moeder vertelt Ariëlla Kornmehl over mensen die bereid zijn bergen te verzetten voor hun liefde of voor een ideaal. En die, omdat dit soms te moeilijk is of omdat zij te zwak zijn, andere middelen gebruiken om hun doel te bereiken. Een list, een kleine leugen, een halve waarheid of een grandioos zelfbedrog. Maar als zij het op deze manier redden, is dan de waarheid misschien een ramp en het gesjoemel een zegen? Loenia vertelt daarover een overweldigend verhaal, dat boeiender is dan ieder ja of nee. (Cossee).

Leeservaring

Ik heb dit boek een (subjectieve) 7 gegeven, het was dus zeker de moeite van het lezen waard. Toch sprak het me niet echt aan en dat kan verschillende oorzaken hebben. Het kan het thema zijn, de schrijfstijl, het taalgebruik, de structuur, de karaktertekening en nog wel meer. Om er achter te komen waarom ik niet onverdeeld enthousiast ben zal ik alle mogelijkheden langs moeten gaan.

Het motto luidt: "Experience is not what happens to a man; it is what a man does with what happens to him - Aldous Huxley". Motto's worden vaak over het hoofd gezien bij boekbesprekingen, hierbij een oproep om er aandacht aan te besteden. Deze is zeer toepasselijk voor de 3 hoofdpersonen uit dit boek: Loenia en haar moeder en vader. En misschien verwijst het ook meteen naar het thema. Dat is m.i. niet de stilte uit de titel. Die zie ik meer als een motief. De moeder zweeg over het verleden, maar de vader, tot aan zijn beroerte, ook. Loenia is zelf ook niet erg open, ze heeft er moeite mee om met haar man over wezenlijke zaken te praten. Hun zoontje is doofstom: voor hem is alles stil en hij kan zich ook niet uiten. De sfeer in Rusland, vroeger en nu, is vol van stilte: je kunt afgeluisterd worden, het zit nog steeds in het systeem van de moeder gebrand als ze zich in het Openbaar vervoer begeven.

Het thema schampt aan het motto. Hoe belangrijk is het de waarheid te weten? Want wat moet je daar vervolgens mee? Verandert het iets aan wat er gebeurd is? Aan het verloop van je leven tot dusver? Soms is de waarheid niet weten eenvoudiger. Nadat haar vader haar verteld heeft over zijn twijfels wil Loenia van haar moeder weten hoe het zit. Maar ondanks de zwijgzaamheid van haar moeder ontstaat er begrip en toenadering. Te weten dat er onvoorwaardelijk van haar gehouden werd en wordt, zowel door haar vader als haar moeder is uiteindelijk belangrijker dan de waarheid weten. Haar moeder is haar moeder, ze lijken meer op elkaar dan ze ooit besefte en haar vader heeft zich altijd als haar vader gedragen of hij dat nu biologisch gezien echt was of niet. Het is goed zo.

De doofheid van haar zoontje wordt nu ook iets waarvoor geldt: het maakt niet uit waar het vandaan is gekomen, maar wel hoe je er mee om gaat. En dat verandert ook de verhouding tussen moeder Loenia en haar zoontje Reuben.

"Ik heb er een hekel aan als mijn moeder doet alsof het leven niets anders is dan een samenloop van omstandigheden die buiten je eigen wil om gebeuren. Mijn vader is het met me eens, maar hij komt niet goed uit zijn woorden".(pg. 90).

Als filosofe brengt Ariëlle Kornmehl hier mooi in beeld wat de kern is van het existentialisme( zoals ook het motto al aangeeft): haar moeder geeft de omstandigheden de schuld van het verloop van haar leven, voor haar vader geldt de vrijheid van keuze in hoe je op die omstandigheden reageert en dat je daarmee zelf verantwoordelijk bent voor het verloop van je leven (en dat om je heen). Beiden deden wat ze dachten dat het beste was voor dit kind. Het kind kwam niets te kort. De houding van haar ouders toont aan Loenia echter duidelijk dat ook zij de vrijheid om te kiezen heeft, maar daarmee ook  als enige verantwoordelijk is voor wat er voortkomt uit haar keuzes. En van daaruit maakt ze haar keuzes  als ze thuiskomt.

De karaktertekening is niet erg uitbundig. Al ligt het ik-perspectief bij Loenia, het brengt haar niet overtuigend in beeld. Ze beschrijft meer wat anderen doen en tegen haar zeggen en wat ze tegen hen zegt, dan haar eigen gedachten en gevoelens. Haar man en zoontje blijven vrij vaag, net als haar Russische collega waar ze een zwak voor heeft. Ook haar vader leren we niet echt kennen. Van de stille moeder krijgen we nog het beste beeld, door de beschrijvingen van haar gedrag en de uiteindelijke gesprekken die langzaam op gang komen. Misschien is zij ook wel de hoofdpersoon van het verhaal en vandaar de titel van het boek.

De structuur is vrij normaal: chronologisch met een enkele flashback. Blijven over de stijl en het taalgebruik. Ik vermoed dat het daarin zit dat het niet echt klikte. Sommige gedeelten las  ik geboeid, bij andere werd het volgen van het verhaal moeizaam. Het zijn denk ik vooral de stukken waarin korte denkflarden elkaar afwisselen zonder een prettig doorlopende zin te vormen, die me stoorden. Het is hier en daar teveel een innerlijke monoloog, dat vind ik vermoeiend lezen.

Het is dus zeker een boek dat de moeite van het lezen waard is en dat op leesclub bijeenkomsten goede diensten kan bewijzen. Dat mij de schrijfstijl niet zo bekoort, zegt niets over het leesplezier van anderen en over de tot nadenken stemmende inhoud. Dus toch een leesclubtip!

Ariëlla Kornmehl - De stille moeder . Amsterdam, Cossee, 2009. 202 pg., isbn: 9789059362437.

©JannieTr, 6 dec. 2013.