Het Bureau en ik: aflevering 3

Hoewel ik deel 2 van Het Bureau al geruime tijd geleden uitlas, kwam het er maar niet van er ook iets over te schrijven. Recensies zal ik over Het Bureau trouwens nooit schrijven. Het gaat mij meer om wat het bij mij losmaakt. De beschreven periode, zeker vanaf deel 2 (1965-1972) komt overeen met de tijd waarin ik mijn eerst baan kreeg als bibliothecaresse/documentaliste bij een groot museum in Rotterdam. Zowel de kantoorcultuur, als de werkzaamheden voor het kaartensysteem van Maarten Koning roepen herinneringen op. Daar wil ik iets mee doen, al vraag ik me af of die nou wel zo interessant zijn voor anderen.

Samenvatting

Dit tweede deel van Het Bureau, Vuile handen, beschrijft de jaren tussen 1965 en 1972. Buiten woeden het Bouwvakkersoproer, de Maagdenhuisbezetting en de Vietnam-demonstraties. Het Bureau zelf groeit uit zijn voegen en verhuist naar een oud bankgebouw aan de Amsterdamse Keizersgracht. In een conflict met het Hoofdbureau over samenwerking met een Zuid-Afrikaans Instituut voor Volkscultuur neemt Maarten Koning bijna zijn ontslag. De gepensioneerde directeur Anton Beerta blijft achter de schermen actief. Hij haalt Maarten tegen zijn zin in de Vlaams-Nederlandse redactie van Ons Tijdschrift en splitst hem een onmogelijke opdracht in de maag voor de Europese Atlas voor Volkscultuur. Als Maarten zich tijdens een congres van die opdracht tracht te bevrijden, maakt hij zichzelf onbedoeld tot spreekbuis van de jongere congresleden. Dit geeft hem het gevoel in een fuik te zijn gezwommen.

Als ik naar het verloop van het verhaal kijk, dan valt me op dat Maarten zelfverzekerder aan het worden is. Hoewel hij nog steeds van alles toegeschoven krijgt waar hij iets mee moet zonder het echt te willen en niet weet hoe hij zich daaruit moet redden, bijt hij ook geregeld van zich af en gaat zijn eigen gang. Ook privé wordt het iets rustiger voor hem: Nicolien moppert nog steeds over van alles, vooral met betrekking tot zijn werk en het toenemende aantal mensen dat hij aangenomen heeft, maar het is minder heftig. Samen doen ze mee aan demonstraties en ze wandelen veel. Nog steeds is hij ervan overtuigd dat hij een zinloze baan heeft, maar hij lijkt zich bij het onvermijdelijke neergelegd te hebben: er moet toch geld verdiend worden. Dat hij Beerta niet op wilde volgen als directeur van Het Bureau heeft de vervelende consequentie dat hij zich nu zal moeten voegen naar het regiem van zijn voormalige collega Balk.

Mijn invalshoek

De Maagdenhuisbezetting en de Vietnamdemonstraties zie ik nog voor me. De toestanden in het Zuid-Afrika van die tijd ook. Herinneringen aan de omslachtige manier van werken met kaartsystemen beschreef ik al in de vorige aflevering van Het Bureau en ik (KLIK HIER). Nu meer over de kantoorcultuur.

Ik behoorde tot een van de eerste lichtingen die de "Frederik Muller Akademie" (een nieuwe opleiding op HBO niveau voor bibliothecarissen en documentalisten) verliet op 21-jarige leeftijd en zonder problemen een baan vond. Het was toen nog de gewoonte dat één van de leraren na ongeveer een jaar contact opnam met de afgezwaaide leerlingen en hen opzocht op de werkplek. En zo kwam heer B. op een dag ook naar het museum in Rotterdam. Zijn bezoek betekende voor mij een omslag.

De bibliotheek van het museum bevatte, behalve veel boeken over kunst en kunstenaars, een grote collectie kunstcatalogi, voornamelijk van tentoonstellingen over de hele wereld, maar ook van belangrijke veilinghuizen. Het was mijn taak deze in de kelder opgeslagen catalogi in een kaartsysteem te verwerken: op plaats, op museum, op kunstenaar en/of thema van de tentoonstelling. Het typen van de kaartjes was een eenvoudig karweitje.

