Kris Van Steenberge - Woesten

September 2014 - waardering: 7,5.

Inleiding

Kort nadat ik dit voorjaar besloot om mee te doen met de Ik lees Nederlands uitdaging 2014 (KLIK HIER), uitgeschreven door INGE LEEST won ik twee boeken die ze af en toe verloot onder de deelnemers. Het waren M. door Shira Keller en Woesten van Kris Van Steenberge. Er kwam van alles tussen, maar ik ben blij dat ik even de tijd heb gevonden om aan Woesten te beginnen. Wat een heerlijk (leesclub)boek!

Kris Van Steenberge (1963) is (toneel)schrijver, regisseur en docent. Hij woont in Lier. Verhalen van zijn ooit inwonende grootvader over de Groote Oorlog vormen de kiem voor zijn debuutroman.

Samenvatting

Woesten brengt ons naar de Vlaamse klei, waar de negentiende eeuw ten einde loopt. In het dorp treedt Elisabeth, dochter van de smid, in de echt met de jonge arts Guillaume Duponselle. Het zal geen gelukkig huwelijk worden. Als Elisabeth acht maanden later van een tweeling bevalt, blijkt de eerstgeborene een prachtige zoon, Valentijn. Het tweede kind is zo mismaakt dat Guillaume weigert hem een naam te geven. Toch blijft Nameloos in leven. Omdat hij vader en dorpelingen doet huiveren, gaat Nameloos gesluierd door het leven. Dan doet de Eerste Wereldoorlog zijn intrede. Woesten vertelt een broeierig verhaal vol dorpsgefluister. Voor allen pakt de toekomst anders uit dan verwacht. (Achterkant boek).

Leeservaring

Niets wist ik nog over dit boek toen ik het ontving. Inmiddels blijkt het op de shortlist te staan van De Bronzen Uil 2014 te staan, een prijs voor het beste Nederlandstalige romandebuut in Vlaanderen. En terecht mag ik wel zeggen. Ik heb dit boek om meerdere redenen met veel plezier gelezen. Ten eerste is het een spannend en intrigerend boek. Daarnaast heeft het een uitgekiende structuur, met functionele perspectiefwisselingen en een sfeertekening die voor zowel de omgeving, de tijdsgeest als de hoofdpersonen en bijfiguren treffend genoemd mag worden.

Het dikke boek is verdeeld in 5 flinke delen, waarbinnen enkele hoofdstukken. Elk deel wordt vanuit het perspectief van een van de hoofdrolspelers verteld.

In het eerste deel (Vleugels) is dat Elisabeth, de dochter van de smid. We lezen (in de zij-vorm) over haar eerste verliefdheid op Hendrik (door haar moeder niet goedgekeurd), haar verlangen door te mogen leren (kan ook niet), haar vriendschap met de oudere heer Funke (die haar van literatuur voorziet), haar huwelijk met de jonge arts (mag wel van haar moeder), haar verdriet en haar zorgen om haar gehandicapte zoon. Vooral de problemen met haar man en zijn harteloze gedrag doen haar verdriet en in het geheim spaart ze voor een lange vakantie elders als haar zoons groot genoeg zijn, maar dan gebeurt er een drama dat Elisabeth het leven kost.

Het tweede deel (Splinters) wordt verteld vanuit het hij-perspectief van Guillaume, haar echtgenoot. We lezen deels hetzelfde verhaal, maar krijgen een totaal andere indruk. Dat maakt het juist zo'n interessant leesclubboek: hier is goed te ervaren hoeveel invloed een perspectief heeft. Al staat er hij/zij, als het om een zgn. personaal perspectief gaat, dan zien we alles toch alleen via de gedachten en daden van deze persoon. Het is dus net zo onbetrouwbaar als een ik-perspectief. Hier gaat het verhaal verder dan de dood van Elisabeth. De Groote Oorlog is begonnen en Guillaume gaat er heen als legerarts. Ook dat loopt niet goed af.

Inmiddels zijn we bij deel drie (Geboden). Voor het eerst een ik-perspectief. Het is Nameloos die zijn verhaal begint ver na de dood van zijn ouders, op het moment dat hij een belangrijke beslissing heeft genomen. Terugblikkend vertelt hij hoe hij de jaren van zijn jeugd en jongvolwassenheid heeft ervaren en wat er daarna gebeurd is. We beginnen ook een vermoeden te krijgen wat er werkelijk met zijn moeder is gebeurd.

Dan volgt deel vier (Bevelen). Ook een ik-perspectief, maar ditmaal de gezonde tweelingbroer: Valentijn. Hij is zwaargewond uit de oorlog gekomen en woont nu bij een weduwe in Engeland. Ook hij blikt terug. Dan komt een vroeger vriendinnetje hem opzoeken om hem op de hoogte te brengen van een erfenis die hem in staat zal stellen, samen met zijn broer een nieuw leven op te bouwen in hun oude omgeving.

In het laatste deel (Tweezaam) wisselen Nameloos en Valentijn elkaar af in de ik-vorm. Ze ontmoeten elkaar en gaan eerst in het oude huis wonen om later de droom van hun moeder waar te maken. Via Hendrik komen ze te weten wat er echt met hun moeder is gebeurd en Nameloos kan vertellen waarom. Het laatste hoofdstukje heet Wij en wordt uit beider naam geschreven.

Woesten is de plaats waar het zich (bijna allemaal) afspeelt. Het eerste deel lijkt zo uit eind 19de eeuw te komen, het deel over de oorlogshandelingen is naargeestig, zonder gruwelijk te zijn. De eenzaamheid van Nameloos, het verkeerd begrijpen van elkaars motieven en gevoelens tussen Elisabeth en Guillaume, de achtergrond van Meneer Funke en het machtsmisbruik van de pastoor, de onmacht en de tevergeefse liefde van Hendrik: alles wordt met zoveel psychologie en gedoseerd ingebracht, dat het van de eerste tot de laatste bladzijde fascinerend blijft. En wat blijft hangen zijn toch vooral de gevoelens van al dit nutteloze leed, leed dat mensen elkaar aandoen: in het klein (door onbegrip, zwijgzaamheid of egoïsme) of in het groot (in de oorlog). Maar denk vooral niet dat het een naargeestig boek is!  Het is vooral spannend en beeldend geschreven met toch min of meer een happy-end: het leven deelde zijn klappen uit, maar de tweeling vindt een nieuw begin, ergens anders, waar geen nare herinneringen zijn.

"Wij staren naar de overkant. Er ligt zoveel daar, voorbij de flikkerende spiegel van de zee. Bestofte herinneringen onder de nieuw opgetrokken gevels. Onder het voegsel van de trotse steunberen die net niet bezweken. Op het schuim van het bier dat men er brouwt. Achter de oogleden van wie het land weer in rechte voren trekt. Tussen de fijne vingers van vrouwen die onverstoorbaar zijn blijven klossen. Wij zijn hier. Het ligt allemaal daar".

Ik heb geen van de andere boeken voor de Bronzen Uil gelezen, maar dat deze in aanmerking komt voor de prijs, lijkt me niet meer dan terecht!

Kris van Steenbergen - Woesten. Antwerpen/Amsterdam, Vrijdag/Podium, 2013. Paperback, 382 pg.  ISBN 9789460012020.

©JannieTr, september 2014.

Ik las dit boek als 17/20 voor de Ik Lees Nederlands Uitdaging 2014.