Johanna Spaey - De eenzaamheid van het westen

In 2013 en 2014 was er een plotselinge aanwas van boeken (romans en non-fictie) met als onderwerp de Eerste Wereldoorlog, of zoals de Vlamingen zeggen: De Grote Oorlog. Johanna Spaey (Leuven, 1966) is echter al veel langer gefascineerd door WO I: ze debuteerde in 2005 met Dood van een soldaat, een literaire thriller over WO I waarmee ze de Nederlandse Gouden Strop en de Vlaamse Hercule Poirotprijs won.

Nederland, dat destijds neutraal was en zich met moeite afzijdig wist te houden, begon pas veel later te beseffen met welke verschrikkingen de Belgen destijds te maken kregen. De Tweede Oorlog hakte er in Nederland zo in, dat er nauwelijks belangstelling was voor deze eerdere, vreselijke periode in België.
Wel werden hier Belgische vluchtelingen opgevangen. Johanna Spaey schreef daar een boek over dat ik las omdat het een aspect was van deze oorlog waar ik graag meer van wilde weten. Het verscheen in 2007 met als titel Vlucht (KLIK HIER voor het verslag). Lang voor de hausse aan Grote Oorlog titels dus. Enkele jaren later (2010) verscheen De eenzaamheid van het westen, dat vlak na 1918 speelt op de slagvelden van deze Grote Oorlog in Vlaanderen.
(Meer over Johanna Spaey: KLIK HIER)


Samenvatting

Aan het einde van de negentiende eeuw emigreren honderdduizenden mensen vanuit West-Europa naar Canada, waar de mogelijkheden onbegrensd lijken. Ook de ouders van Cassandra willen er een nieuw en anoniem leven beginnen. Haar vader laat zich verleiden door het goud dat in het barre noorden lonkt. Haar moeder stapt op de eerste trein die zich aandient en belandt in Halifax, Nova Scotia waar ze zich begraaft tussen haar spijkerschriftteksten en de lijken die ze balsemt.
Cassandra’s tekentalent wordt opgemerkt door Meneer Francke, een Belgische schilder die zijn geloof in de schilderkunst heeft verloren en nu alleen nog vertrouwt op geschreven woorden.
Cassandra’s talent voert haar naar de naoorlogse slagvelden in Vlaanderen. Ze leert er dat ze haar lot niet kan ontlopen, maar dat ze daardoor haar kunst ook een eigen stem kan geven. (Tekst: website Johanna Spaey).

Leeservaring

Het voornaamste gevoel dat ik overhoud aan het lezen van dit boek is dat van beklemming. En dat komt niet zozeer door de naweeën van de Grote Oorlog zelf, maar door de spiegel van de troosteloosheid: op de slagvelden die ze tekent en schildert, en in haar leven en dat van de mensen om haar heen.

Roman over de onontkoombaarheid van het lot, staat er op de achterflap. En er gebeuren zeker genoeg zaken waarop je als mens geen invloed hebt: ongelukken, de houding van de mensen om je heen als je nog jong bent en weinig weerbaar. Oorlogen en politieke beslissingen, toevallige ontmoetingen met mensen die je leven een onverwachte wending zullen geven.
Maar heb je dan zelf helemaal geen invloed, ook niet als je ouder wordt?

Cassandra's vader verliet vrouw en kind en klampte zich vast aan een illusie: goud vinden in het barre noorden, haar moeder trok zich terug in haar kelder en liet de zorg van het gezin aan Cassandra over: er werden 5 broertjes geboren van onbekende vaders. De jongste twee komen om bij een ontploffing van een schip in de haven van Halifax, de oudste twee worden geronseld voor de Grote Oorlog en sneuvelen. De middelste blijft achter als de jonge Cassandra besluit dat het genoeg is en naar het vaderland van haar ouders vertrekt om op verzoek van de Canadese Bond van Geamputeerden de verschrikkingen van de slagvelden in Vlaanderen te tekenen.

