April 2009 – waardering: 6,5.
Over de schrijver:
J.M.A. Biesheuvel (1939) schreef ook onder de naam Maarten Biesheuvel en de pseudoniemen Emmy van Overeem en God. In 1983 verscheen onder pseudoniem D. Blijn een dichtbundel. Maarten Biesheuvel is manisch depressief. In zijn verhalen vertekent hij de wereld, door zijn fantasie en door wonderlijke gebeurtenissen. Zijn hoofdfiguren zijn nadrukkelijk underdogs. Terugkerende thema's in zijn werk zijn: zijn (gereformeerde) jeugd, de rol van zijn vrouw Eva in zijn leven, psychiatrische inrichtingen en het idee om Jezus te zijn. Biesheuvel maakt gebruik van allerlei literaire verteltechnieken, hij parodieert en ironiseert. Naast verhalen met een hoog werkelijkheidsgehalte schreef hij kolderieke, surrealistische vertellingen. In zijn talrijke verhalenbundels bewees Biesheuvel een meester te zijn in het soms autobiografische, soms gedeeltelijk fictieve verhaal. Naast verhalen heeft Biesheuvel ook een aantal gedichten geschreven, waaronder 'Tussen dieren, tussen mensen'. Hij debuteerde (in boekvorm) met de verhalenbundel In de bovenkooi (1972), waarmee hij onmiddellijk naam maakte. Daarin verwerkte hij de ervaringen die hij opdeed toen hij tijdelijk als matroos op koopvaardijschepen voer en rekende hij op speelse wijze af met een verleden waarin een gereformeerde opvoeding, een verblijf in een psychiatrische inrichting en de literatuur (Vladimir Nabokov e.a.) een grote rol spelen. Hij ontving verschillende prijzen voor zijn werk, waaronder in 1985 de F. Bordewijk-prijs voor 'Een reis door mijn kamer' en in 2007 de P.C. Hooftprijs voor zijn gehele oeuvre. Volgens de jury geeft Biesheuvels sterk associatieve verteltechniek 'zijn proza een weldadig effect ven irrationaliteit en onlogica, waardoor het fantastisch element te meer een kans krijgt'. (bron: Kunstbus).
Over het boek:
In 1988 valt Maarten Biesheuvel de eer te beurt het boekenweekgeschenk te schrijven. Het krijgt de titel Een overtollig mens en bevat behalve het vrij lange titelverhaal nog 4 kortere verhalen. Omdat ik nog weinig vàn Biesheuvel gelezen heb, kan ik niet zeggen of het Boekenweekgeschenk typerend is voor zijn werkwijze. Wat ik òver zijn werk las, komt er wel aardig mee overeen: associatieve verteltechniek, irrationaliteit en onlogica, fantastische elementen, kolderiek. Surrealistisch vond ik het boekenweekgeschenk niet. (Dat kwam ik wel tegen in de paar verhalen die ik eerder al las in de verhalenbundel In de bovenkooi.)
Het titelverhaal Een overtollig mens beschrijft het leven van Johan Knipperling, een jonge, eenzame en angstige academicus. Hij lijkt niets tot stand te kunnen brengen: geen contact met andere mensen (collega’s, vrienden, vrouwen, zelfs niet met het gezin waar hij bij op zolder woont), hij weet geen raad met het proefschrift dat hij geacht wordt te schrijven. Hij voelt zich hulpeloos, verdrietig en angstig. Een beklemmend onwezenlijk verhaal, dat niet erg waarschijnlijk lijkt, maar toch zomaar zou kunnen.
Het tweede verhaal Een Job van onze tijd heeft nog het meest weg van een sprookje. Maar dan wel één waarin geen: “ze leefden nog lang en gelukkig” voorkomt. Het gaat over Hans die denkt voorbestemd te zijn om met Hilde te trouwen, van wie hij wel weet hoe ze er uit ziet, maar niet waar ze woont. Als hij haar eindelijk vindt, moet hij van haar moeder (een heks) zijn liefde voor het meisje bewijzen door 666 dagen lang een zware opgave volbrengen. Maar na het volbrengen van die taak verloopt alles toch iets anders dan hij hoopte.
De lezing gaat over een hypocriete burgemeester en een directeur van de plaatselijke meelfabriek die probeert een verhaal te schrijven, maar het uiteindelijk toch niet voorleest. Het is een fantasievol verhaal binnen een fantasievol verhaal……
Het vierde verhaal De Klok gaat over de klok van de Gouverneur van Limburg, twee verliefde bedienden en een klokkenmaker. Door de wreedheid van de Gouverneur loopt het met de bedienden en de klokkenmaker en zijn gezin niet goed af. Ook dat verhaal is een beetje sprookjesachtig, zonder happy-end.
Het laatste verhaal Hoe bestaat het beschrijft een wandeling door het buitengebied: (citaat)“Een zekere Biesheuvel maakt de meest romantische wandeling van zijn leven”. Het lijkt een erop dat hij werkelijk geniet van de natuur waarin hij zich opgenomen voelt en die hij beleeft en doordenkt, maar tegelijkertijd of hij er de draak mee steekt.
Het is moeilijk deze subjectieve verhalen objectief te bespreken.
Leeservaring:
Ik vind het een verwarrend boekje. Het lezen er van beviel me beter dan de paar verhalen uit In de bovenkooi die ik tot nog toe las. Maar ik vermoed dat voor zijn verhalen geldt: je vindt ze grandioos of ze vallen je tegen. Ooit las ik in de bloemlezing: Bij tij en ontij, 400 jaar zeeverhalen in de Nederlandse letteren (samenst. Margot de Waal) een verhaal van Biesheuvel uit zijn bundel Zeeverhalen. Het ging over een echtpaar met een zeilbootje, waarbij de man bluft dat hij varen kan, maar in werkelijkheid er niets van af weet en toch met zijn vrouw in het scheepje bij slecht weer de Oosterschelde (of zo iets) op gaat, met alle gevolgen van dien. Het was het eerste verhaal dat ik las van Biesheuvel en ik heb er zo vreselijk om moeten lachen. Dat is bij alles wat ik daarna las helaas niet meer voorgekomen. Ik denk dat ik geen Biesheuveltype ben. Maar ik ben er zeker van dat anderen dat wel zijn. Vandaar mijn advies: probeer het in elk geval zelf eens te lezen en wie weet bevalt het!
Den Haag, CPNB, 1988 (boekenweekgeschenk). Paperback, 94 p. Het boekje is 2dehands/antiquarisch volop verkrijgbaar voor weinig geld. Er is een herdruk verschenen, uitgebreid met andere verhalen uit de bundel Carpe Diem (1989). Ook die is nog slechts 2dehands/antiquarisch te koop.
© JannieTr, 17 april 2009.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten