Philippe Claudel - Grijze Zielen

September 2014 - waardering: 7,5

Inleiding

Wat een contrast vormt deze Grijze zielen (2003/ vert. 2004) met het debuut dat ik vorige week las. En dat heeft niets te maken met het onderwerp, want ook dit is geen vrolijk verhaal. Maar het is wel spannend en meeslepend, terwijl  de Rivier van vergetelheid (KLIK HIER) traag was en op momenten langdradig werd. Meer over Philippe Claudel kun je daar vinden. Voor Grijze zielen ontving hij de prestigieuze Prix Renaudot en de Grand Prix des Lectrices de Elle. In 2005 werd het boek onder dezelfde naam verfilmd door Yves Angelo, Claudel zelf verrichtte het schrijfwerk voor de film. De film volgt vrij getrouw het verhaal uit het boek en weet de sfeer van het boek keurig op scherm uit te beelden.

Aangezien dit boek nu al tot de klassiekers gerekend mag worden en op verschillende plaatsen uitgebreid besproken is, zal ik me hier beperken tot mijn leeservaring.

Samenvatting

Het verhaal speelt zich af in een klein dorpje in het noordoosten van Frankrijk ten tijde van de Eerste Wereldoorlog. Het front is niet ver weg, maar raakt aanvankelijk het dorp niet. Dat verandert als de gewonde soldaten en de voortdurende nieuwe aanvoer van jonge soldaten door het dorp trekt. De moord op een klein meisje doet het dorp opschrikken. De politieman die op een ijzige morgen haar gewurgde lichaam aan de oever van het kanaal vindt, kan "De Zaak" niet loslaten en is 20 jaar na dato de ik-verteller.  De procureur Destinat, die teruggetrokken leeft op zijn kasteel, is een van de verdachten. Maar er zijn er meer. De verteller is zelf een inwoner van het dorp. Ook voor hem persoonlijk heeft deze zaak ingrijpende gevolgen. Het verlies van geliefden door verschillende hoofdpersonen in de roman cirkelt rondom het centrale thema: wie vermoordde het meisje? De "Grijze Zielen" zijn de bewoners van het dorp: noch goed, noch slecht en niet echt levend, gevangen in herinneringen of ten prooi aan het noodlot. Het is een weemoedig boek geworden in een observerende stijl.

Leeservaring

"Ik weet niet precies waar ik zal beginnen. Het is moeilijk. Al die tijd die is verstreken valt niet meer in woorden te vatten, en de gezichten, glimlachen en wonden evenmin. Maar toch moet ik het proberen te vertellen. Vertellen wat ik al twintig jaar op mijn hart heb. Berouw en grote vragen. Ik moet het mysterie als een buik openrijten en er  mijn beide handen in steken, ook als dat nergens iets aan verandert."

De toon wordt gezet in deze eerste alinea. Twintig jaar lang al denkt deze voormalige politieagent na over "De Zaak", graaft in zijn herinneringen, voert gesprekken met allerlei mensen, leest dossiers en probeert conclusies te trekken. Wie heeft het meisje vermoord? En waarom heeft hij berouw? En wat heeft het allemaal voor zin als er toch niets meer veranderd kan worden?

De structuur is uitgekiend: steeds weer lijkt het of de ik-figuur afdwaalt, als hij uitgebreid begint te vertellen over een van de hoofdpersonen uit het verhaal, maar langzaam voert hij ons naar een (voor)oordeel: deze persoon is niet te vertrouwen, een schurk, om vervolgens de andere kant van deze persoon naar voren te brengen en ons weer te doen twijfelen of die wel tot een moord in staat geacht moet worden. Maar ook het omgekeerde: mensen die bijna te heilig overkomen, maar ondertussen...

Uiteindelijk blijken ze allemaal Grijze Zielen te zijn. Grijs omdat ze een rol speelden in zijn verleden en dus vervaagd zijn en grijs omdat niemand een duistere of lelieblanke aard heeft. Een vriendin van de ik-figuur zegt na een negatieve opmerking van de ik over zichzelf:

"Ik heb nog nooit een schoft of een heilige gezien. De dingen zijn nooit helemaal zwart of helemaal wit, alles is grijs. Mensen en hun zielen ook.... Je ziel is grijs, behoorlijk grijs, zoals die van ons allemaal".

Het verhaal wordt in brokstukjes verteld en speelt dan steeds rondom een van de hoofdpersonen. Het volgt min of meer de chronologie van de gebeurtenissen. In het laatste deel komen alle verhaallijnen samen en wordt er iemand veroordeeld voor de moord, maar of dat de echte moordenaar was? Toch is het verhaal nog niet klaar. Het blijft spannend tot de laatste pagina en dan nog is de ontknoping verrassend.

Wat mij toch wel opviel en wat eigenlijk pas de laatste maanden tot de Nederlanders door begint te dringen, is dat de Grote Oorlog in de Vlaamse  literatuur vaak een belangrijke rol speelt, allang voor de herdenkingen die nu aan de gang zijn i.v.m. het feit dat deze 100 jaar geleden begon. Dit boek is uit 2003. Een paar maanden geleden las ik: Vlucht van Johanna Spaey (KLIK HIER) uit 2007. Ook aan de basis daarvan lag deze oorlog. Net als in Woesten van Kris Vansteenberge, (KLIK HIER) al is die van recenter datum (2013). Het is jarenlang onderschat hoe erg deze Grote Oorlog onze zuiderburen heeft getroffen, terwijl ze die naam toch niet voor niets gekozen hebben.....

Het lijkt me een uitstekend boek voor leesclubs, zowel qua thema als om de structuur van het verhaal te analyseren en na afloop te discussiëren over de identiteit van de moordenaar....  De Bezige Bij heeft op haar site een aantal leesclubtips (KLIK HIER) vermeld.

Philippe Claudel - Grijze zielen. Amsterdam, De Bezige Bij, 2004. Paperback, 237 pg. Oorspr. titel: Les âmes grises (vert. door  Manik Sarkar). ISBN: 90-234-1486-1.

© JannieTr, september 2014.

Ik las dit boek als nummer 2 voor de Ik-lees-Frans-in-september actie van Literasa (KLIK HIER)