Josha Zwaan - Zeevonk

April 2013 - waardering: 8.

Inleiding

In juni 2011 lazen we met onze leesclub Parnassia (volg deze link voor het verslag). Deze keuze werd eigenlijk bepaald door het feit dat het verhaal zich voor een groot deel afspeelt in Zaamslag, waar een aantal van onze leden vandaan komt. Het bleek echter voor ons allemaal een openbaring: we maakten kennis met een prachtig boek over een intrigerend thema van een nog onbekende schrijfster. Toen Artemis dit voorjaar voor 1 dag het e-book van Zeevonk gratis aanbood, werd daar dan ook dankbaar gebruik van gemaakt. En zo konden we opnieuw genieten van een bijzonder mooi en origineel geschreven verhaal. Wie nu de naam Josha Zwaan nog niet kent, heeft iets gemist. We kijken nu al uit naar het volgende boek.

Samenvatting

Nieuw-Zeeland, 1967. In de havenstad Wellington scheept de jonge Freya (26) samen met haar man Herman en hun zoontje Volkert in op de Achille Lauro. Herman hoopt dat Freya eenmaal terug in Nederland haar minnaar (een kiwi) snel zal vergeten. Maar tijdens de reis, die door de dreigende sluiting van het Suezkanaal bijna in een drama eindigt, beseft Herman dat hij zijn vrouw voorgoed kwijt is. Hij besluit samen met zijn zoontje terug te keren naar Nieuw-Zeeland. Het samenzijn met haar minnaar brengt Freya niet het leven waarop ze gehoopt heeft. Als de relatie stukloopt, verlangt zij terug naar het Grote Blauwe Schip waarop zij de laatste uren met haar zoontje heeft doorgebracht. Het schip brengt haar dichter bij haar herinneringen aan haar jeugd, aan het jappenkamp waar ze met haar moeder geïnterneerd was en aan haar vader, die zich pas zes jaar na de overgave van Nederland aan Japan weer bij hen voegde. Reis na reis wordt duidelijker waarom het Freya niet is gelukt het grootse en meeslepende leven te leiden waarvan ze in haar jeugd droomde.(Flaptekst).

Leeservaring

De invalshoek die Josha Zwaan kiest voor haar boek blijkt ook ditmaal verrassend. Maar terwijl de thema's van beide boeken vergelijkbaar zijn is er toch sprake van een totaal ander verhaal.

Wederom wordt er een verstoorde moeder/dochter relatie opgevoerd, zijn er communicatieproblemen en is er sprake van onverwerkte oorlogstrauma's. Maar was bij Parnassia de originele invalshoek het weinig bekende historische gegeven van Joodse kinderen die opgevoed werden in een andere religie en die vervreemden van hun wortels en echte ouders, hier wordt de ruggengraat van het verhaal de geschiedenis van het schip de Willem Ruys, later Achille Lauro. En die geschiedenis loopt parallel met het leven van Freya: als peuter opgegroeid in het Jappenkamp en met een getraumatiseerde en door de ervaringen getekende vader en moeder blijkt haar leven niet meer onbevangen geleefd te kunnen worden. Dat gegeven wordt door de schrijfster psychologisch zeer overtuigend uitgewerkt.

Met de Willem Ruys als personage in het verhaal heeft Josha Zwaan een bijzondere en geslaagde keuze gemaakt. De "gedachten en gevoelens" van het schip weerspiegelen die van Freya en door het schip een ik-stem te geven hebben we naast het "onbetrouwbare" personale perspectief van hoofdpersoon Freya een soort van alwetende verteller (hij vertelt ons bv. dat haar minnaar aan boord is, zonder dat zij dat weet).

Hoewel een schip als personage misschien vreemd overkomt, voegt het zich vanzelf in de structuur van het verhaal. Ook in de typografie wordt duidelijk gemaakt wie aan het woord is. Echt moeilijk te volgen is het verhaal daardoor niet. De hoofdstukken vanuit het perspectief van het schip en die vanuit Freya wisselen elkaar af. Voor beide geldt dat het verhaal vrij chronologisch met de nodige flashbacks wordt verteld.

De geschiedenis van de Willem Ruys is een historisch gegeven. Het verhaal van Freya is verzonnen, maar tegelijkertijd verweven met de geschiedenis van wie te maken had met de Jappenkampen en de politionele acties in Indonesië. En net als in Parnassia wordt er aandacht gevraagd voor wat dat voor een kind betekende: eerst van je geboorte tot je 4de opgroeien in een Jappenkamp, daarna een zwijgende moeder, terwijl je zelf niet genoeg feitelijke herinneringen hebt om je onbestemde gevoelens en hechtingsproblemen te kunnen begrijpen en verklaren.

De spanningsboog wordt gevormd door de verbondenheid van het lot van het schip met Freya. Dat het schip samen met Freya ten onder zal gaan is al vanaf de eerste bladzijden bekend. Maar er zijn genoeg verhaallijnen om de spanning over de manier waarop vast te houden. De geschiedenis van haar vader, het verhaal van haar moeder: stukje bij beetje komt het los. Haar pogingen, steeds weer, iets van haar leven te maken, een band aan te gaan en toch weer "te vluchten" naar de enige plek waar ze zich veilig voelt: het schip. Ook wat het schip overkomt, wordt (door de ik-vorm) op een spannende manier verteld.

In plaats van een motto, staat er op de bladzijde voor het boek begint de bladmuziek van een Indisch kinderliedje dat geregeld terugkeert in het verhaal. Het is een vertrouwd liedje voor Freya, maar het gaat over een schijndode krokodil. Wellicht een symbool voor de onderhuidse, onbehagelijke gevoelens die ze niet kan benoemen, maar die wel degelijk aanwezig zijn en mede haar leven bepalen.

Citaat: Haar leven lang was ze blijven herhalen wat ze als peuter geleerd had: zich onzichtbaar maken, zwijgen en vooral niet lastig zijn. Tenslotte had ze zich op het schip verscholen, de eerste plek waar ze zich ooit veilig had gevoeld. De reling was het kawat (prikkeldraad), ze had het kamp nooit verlaten (pg. 283 - Freya).
Citaat: Mijn radar leek de signalen van het hier en nu soms niet te ontvangen, alsof de boodschappen van vroeger de frequenties stoorden. Steeds vaker werden de belevenissen van de dag gewist door gisteren, maar vooral door de beelden uit mijn jeugd (pg.271-272 - Achillo Lauro).

De titel Zeevonk verwijst naar een natuurkundig verschijnsel: het fluorescerende lichten van de zee onder bijzondere omstandigheden. Freya slaat het de laatste nacht van haar leven lange tijd gade.

Het boek is geschreven in een aantrekkelijke, heldere stijl, met filosofisch getinte beeldspraken. Het is een geslaagde, speelse combinatie van (historische) feiten en fictie.

Er valt nog zoveel meer over dit boek te zeggen. Het is dan ook, net als Parnassia, een dankbaar gespreksonderwerp voor een leesclub. Nog interessanter kan het zijn om de beide boeken met elkaar te vergelijken.

Josha Zwaan - Zeevonk. Amsterdam, Artemis, 2013. Geb., 347 pg. ISBN: 9789047203193

©JannieTr, 27 april 2013.