De lange flashbacks en sporadische aparte hoofdstukken vanuit het perspectief van de anderen (vader, moeder, de tekenleraar Meneer Francke en Chen, een Chinese arbeider met wie ze vriendschap sluit en die werkzaam is bij het opgraven en herbegraven van de gesneuvelden) maken het beeld van de troosteloze eenzaamheid uit de titel compleet. Niemand weet van de anderen precies wat er in hem/haar omgaat. Er wordt ook niet over gesproken. Slechts vermoedens zijn er in het hoofd van Cassandra, de antwoorden lezen alleen wij, voor een deel tenminste. Dat verstrekt het beklemmende gevoel tijdens het lezen. De eenzaamheid van de individuele personages is schrijnend en wordt versterkt doordat er nooit echt contact is waarbij zaken uitgesproken, uitgelegd worden. Soms heeft het lot al zoveel slagen uitgedeeld, dat een mens zich erbij neerlegt en een leven gaat leven zonder hoop, toekomstdromen en verwachtingen. 

Kortom: een zwaar boek, somber en troosteloos. Geregeld mooi beschreven, maar soms ook erg moeilijk. Niet altijd waren mij de ontwikkelingen direct duidelijk, pas later begreep ik ze. Maar als je teveel moet vermoeden en onthouden om later een plekje te kunnen geven, dan leest dat niet prettig. Het boek kreeg lovende kritieken, misschien zou ik het nog een keer moeten lezen om het echt helemaal op waarde te kunnen schatten. De somberheid ervan weerhoudt me.

In het nawoord vertelt Johanna Spaey dat ze de hoofdpersoon Cassandra deels heeft gebaseerd op Mary Riter Hamilton (1873-1954), een Canadese schilderes, die na de Eerste Wereldoorlog de slagvelden in Vlaanderen en Frankrijk heeft geschilderd. Haar intussen bijna onvindbare schilderijen vormen de inspiratie voor Cassandra's werk, maar een en ander is wel aangepast aan het verzonnen verhaal.

Johanna Spaey - De eenzaamheid van het westen. Breda, De Geus, 2010. Geb. met stofomsl., 251 pg., isbn: 978-90-445-1316-5.

Ik las dit boek als 25/30 van de Ik Lees Nederlands uitdaging 2015 (KLIK HIER).
© JannieTr, juli 2015.

Film by the Sea - het jaarlijkse film- en literatuurfestival in Vlissingen

 FILM BY THE SEA 

In 2015 vindt in Vlissingen het 17de Film by the Sea Festival plaats van 11 t/m 20 september met weer veel bijzondere films, gasten, workshops, premières en optredens bij hét festival voor film en boek.

Film by the Sea is hét festival voor film en literatuur. Het belangrijkste programmaonderdeel van Film by the Sea is de Dioraphte Film en Literatuurcompetitie. Met dit officiële competitieprogramma onderscheidt Film by the Sea zich van andere filmfestivals in Nederland en Europa. Elke editie van het festival heeft een wisselende jury bestaande uit de grote namen uit de Nederlandstalige film- en boekenwereld. Deze jury kent de Dioraphte Film- en Literatuuraward toe aan de beste nieuwe boekverfilming, nationaal of internationaal.

Film by the Sea is meer dan alleen een film- en literatuurfestival: het heeft naast de vele premières ook aandacht voor de kwetsbare cinema. Het festival vertoont in totaal zo’n 130 films uit alle delen van de wereld die speciaal worden geïmporteerd voor een unieke vertoning tijdens het festival; er is een uitgebreid educatieprogramma, er zijn workshops en cursussen en in talkshows ontmoeten publiek en gasten elkaar.

