Karin Amatmoekrim - Een man van veel

Bijna elk volk heeft een eigen taal en een lange voorgeschiedenis. In die taal worden het spiritueel gedachtegoed en de culturele tradities aan het nageslacht doorgegeven. Net als de verhalen over de bijzondere daden van (al dan niet mythische) helden. Het is een rijk bezit, waarop voortgebouwd kan worden.

 Een volk van veel 

In Suriname ligt dat anders. Een steeds kleiner wordende groep oorspronkelijke bewoners (de inheemse indianen) leeft een teruggetrokken bestaan in het oerwoud. Ze vormen een minderheid en de vraag is hoelang dit volk nog vast kan houden aan hun eigenheid. Wie daar meer over wil lezen, kan terecht in het reisverslag De groeten aan de koningin van Karin Anema (KLIK HIER).

Alle andere bevolkingsgroepen in Suriname komen uit alle delen van de wereld, al dan niet vrijwillig: Europeanen als plantage-eigenaren en zendelingen,  Afrikanen als slaven, Aziaten uit India en voormalig Nederlands-Indië als contractarbeiders. Om onderling te communiceren werd Nederlands de standaardtaal en dat is het nog steeds. Daarnaast is het Papiamento ontstaan als onderlinge spreektaal. Zo bezien bestaat het nieuwe Surinaamse volk pas zo'n 350 jaar.  Afgesneden van culturele wortels is het moeilijk om vast te houden aan de eigen taal en het oorspronkelijke gedachtegoed uit het geboorteland. Zeker als het Nederlandse onderwijs meer op Nederland dan op de eigen bevolking is gericht. (In voormalig Nederlands-Indië speelde dit minder: ondanks de kolonisatie veranderden de inlandse talen niet en kon men na vertrek van de Nederlanders weer terugkeren naar de eigen taal en tradities.) 

De man van veel 

Een jong volk heeft nieuwe helden nodig. En die zijn er ook. Dat is wat de oma van Anton de Kom hem duidelijk maakt, als hij haar enthousiast vertelt over de grote helden: Michiel de Ruyter, Hugo de Groot, Piet Hein en Willem de Zwijger. “Dat  zijn Hollandse helden, maar wij hebben ze ook. Het zijn de slaven die geloofden in de vrijheid en dat met een afschuwelijke dood moesten bekopen.”  Het maakt indruk op de kleine jongen. Het is de aanloop naar een leven in dienst van de onderdrukten.

De Kom maakte in Nederland naam als mensenrechtenactivist en sprak zich uit tegen het kolonialisme en tegen de uitbuiting van contractarbeiders in Suriname en Nederlands-Indië. Zijn ideeën werden als staatsgevaarlijk beschouwd en tijdens een bezoek aan Suriname werd hij lange tijd zonder protest gevangen gezet. Nadat bij een bloedig neergeslagen protest van arbeiders tegen zijn gevangenschap doden en gewonden vielen, werd hij verbannen naar Nederland. De crisis en zijn roemruchte verleden brachten hem in grote financiële problemen, omdat hij geen werk meer vond en nauwelijks kon zorgen voor eten voor zijn vrouw en vier kinderen. In de winter van 1939 werd hij zwaar overspannen gedwongen opgenomen. 

Karin Amatmoekrim heeft de feiten uit het leven van de Surinaamse Anton de Kom (1898-1945) verwerkt in een roman. Een hele geloofwaardige en aangrijpende roman, waarin het beschreven onrecht je af en toe bij de keel grijpt. Zowel het onrecht dat Anton de Kom wilde bestrijden als dat wat hemzelf overkwam en dat hem tenslotte in een gesloten psychiatrische inrichting deed belanden. 

De roman 

De roman is zo geconstrueerd dat we zowel het ziekteverloop, als de gebeurtenissen daarvoor in het leven van Anton de Kom meemaken.  Een slaapkuur met angstaanjagende dromen, gesprekken met de psychiater, zijn behoefte weer te schrijven, zijn herinneringen. Alles tezamen vertelt het verhaal van een gedreven man, die alles gaf voor het lot van onderdrukten en de strijd tegen onrecht. Het boek eindigt met zijn thuiskomst in maart 1940, maar in de epiloog laat Karin Amatmoekrim ons nog weten dat bij het uitbreken van de oorlog Anton zich aansluit bij het verzet. In augustus 1944 wordt hij opgepakt en hij overlijdt eind april 1945 in een concentratiekamp.

Heldendom: het zet je wel aan het denken dankzij deze roman. Willem de Zwijger was een held, omdat hij het gezag van de Spaanse koning niet langer aanvaarde en vrijheid van godsdienst bevocht, maar ook een zelfstandige Republiek der Nederlanden wist te grondvesten. Anton de Kom die de kolonisatie veroordeelde en de vrijheidsstrijd in Suriname en Nederlands-Indië steunde, was staatsgevaarlijk. Andere tijden? Misschien. Maar ieder weldenkend mens dat terugkijkt, kan alleen maar concluderen dat het zo niet had gemoeten. 

De geschiedenis van Suriname 

Het is niet verwonderlijk dat de Bezige Bij heeft besloten Karin Amatmoerkrim te vragen over de geschiedenis van Suriname te schrijven: 

"Schrijfster Karin Amatmoekrim heeft op 14 augustus 2018 het contract getekend voor het schrijven van een allesomvattende geschiedenis van Suriname bij Uitgeverij De Bezige Bij. Het boek "Suriname. Een geschiedenis" zal gepubliceerd worden in 2023. Amatmoekrim zal zich voor "Suriname. Een geschiedenis" niet alleen baseren op zeldzaam archiefmateriaal, maar vooral ook op honderden interviews die ze zal afnemen met Surinamers uit alle lagen van de bevolking. Hun verhalen zal Amatmoekrim in haar grote geschiedenis integreren. Het wordt een meeslepende geschiedenis, bekeken vanuit een internationaal perspectief, doch steeds verteld vanuit de Surinamers zelf." (hele artikel, klik hier) 

Ik ben benieuwd naar de nieuwe helden die we daar nog tegen gaan komen.

Karin Amatmoekrim - De man van veel. Amsterdam, Prometheus, 2013. Geb., 262 pg., ISBN:978-90-446-2126-6. 

© Jannie Trouwborst. september 2018. 

Lees ook wat SUE erover schreef: KLIK HIER en INGE KLIK HIER.