Erwin Mortier - Gestameld liedboek : Moedergetijden

Het was de bedoeling dit jaar minstens 15 boeken van Vlaamse auteurs te lezen. Daar ben ik nog niet helemaal in geslaagd. Eerder dit jaar las ik met veel plezier het debuut van Erwin Mortier uit 1999: Marcel (KLIK HIER). Gestameld liedboek, een autobiografisch getint relaas over de "dementering" van zijn moeder uit 2011, stond ook nog op mijn leeslijstje. Hoog tijd dus om daar eens aan te beginnen. Geen vrolijke kost, maar wel ontroerend beschreven. Voor wie er in de directe omgeving mee te maken heeft, zal de herkenning van de dilemma's en verwarrende gevoelens die bij een dergelijk proces komen kijken, troost en wellicht steun kunnen bieden.

Samenvatting

De moeder van Erwin Mortier lijdt aan alzheimer. Ze heeft geen wilsbeschikking gemaakt en geleidelijk wordt ze door de ziekte overmeesterd. De zoon heeft dit wrede proces vastgelegd in een literair en universeel meesterstuk dat veel verder reikt dan het ziekbed van zijn moeder. Gestameld liedboek is een rauwe en tegelijk tedere elegie over ouders en kinderen, liefhebben en verlies, over afscheid nemen en herinneren. (Flaptekst).

Leeservaring

Hoe geef je vorm aan een boek dat zoveel wanhoop, verdriet en onmacht weergeeft? Hoe zorg je ervoor dat het niet te zwaar wordt om te lezen? In de titel tracht Erwin Mortier al iets van zijn ideeën daarover op de lezer over te brengen. "Gestameld" wijst op de moeizame zoektocht naar woorden, zowel bij de moeder (die steeds meer haar taal kwijt raakt) als bij de schrijver die moeite heeft duidelijk te maken wat er ondertussen met hemzelf gebeurt. "Liedboek" is eigenlijk een kerkelijke term, getijden ook. Het is hier de Lofzang op de moeder, haar Leven en Lijden, over hoe ze was en over wat er nu met haar gebeurt. Ook "Getijden" is een kerkelijke term, voor de gebeden die monniken enkele malen per dag op vaste tijden bidden. Zo ziet dit boek er ook uit. Met veel witregels, korte stukjes tekst en de rest van de bladzijde leeg. Alsof Mortier geregeld korte overpeinzingen heeft geschreven, die om bezinning vragen. Soms herinneringen, soms dilemma's, soms liefdevolle handelingen. Vaak ook wanhoop, verdriet, verzet tegen het onvermijdelijke.

"Ik merk dat ik alleen al schrijf om zinnen zonder haperingen door mijn kop te laten dansen. Om ritme, versnelling, vertraging, om rustpunten te laten zingen. Alleen al om aan gedachtestrepen - de trapezes van de syntaxis - heel even gewichtloos in de nok van een zin te kunnen hangen, laat ik deze woorden los. Wat een weelde is het, als een gedresseerde aap van liaan naar liaan door regenwouden van taal te kunnen zwieren."

Hoewel de moeder langzaam aan steeds verder achteruit gaat, is het relaas toch niet helemaal chronologisch. Er is terugkijken naar hoe het begon, er zijn herinneringen. Maar steeds volgen er stukjes waarin het weer slechter gaat.

"Telkens weer slikken we, bij elke nieuwe afbraak, en maken er het beste van. Soms vragen we ons af: Wij ook? Straks? Wanneer?"

Tot het moment waarop het voor de vader niet langer mogelijk is thuis voor haar te zorgen. Elkaar na 50 jaar loslaten is moeilijk. De kinderen zoeken een tehuis voor haar. Vader vindt het vreselijk, voelt zich schuldig. Hij was nog de enige die ze herkende en die altijd in de buurt moest zijn omdat ze anders angstig werd.

"Dat zal nu zachtjes uitgaan, zegt hij. Dat zal allemaal zachtjes uitgaan. En dan herkent ze mij ook niet meer."

De taal waarin Mortier dit wrede proces beschrijft is bijzonder. Bij vlagen poëtisch, geregeld heel beeldend en soms emotioneel. Niemand blijft onberoerd bij dit relaas, want dat is het enig juiste woord voor dit samenstelsel van indrukken, gedachten en gevoelens.

"En toch "is" hij er nog, in mij, als een soort van gaswolk, een constellatie van beelden, indrukken, geluiden, geuren, door anderen overgeleverde verhalen. De tijd bindt ons niet samen in vergetelheid, maar ontrafelt ons tot herinneringen. Met schrijven ben ik pas echt begonnen, vermoed ik, toen ik ging beseffen dat de woorden op hun best zijn wanneer we ze als minuscule kompasnaalden kunnen laten trillen op die ongrijpbare magneetvelden die iemands gehele zijn uitmaken - ongeveer zoals ijzervijlsel zich ordent in patronen op een vel papier waaronder een magneet wordt gehouden. Uit de wolk die mijn moeder wordt en die ze eigenlijk nu al is zullen af en toe onverwacht scherven van beelden wegschieten, ongehoord scherp - hoe ze lachte, het gebaar waarmee een haarlok achter haar oren schikte.... En dan zullen we zeggen: ja zo was ze." 

Een ontroerend boek, dat nog lang na zeurt in je hoofd. Overigens heb ik Erwin Mortier nergens op Vlaamse woorden of uitdrukkingen kunnen betrappen en ook de thema's zijn niet regiogebonden.

Erwin Mortier - Gestameld liedboek :  Moedergetijden. Amsterdam, Bezige Bij, 2011. 190 pg., ISBN:978-90-234-6409-9.

Ik las dit boek als 38/30 van de Ik Lees Nederlands uitdaging 2015 (KLIK HIER).

© JannieTr, december 2015.