De jury van Film by the Sea beoordeelt twaalf literatuurverfilmingen uit de Dioraphte Film- en Literatuurcompetitie die meedingen naar de Film by the Sea Award. In de jury nemen Nederlandse (of Vlaamse) acteurs, regisseurs en schrijvers plaats.
De jury van Film by the Sea 2015 bestaat uit Olga Zuiderhoek, Marina Blok, Joke van Leeuwen, Jan Vantoortelboom, Dimitri Verhulst, Michiel van Erp en Hanna Verboom en de juryvoorzitter Adriaan van Dis. (Meer info: KLIK HIER)

Een paar persoonlijke voorbeelden

Een boekverfilming is een vak apart. Wanneer is die geslaagd te noemen? Als de tekst van het boek heel nauwkeurig gevolgd is? Als de ziel van het verhaal filmisch vertaald werd? Als de sfeer of de inhoud op eigen wijze gestalte krijgt op het doek? Daarover wordt heel verschillend gedacht en natuurlijk is er ook nog zoiets als persoonlijke smaak, de interpretatie van de filmmaker en soms ook nog de nadrukkelijke bemoeienis van de schrijver.

Boven is het stil van Gerbrand Bakker is m.i. uitstekend verfilmd door Nanouk Leopold. Gerbrand Bakker had genoeg vertrouwen in haar om haar haar gang te laten gaan en met een fantastisch resultaat: een sfeervolle film waarin het verhaal opnieuw werd vormgegeven. Twee onafhankelijke kunstuitingen, die toch hetzelfde gevoel uitdrukten. G.B. was zeer tevreden en N.L. werd beloond met prestigieuze filmprijzen.

Over Still Alice kan ik geen oordeel geven: ik heb het boek van Lisa Genova niet gelezen. Dat geldt ook voor Die Wand van Marlen Haushofer. Wel werd duidelijk dat er veel tekst letterlijk werd voorgelezen in deze film. Ik voel dan ook wel de behoefte om het boek te lezen t.z.t. Dat geldt ook voor Nachttrein naar Lissabon van Paul Mercier, verfilmd als Nighttrain to Lisbon. Een indrukwekkende film, maar vooral de geciteerde teksten vroegen om een nadere bestudering. Het boek staat in de kast, maar vreemd genoeg wordt na het zien van de film het lezen uitgesteld bij mij.
Van Franca Treur las ik een Dorsvloer vol confetti wel, maar kwam ik niet meer aan de film toe. 
In het najaar hebben we nog Thomas Rosenbooms Publieke werken tegoed. Daar kijk ik erg naar uit na het lezen van het boek.

En vorige week zag ik dus De Surprise naar een verhaal van Belcampo (Boekbespr. KLIK HIER). Ik was aangenaam verrast (hoe kan het ook anders met zo'n titel) door het resultaat. Maar waarom, dat is een verhaal apart, in een volgende blogpost dus.
Ik begin de smaak van boekverfilmingen te pakken te krijgen. Vanavond is Ventoux aan de beurt, al zou ik het boek van Bert Wagendorp nooit kiezen om te lezen. Maar wie weet is dat na vanavond anders? We zullen het zien.

© JannieTr, juli 2015.

Belcampo - De ideale Dahlia, verhalen van Belcampo (o.a. De Surprise)

Belcampo, een schrijver waarvan ik de naam op school wel leerde, maar waarvan ik eigenlijk nooit iets gelezen heb. En toen was er onlangs een medeblogster  Lalagè  die enthousiast vertelde over zijn korte verhalen. Dat leek me wel wat en het feit dat inmiddels ook een van zijn verhalen verfilmd was, deed de rest. Morgen is het zover, dan gaan we weer naar ons onvolprezen Ledeltheater in Oostburg om De Surprise te zien. Het was dus zaak vóór die tijd het verhaal te lezen en dat is gelukt! Hier volgt het blogje.