De bibliotheek was als volgt ingedeeld: een lange wand met boeken tot het plafond (de bovenste planken alleen te bereiken met een ladder), op de ene kop van de ruimte het bureau van het hoofd van de bibliotheek Mej.v.d.T. en op de andere kop het bureau van de conservator Moderne Kunst, Liesbeth B.C. (later directeur van een museum in Arnhem). Dwars tegen het bureau van de Mej.v.d.T. stonden de bureaus van Jurriën P., beheerder van het Prentenkabinet (dat zich in de ruimte naast de bibliotheek bevond) en mijn bureau. De raampartij tegenover de boekenwand was voorzien van tralies (inbraakbeveiliging).
Liesbeth en Jurriën waren iets ouder dan ik, Mej v.d.T. van middelbare leeftijd. In tegenstelling tot Mej. Haan uit Het Bureau, die Mevrouw genoemd wilde worden, wilde zij nadrukkelijk met Mejuffrouw worden aangesproken.

Ik wist niet veel van beeldende kunst toen ik er kwam werken, maar tijdens de lunchpauzes nam Jurriën me mee het museum in en vertelde me veel. Ik zoog het op als een spons. Ook via de catalogi die ik in handen kreeg, leerde ik veel. Het duurde dan ook niet lang voor ik me af begon te vragen of ik niet ook eens de klanten mocht helpen die naar boeken kwamen vragen in de bibliotheek of, onder toezicht, boeken mocht catalogiseren. Maar Mej.v.d.T. bleef onverbiddelijk: ik wist niet genoeg van kunst. Bovendien was dat haar taak.

Ook op het persoonlijke vlak klikte het bepaald niet. Mej.v.d.T. sprak kwaad over onze beide kamergenoten, vooral haar laatdunkende en kwetsende uitspraken over de geaardheid van Jurriën vond ik schokkend. Maar ik was te timide om er tegenin te gaan en ik voelde me schuldig dat ik niet in staat was Jurriën te verdedigen. Maar ook voor mezelf opkomen lukte niet. Niet wat betreft de werkzaamheden, maar ook niet toen ze me belachelijk maakte toen ik vertelde dat ik ging trouwen. "En wat stel je je daar dan bij voor? Een bos bloemen en een mooie jurk en dan de rest van je leven iemand in je buurt dulden die je het leven zuur zal maken en je inruilt voor een ander als je ouder wordt". Ik was met stomheid geslagen en wist niet hoe te reageren.

En toen kwam dus heer B. van de Bibliotheekschool op bezoek. Hij kreeg uitgebreid uitleg van mijn bazin over de bibliotheek en mijn werkzaamheden. Hij vroeg of ik naar mijn zin had. Wat kon ik zeggen in haar bijzijn? 's Avonds belde hij me thuis op. Met eigenlijk maar één mededeling: dat hij het zonde van mijn opleiding vond als ik daar zou blijven hangen. Of ik moest uitdagender werk krijgen of ik kon beter naar wat anders omzien. Onzeker als ik was, stribbelde ik tegen. Ontslag nemen klonk zo eng. Zelf weten, was zijn antwoord.

In de weken erna probeerde ik nog een keer of ik niet wat meer mocht doen dan kaartjes tikken (MULO-werk zei meneer B.). Maar Mej.v.d.T. bleef onverbiddelijk. Uiteindelijk voelde ik me er zo ongelukkig dat ik er ziek van werd en toch ontslag nam. Jammer dat het zo moest lopen, maar het is een leerzame periode geweest. Ik ben nog altijd blij met alles wat ik destijds ondanks de strubbelingen opgestoken heb van de kunstgeschiedenis.

Hoe past dat bij Het Bureau? Ik herken de momenten in het kantoorleven van Maarten Koning waarin hij niet voor zichzelf of voor anderen opkomt en zich dan waardeloos voelt of schuldig. Hij lijkt in dit tweede deel te groeien, ook ik groeide er in de loop der jaren deels overheen. Minder timide, meer voor mezelf en anderen opkomen. Alleen dat knagende schuldgevoel, volkomen misplaatst vaak, dat blijft de kop op steken. Eens kijken hoe Maarten daar in de volgende delen mee om gaat.

En nu verder?

Van Sue kreeg ik Ik ben ik niet, met daarin o.a. een interview met zijn vrouw. Volgens de achterflap: In 'Het mislukte leven', dat aan 'Ik ben ik niet' voorafgaat, praat Lousje Voskuil tijdens een aantal wandelingen en maaltijden met Detlev van Heest over de diepe existentiële crisis die haar man in de jaren vijftig doormaakte. Het mislukte leven bevat verrassende onthullingen over de schrijver die we uit zijn boeken zo goed meenden te kennen. 
Ik ben van plan dit boek te lezen voor ik verder ga met deel 3 van Het Bureau. 

© Jannie Trouwborst, september 2019.