Hella Haasse - Transit

Oktober 2011 - waardering: 7-

Inleiding

Op haar 75ste schreef Hella Haasse voor de derde maal een Boekenweekgeschenk. Na Oeroeg  (novelle - 1948) en Dat weet ik zelf niet (essay - 1959) verscheen in 1994 Transit (opnieuw een novelle). Ik verzamel Boekenweekgeschenken, maar dat wil niet zeggen dat ik ze ook allemaal gelezen heb. Af en toe pak ik er eens een uit de kast, als ik een lange treinreis voor de boeg heb. Ze hebben precies het goede formaat: ze passen gemakkelijk in een tas en je kunt ze op èèn reis uitlezen. Zo kort na haar overlijden was het logisch dat ik deze van Hella Haase uit de kast pakte.

Inhoud

'Transit' is het verhaal over een meisje dat na een zwerftocht van enkele jaren door Europa terugkeert in Amsterdam. Gedurende haar korte verblijf - zij is op doorreis, in transit - wordt zij geconfronteerd met het trieste lot van twee van haar vrienden Daan en Alma: mede-titaantjes van de jaren negentig, met wie zij uit non-conformistische en idealistische overwegingen besloot de school de rug toe te keren, vlak voor het eindexamen, en te kiezen voor de vrijheid. De verhaallijn van de lotgevallen van het meisje Iks (Xenia) gedurende enkele dagen in Amsterdam en de zoektocht naar haar vrienden in een verloederde maatschappij wordt gespiegeld met die van de oude kluizenaar, de erudiete, ooit evenzeer non-conformistische Cluysmans. Zo worden idealisme, vrijheidsdrang en verantwoordelijkheid in verschillende tijdperken tegenover elkaar geplaatst. (Biblion recensie, Jos Radstake).

Leeservaring

Het was Hella Haasse zelf die achteraf opmerkte, dat alle drie haar Boekenweekgeschenken over jonge mensen, vriendschappen, vreemdeling zijn en overgangssituaties gingen.

In Transit speelt naast de jeugd (Xenia van 20) ook de ouderdom (Cluysman, bejaard) een rol. Er is sprake van een zekere spiegeling: Cluysman denkt door de komst van het jonge meisje in zijn huis terug aan de periode dat hij veel jonger was en zijn keuzes maakte. Vraagt zich af of hij er goed aan deed zich terug te trekken. Van haar kant staat Xenia voorzichtig open voor wat de consequenties zijn van de keuzes die zij maakte, of haar afwijzingen niet te rigoureus waren. Beiden zijn zogezegd in "transit" - onderweg naar een nieuwe levensfase met een andere kijk op het leven dat achter hen ligt. Beiden voelen zich verantwoordelijk voor hun keuzes en ook schuldig. Ze maken een ontwikkeling door via het contact met de andere generatie.

De namen zijn symbolisch: Xenia=vreemdeling (Xenos=gastvriend), Cluysman staat voor kluizenaar. Het verhaal wordt chronologisch beschreven, met flashbacks van zowel Xenia als Cluysman. Het perspectief wisselt van Iks (Xenia) naar Cluysman. Xenia vertelt vanuit een personaal zij-perspectief, Cluysman vanuit een ik-perpectief.

De novelle beschrijft een periode van 8 dagen. 2 Verhaallijnen zijn erin verweven. Ten eerste: de terugkomst naar Amsterdam van Xenia, haar zoektocht naar haar vrienden Daan en Alma, haar verblijf bij Cluysman. En daarnaast: de herinneringen en aantekeningen van de bejaarde Cluysman, die cursief gedrukt de overige tekst onderbreken. De eerste verhaallijn is spannend en eindigt uitermate open: alle mogelijkheden om er verder over te fantaseren blijven open. Zo is het leven ook: het kan, zeker als je jong bent, nog alle kanten op gaan: Xenia is in "transit". De andere lijn is beschouwender en filosofischer. De herinneringen beginnen ook spannend: hebben de 2 jonge non-confirmistische vrienden van Cluysman in het Parijs van 1968 een moord gepleegd? Had hij ze aan moeten geven? Hoe moet hij deze vertegenwoordigster van weer een nieuwe generatie zien? Daarna wordt het voorlezen van de "wetenschappelijke aantekeningen" van Cluysman die Xenia op orde probeert te brengen een te zware opgave voor wat een Boekenweekgeschenk voor bijna 600.000 mensen moest zijn. Om in deze stukken het betoog en het verhaal achter de eerste verhaallijn te duiden is niet eenvoudig. Ze zijn aardig in het verhaal vervlochten, maar halen er wel de vaart uit. Voor een novelle is dat toch wat teveel van het goede.

Blijft over: een spannend verhaal, in een prettige stijl, over wat generaties bindt en scheidt. En waarin een dame op leeftijd (Haase was toen 75) overtuigend zowel een jong meisje als een grijsaard neerzet.

Hella Haasse - Transit. Den Haag, CPNB, 1994. Pocket, 92 pg. Boekenweekgeschenk 1994.

©JannieTr, oktober 2011.