Samenvatting/inleiding

De ideale Dahlia dateert uit 1968. Op de achterflap staat een uitgebreide tekst die de verhalenbundel op poëtische wijze vergelijkt met een symfonie. Ik houd het maar bij een wat prozaïscher beschrijving. Er staat ook: Zeven nieuwe verhalen - evenzovele malen een bizarre mengeling van fantasie en realiteit. En: Op en top Belcampo, om met Gabriël Smit te spreken: "een werkelijk uniek schrijver, een man die beschikt over een eigen wonderlijk heldere humor en een haast visionair, de lezer ademloos gespannen houdend vermogen tot hallucinaire verbeelding'.
Belcampo (1902-1990) is het pseudoniem van de Nederlandse schrijver Herman Pieter Schönfeld Wichers. Belcampo is de Italiaanse vertaling van zijn achternaam Schönfeld (mooi veld). (Zie ook: Belcampo op wikipedia voor meer info over leven en werk.) Bij het verschijnen van deze bundel had Belcampo al naam gemaakt als schrijver. Hij begon in 1934 en had inmiddels al 3 grote prijzen ontvangen. De samenhang in de bundel moeten we vooral zoeken in de bovengenoemde bizarre mengeling van fantasie en realiteit. De verhalen zelf staan los van elkaar. Zelfs de titel dekt de lading niet: het zijn de  laatste woorden uit het boek in een afsluitende zin die ik na lezing van deze bundel "typisch Belcampo" durf te noemen. 
Op de inhoud van de overige 6 verhalen zal ik niet ingaan. Korte verhalen samenvatten is niet zo'n goed idee: je geeft al snel de clou weg. Alleen op het laatste verhaal "De Surprise" zal ik hieronder verder in gaan, i.v.m. met de film van morgenavond.

Leeservaring

Een rijke jongeman is levensmoe en ontdekt dat er een firma bestaat die discreet kan helpen bij zijn zelfmoordplannen. Hij weet zelf nl. niet zo goed hoe, maar zij kunnen zijn levenseinde leveren op een manier die hij zelf mag kiezen. En als hij dat niet zo goed kan, kan hij ook voor De Surprise kiezen, dan komt het einde toch nog onverwacht en op een bijzondere manier. Er moet van alles geregeld worden: zijn totale bezit moet hij aan hen overmaken en hij moet een kist uitzoeken en de begrafenis bepalen. In de showroom ontmoet hij een jonge vrouw met precies dezelfde wensen. Het noodlot wil, dat ze op elkaar vallen en onder de overeenkomst uit willen, maar dat gaat zo maar niet! Ze slaan samen op de vlucht, leven een leven vol angst en achtervolgingswanen. Knap hoe hier werkelijkheid en fantasie door elkaar spelen: de situatie is absurd en toch ook weer niet. Niemand weet wanneer zijn uur geslagen heeft, het contract met de onherroepelijke dood werd getekend bij je geboorte. Daar kun je constant aan denken en vergeten te leven, daar kun je proberen voor te vluchten en denken de dood te slim af te zijn, maar uiteindelijk staat dan toch De Dood op je te wachten in Ispahaan (de Tuinman en de Dood - P.N. van Eyck (1887-1954).
Ik heb al vernomen dat de film anders eindigt dan het boek. Het slot van het boek was voor mij verrassend en passend. Ik ben benieuwd hoe men dat in de film gedaan heeft. Ik kan me zo voorstellen dat vooral het gedeelte van de vlucht en de mislukte aanslagen uitgebreid aan bod komt. Maar daarover later op mijn blog Verbeelding en historie.

Van de overige verhalen heb ik ook genoten. Vooral Bloed zonder bodem is een fantasierijk verhaal vol bizarre humor. Ik kan het niet laten een stukje te citeren om een indruk te geven.

(Het hoofd van de laatste vampierkolonie in Amsterdam is de directeur van de bloedtransfusiedienst.)
"Toen kort na de Eerste Wereldoorlog de bloedbanken werden opgericht besefte men in vampierkringen onmiddellijk dat hier de mogelijkheid lag het bloedzuigen te humaniseren. In een lang hoofdartikel van hun tweemaandelijks orgaan Ons Ochtendrood, dat met nog veel groter geheimzinnigheid werd gedrukt en verspreid dan onze illegale blaadjes tijdens de bezetting, werd het volgende pleidooi gehouden: het kwam voor de donor op hetzelfde neer of zijn offergave werd aangewend ter vervanging van reeds vergoten bloed of ter voorkoming van toekomstig bloedverlies. Wij moeten leven, zo vervolgde het artikel, en wij zijn gedwongen daarvoor altijd weer nieuwe slachtoffers te maken. Wanneer de mensheid zijn eigen belang en ook het onze begreep zou ze ons donors ter beschikking stellen. Dat doet zij niet. Zij onthoudt ons het onontbeerlijke levenssap, ook nu ze ons dat zonder schade zou kunnen verschaffen. En daarmee belaadt zij zich ten opzichte van ons met schuld. Deze schuld geeft ons het recht de oplossing van dit probleem in eigen hand te nemen."
(En zo zorgen de directeuren van de bloedbanken voor het benodigde bloed).

Hoe het afloopt met deze laatste vampierkolonie in Amsterdam? Dat zul je zelf moeten lezen, als je het weten wilt.

Belcampo - De ideale dahlia, verhalenbundel. Amsterdam, Kosmos, 1968. Geb., 124 pg., isbn: onbekend. Geleend via de bibliotheek.

Ik las dit boek als 24/30 van de Ik Lees Nederlands uitdaging 2015 (KLIK HIER).

© JannieTr, juli 2015.

Kees Kooman - Boerenbloed - Melkquota, megastallen en het verdwenen idyllische platteland

Enkele jaren geleden las ik De Graanrepubliek van Frank Westerman. Vlak daarvoor Hoe God verdween uit Jorwerd van Geert Mak. Beide literaire non-fictieboeken gaan over onze twee noordelijkste provincies: Groningen en Friesland. Over de omstandigheden die het platteland en het leven van haar bewoners (mens en dier) voorgoed zouden veranderen. Zoals de ideeën van Mansholt, de ruilverkaveling, het instellen en verhandelen van melkquota en tenslotte de krimp. Geen vrolijk beeld, maar helaas de werkelijkheid.

Daar kan nu een derde boek aan toegevoegd worden: Boerenbloed van Kees Kooman. Het sluit er naadloos bij aan, nu per 1 april de melkquota weer zullen verdwijnen. Ook het beeld dat uit dit derde boek naar voren komt, is niet hoopvol. De ondertitel is al veelzeggend: Melkquota, megastallen en het verdwenen idyllische platteland.

Samenvatting

Boerenbloed beschrijft de levens van een aantal agrarische families in het 'melk-eldorado' rond het Friese dorpje Ee. De boeren hebben met hard werken hun fortuin verdiend, maar staan nu op een kruispunt. Door het opheffen van de melkquota kunnen de melkrobots en zuivelfabrieken na 31 jaar eindelijk op volle toeren gaan draaien. Er liggen al scenario's klaar voor 20 tot 30 procent productiegroei. Maar die melk zal een hoge prijs hebben: vervuilde en uitgeputte grond, een stikstofprobleem door extreme (kunst)mestproductie, ziektes en uitsterven van dieren, en een veranderend landschap. En kan de markt al die melk wel aan?
Journalist Kees Kooman, inwoner van Ee, zag de afgelopen jaren het landschap om hem heen veranderen en de megastallen verrijzen. Hij gaat op onderzoek uit. Hij praat met wetenschappers, politici en milieubeweging over de kansen, de bedreigingen en zelfs de gevaren voor de melkveehouderij. Maar Kooman praat vooral met de boeren zelf. Kiezen zij voor grootschaligheid of juist niet, wat zijn hun dromen en ambities? Zij spelen de hoofdrol in dit nostalgisch stemmende én verontrustende boek over het kantelpunt waarop 'Nederland Boerenland' zich bevindt. (Achterzijde kaft).

