Chris de Stoop - Het boek Daniel

In Vlaanderen is Chris de Stoop (1958) bekender als succesvol auteur en journalist dan hier in Nederland. Sinds 1992 schrijft hij literaire non-fictie over veelal sociaal-maatschappelijke ontwikkelingen en problemen. In Nederland kwam zijn doorbraak met het succes van en de prijzen voor Dit is mijn hof. Het is het verhaal over het verdwijnen van het traditionele boerenbedrijf in Vlaanderen, aan de hand van de ervaringen van zijn eigen ouders en familie. Dat het boek zo aansloeg in Nederland is gekomen door de ontpolderingsperikelen in de Hedwigepolder in Zeeuws-Vlaanderen, waar dezelfde problemen speelden.

Met Het boek Daniel bouwt hij hier min of meer op voort. Ook hier ligt een persoonlijk verhaal ten grondslag aan een verhaal waarin het verdwijnende boerenleven een grote rol speelt. De manier waarop de feiten over de dood van Oom Daniel verteld worden is bijzonder. Door de spanningsopbouw en de stijl mag het met recht literaire non-fictie genoemd worden.

Oom Daniel

Chris de Stoop kent zijn Oom Daniel niet zo goed. Hij woont ver weg in Wallonië in een vierkantshoeve, zoals wij die ook nog wel in Limburg kennen. Hij leeft er alleen: na het verzorgen van zijn ouders en gehandicapte broer tot aan hun overlijden had hij graag willen trouwen, maar dat zat niet mee. Hij trekt zich terug op zijn hoeve, met enkele koeien, kippen en wat akkers rondom. Contacten met de rest van het dorp heeft hij nauwelijks. Hij komt er één keer per week om wat boodschappen te halen. Vlak voor sluitingstijd, op verzoek van de supermarkteigenaar, om de andere klanten niet af te schrikken: hij ziet er te onverzorgd uit.

Op een avond brandt zijn hoeve af en Oom Daniel komt schijnbaar om in de vlammenzee. Maar in het dorp zijn opeens jongeren die zich dure spullen kunnen veroorloven, er worden stoere verhalen verteld. Wat is er gebeurd?

Rechtspraak in België

De vijf jongeren worden opgepakt en verhoord. Er wordt een uitgebreid onderzoek uitgevoerd en alles wordt vastgelegd in een flinke stapel papier. Dat Chris deze dossiers te lezen krijgt, heeft te maken met de manier waarop de Belgische rechtspraak functioneert. De verdenking van moord betekent dat het proces gevoerd zal worden bij het Hof van Assisen (een rechtbank voor de ernstigste misdaden), waarbij een publieksjury een bindende uitspraak zal doen. Naast wat wij de officier van justitie zouden noemen, is er daarbij nog sprake van een burgerlijke partij: de benadeelde of zijn erfgenamen. De familie vraagt Chris de Stoop of hij die taak op zich wil nemen. En zonder te beseffen wat hij zich daarmee op de hals haalt, stemt hij toe.

Het begint ermee, dat hij inzage krijg in het volledige dossier. Ondanks de aanvankelijke schrik vanwege de omvang, blijkt het een geschikte bron om meer te weten te komen over deze eigenzinnige oom en de achtergronden en motieven van de daders. Dat alles te samen vormt de basis van Het boek Daniel.

Schrijver en journalist

Voor de journalist gelden in de eerste plaats de feiten en achtergronden, voor de schrijver het goed vertellen van een verhaal. Dat dat heel goed samen gaat, bewijst Chris de Stoop in dit boek opnieuw. Hij wisselt de ontrafelde gebeurtenissen die tot de dood van Oom Daniel geleid hebben af met de gesprekken en gebeurtenissen rond de rechtsprocedure. Voor de rechtszitting spreekt hij met iedereen die hem meer kan vertellen over zijn eenzelvige oom. Hij leert hem steeds beter kennen. Erna met onder andere een psycholoog en enkele van de daders. 

En al weten we van te voren dat Oom Daniel het niet zal overleven, het blijft een spannend verhaal. Al is voelbaar dat hij te doen heeft met zijn oom, dat hij verontwaardigd is over wat er met hem gebeurde en hoopt dat er recht gedaan zal worden aan wat hem overkwam, slaagt hij er toch in het verhaal zo neutraal mogelijk te reconstrueren. En achteraf het journalistieke verhaal compleet te maken door te proberen om te doorgronden wat deze jongemannen dreef tot deze daad.

Een aangrijpend verteld en waargebeurd verhaal dat nog lang nawerkt in je hoofd. Want wat moet je bijvoorbeeld met de conclusie van de gerechtspsycholoog?

"Je hebt dus drie partijen die elkaar versterken,"besluit de gerechtspsycholoog. "De samenleving die mensen uitsluit. De jongeren die geen plek vinden in de maatschappij. En het slachtoffer dat zichzelf buiten de gemeenschap plaatst. Elk van die drie heeft bijgedragen tot dit drama."

"Bedoelt u dat Oom Daniel medeverantwoordelijk is?"

En dan zegt de psycholoog iets wat me bevreemdt: "Hij heeft ook zichzelf ontmenselijkt. Hij heeft voor sociale zelfmoord gekozen."

Zijn lijden was er niet minder om.

Chris de Stoop - Het boek Daniel. Amsterdam, De Bezige Bij, 2020. Geb. 254 pg., isbn:978-94-031-0271-9

© Jannie Trouwborst, januari 2021.