Hella Haasse - Sleuteloog

Oktober 2011 - waardering: 7,5.

Inleiding

Hoe kun je beter eer bewijzen aan een pas overleden schrijfster, dan door het lezen van een van haar boeken. Decennia geleden las ik op school Oeroeg, zonder dat er veel van bleef hangen. Toen het opnieuw uitgegeven werd voor de "Nederland Leest" campagne (2009) las ik het opnieuw en ging het voor me leven. Eerder al (2006) las ik Heren van de Thee en nu dus Sleuteloog, dat al een poosje in de kast stond. Allemaal Indische romans. Maar in 2006 verscheen ook Tuinhuis: een verzameling korte verhalen. Ik las het in 2010 en was er van onder de indruk. Er ging een wereld voor me open die zoveel meer was dan ietwat melancholische herinneringen aan Indië:  andere landen en streken, andere tijden en mensen die niet Hella's achtergrond hadden, het spelen met mysteries, raadsels en toeval. Ik nam me voor ook ander werk te gaan lezen, maar omdat Sleuteloog nog lag te wachten kwam dat eerst aan de beurt.

Inhoud

Een journalist benadert de kunsthistorica Herma Warner met de vraag of zij hem informatie kan verschaffen over Mila Wychinska. Hij is die naam tegengekomen in een dossier over mensenrechtenactivisme in Zuidoost-Azië. Op de foto die hij Herma stuurt, herkent zij echter onmiddellijk haar jeugdvriendin Dee Mijers.
Het verzoek dwingt Herma zich te verdiepen in het verleden dat zij voorgoed achter zich dacht te hebben gelaten. Ze wordt overspoeld door een golf van herinneringen aan haar jeugd in Nederlands-Indië en de jaren daarna. Herma wordt zich opnieuw bewust van de duistere kanten van de vriendschap met Dee, van haar bijna mystieke band met Non (Dees tante) en bovenal van haar verhouding tot Taco Tadema, met wie zij sinds hun middelbare-schooltijd in Batavia een paar heeft gevormd. Ingeslapen emoties komen aan de oppervlakte, maar niet alle raadsels worden opgelost.
De roman werd in 2003 bekroond met de NS Publieksprijs, de Dirk Martensprijs en genomineerd voor de AKO Literatuurprijs. (Overgenomen van de site van het  Hella Haasse Museum).

Leeservaring

Opnieuw dus een Indië roman, opnieuw het verhaal van een onmogelijke vriendschap, net als in Oeroeg, ditmaal tussen twee meisjes/vrouwen. Ook hier het moeten erkennen dat alles wat zo vanzelfsprekend leek in de jeugd, een band die verondersteld werd, in werkelijkheid niet zo hecht bestaan had.

Maar in Sleuteloog zijn de natuurbeschrijvingen talrijker en uitgebreider en de herinneringen licht melancholisch. Dit keer is de hoofdpersoon al oud en graaft in haar herinneringen, om te ontdekken dat er veel was dat achteraf anders beoordeeld moet worden, dat vragen oproept en dat raadsels laat bestaan. In Oeroeg zat een zekere politieke boodschap, in Sleuteloog meer een filosofische: onze herinneringen worden gekleurd door hoe we het heden beleven en omgekeerd. Als zich in het heden feiten openbaren waar we niet omheen kunnen, blijken de gebeurtenissen in het verleden er in onze herinneringen plotseling anders uit te zien: wat onbelangrijk leek, krijgt ineens gewicht. En daarmee beïnvloeden ze ook de manier waarop we in het heden staan. Verdrongen emoties komen naar boven, vragen dringen zich op. 

De geschiedenis krijgt ruim aandacht, veel meer dan in Oeroeg, niet alleen over wat er na 1947 gebeurd is, maar ook in een verder verleden. Kunstgeschiedenis, godsdiensten, cultuur, bevolkingsgroepen, van alles wordt terloops door het verhaal geweven. Echt spannend zou ik het verhaal niet willen noemen. Daarvoor blijven uiteindelijk teveel vragen onbeantwoord en krijgt de volwassen Dee/Mila te weinig een gezicht. Duidelijk is dat Hella Haasse bij het schrijven van deze roman met veel plezier en weemoed haar jeugdjaren in Indië (en haar latere bezoeken) herbeleefd heeft. En zich altijd verbonden is blijven voelen met haar geboortegrond.

De ebbenhouten kist speelt een symbolische rol in het verhaal: alles wat van belang is geweest in het verleden is er in gestopt. Fotoalbums, brieven, schoolschriften, dagboeken, etc. Zoals er ergens een plekje is waar iemand al zijn herinneringen opbergt. Maar de sleutel is weg. Ze kan er niet meer bij. Dan komt er een journalist die haar vraagt in die herinneringen te graven. Hoe dieper ze graaft, hoe meer ze het gevoel krijgt dat haar herinneringen niet kloppen met wat er zich werkelijk afspeelde. Dat alles anders was.  Als de kist uiteindelijk wordt geopend blijkt hij leeg: in het sleuteloog staat de tekst: "Al wat je ooit zag of hoorde, al wat je dacht te weten, is niet meer dat, maar anders".

Een mooi boek, maar even genoeg Indië voor mij. Het wordt tijd voor een van haar andere boeken. Keus genoeg!

Hella Haasse - Sleuteloog. Amsterdam, Querido, 2006. Paperback, 179 pg. Leesclub editie: met een nawoord van Margot Dijkgraaf, leesclubvragen, lijst Indische termen, familielijn hoofdpersonen.

©JannieTr, oktober 2011.