Leeservaring

Begin juni woonden wij in Colijnsplaat in boerderij De Rusthoeve een uitvoering bij van het toneelstuk Mansholt (zie binnenkort op mijn weblog Verbeelding en historie). Kees Kooman was daar aanwezig omdat zijn boek naadloos aansluit bij de boodschap van het stuk. Het was er te koop en er kon van gedachten gewisseld worden met de schrijver. Omdat de problematiek (mede door Westerman en Mak) mijn interesse had, besloot ik het boek te kopen. De manier waarop Kees Kooman de bovenstaande ontwikkelingen als onderzoekjournalist verwoordde, overtrof mijn verwachtingen.

Het had een droog verhaal kunnen worden, met slechts feiten en meningen. Dat is het niet geworden. Het boek is goed opgebouwd door steeds het verhaal van een boer en zijn gezin af te wisselen met het verhaal van deskundigen. Juist over het onderwerp dat bij die betreffende boer een rol speelt. De boeren die er allemaal andere ideeën op na houden en zeer verschillende karakters hebben, krijgen per hoofdstuk een specifieke aanduiding, zoals: de gelukkige boer, de moderne boer, de biologische boer, de ambitieuze boer etc. De titels van de tussenliggende hoofdstukken zeggen ook genoeg: de boerderij als apotheek, de kunst van het boerenlobbyen, een grutto van papier.

Zwart-wit foto's geven goed weer hoe het was, hoe het is, hoe het wordt en wat er verdwijnt. Ik denk dat hier geen kleurenfoto's bij passen. De aandacht blijft bij de tekst en de boodschap. Want er valt niet te ontkennen dat Kees Kooman niet helemaal kan verbloemen hoe hijzelf over de ontwikkelingen denkt, ook al komt hij nergens met boute stellingen.

Het boek leest heel prettig en dat komt vooral door de stijl van schrijven. Geen stijve krantentaal, maar mooie beeldspraken, rake sfeerbeschrijvingen en speelse humor leiden je door een materie die tot nadenken en droefenis stemt en die wijst op ontwikkelingen die onontkoombaar maar desondanks onwenselijk zijn. De balans tussen het mooie, rustieke platteland en de drang naar de meest economische productiemethoden is helemaal doorgeslagen. Ook al laat hij de tegenstemmen horen, het verdriet om wat verloren dreigt te gaan sijpelt door de zinnen heen.

"Genoteerd in de schemering: de volmaakte stilte van een zaterdagochtend. De zomer met een been in de herfst, en de geur van de uitgebloeide bloemen in het bordes. Kruidig, fijn parfum. Bijen zoemen nog en je hoort ook het geluid van de wespen die een hol hebben gemaakt in de grond, ze vliegen in en uit. Stil. Dan hoor je ook in de verte het gekras van de kraaien, en het vrolijke gekwetter van de laatste boerenzwaluw. Morgen op weg naar Afrika. Heel soms de klaagzang van een koe, roepend om het kind dat ze gisteren heeft gebaard. Tsjilpende mussen in overvloed, en heel zacht ruisen de essen, want het is bijna windstil. Het weiland ziet er zo frisgroen uit, zo uitnodigend."

Wat moet ik er nog meer van zeggen? Als je iets meer wilt weten over deze problematiek, dan is dit een informatief en prettig leesbaar boek. En als je Westerman en Mak al las, dan maak je de trilogie hiermee compleet. Je wordt er niet vrolijk van, maar het taalgebruik en de stijl van Kooman verzachten veel.

Vergeet 'Boer zoekt vrouw", want dat idyllische plaatje heeft niets met de keiharde werkelijkheid te maken. Dit actuele boek zal je genoeg stof tot nadenken geven.

Kees Kooman - Boerenbloed: Melkquota, megastallen en het verdwenen idyllische platteland. Amsterdam, De Kring, 2015. Pb., 288 pg., zwart-wit ills. ISBN:978-94-91567-97-1.

Ik las dit boek als 23/30 van de Ik Lees Nederlands uitdaging 2015 (KLIK HIER).

© JannieTr, juli 2015.