Chris de Stoop - Wanneer het water breekt

Bootvluchtelingen

Bootvluchtelingen: mensen die alles op het spel zetten, zelfs hun leven en dat van hun kinderen, om elders een nieuw bestaan op te kunnen bouwen. Gedwongen door oorlogshandelingen, politieke omwentelingen of vervolging vanwege religie of geaardheid. Iedereen heeft daar wel een beeld bij: van wankele bootjes met verzwakte mensen tot een aangespoelde verdronken peuter.
Toch zijn degenen die nu het nieuws beheersen met hun ellende en alle problemen die deze migratie met zich mee brengt, niet de eerste bootvluchtelingen die de wereld in rep en roer brachten. Dat waren de Vietnamese bootvluchtelingen van zo'n 40 jaar geleden. Zij vluchtten vanaf 1975 massaal uit Zuid-Vietnam toen het communistische bewind vanuit Noord-Vietnam de macht overnam en de Amerikanen definitief verdreef. Het zouden er uiteindelijk 3 miljoen worden, waarvan er 2 miljoen in Amerika een nieuwe start konden maken. De overigen kwamen in 50 landen terecht over de hele wereld. Honderdduizenden haalden het echter niet, ze verdronken of kwamen om van de honger en dorst. Soms werden ze overvallen door piraten, overvaren door grote schepen of genegeerd als ze in nood verkeerden, of bedrogen door mensensmokkelaars die wel hun geld wilden, maar geen veilige overtocht regelden.

Chris de Stoop is journalist en auteur van spraakmakende boeken. Zijn werk werd bekroond met diverse journalistieke en literaire prijzen. Vooral bekend werd hij met het ontroerende Dit is mijn hof (2015) (KLIK HIER), over de teloorgang van het Vlaamse boerenland, verteld vanuit zijn eigen perspectief als de laatste bewoner van "het hof" (de boerderij) van zijn ouders . In Zeeuws-Vlaanderen sprak dit boek enorm aan, omdat het raakvlakken (letterlijk en figuurlijk) heeft met de onteigening van de Hedwigepolder. 

De geschiedenis van Hung en Quyen 

In het meer journalistieke Wanneer het water breekt heeft hij een gezicht willen geven aan de opvarenden van een boot vol Vietnamese vluchtelingen die in 1981 door een Belgisch schip gered worden en waarvan de meesten in België een nieuw leven proberen op te bouwen. Om via hen het verhaal te vertellen over wat ze doormaakten, maar ook hoe het leven er na 37 jaar voor hen uitziet. Hij heeft daarvoor gesproken met veel van de opvarenden, maar ook met de achterblijvers in Qui Nhon. De rode draad in het verhaal vormen echter de schipper van de kleine vissersboot, Hung, en zijn dochter Quyen, die 5 jaar later via de gezinshereniging, samen met haar moeder en broertjes en zusjes, naar België komt.

Het verhaal meandert: er is aandacht voor de geschiedenis van Vietnam, vanaf de Franse overheersing tot na het vertrek van de Amerikanen, met alle nare verhalen die daarbij horen. Over de onderdrukking door het communistische bewind van de Zuid-Vietnamezen: onteigeningen, heropvoedingskampen en gevangenisstraffen. Over de kinderen van opstandigen die tot drie generaties geen universitaire studie mogen volgen en over geleerden die bij voorbaat verdacht zijn en na hun heropvoeding simpele baantjes moeten aannemen.

Wanneer het communistisch regiem na jaren de teugels wat laat varen, is het voor de vluchtelingen mogelijk (zeker als ze een andere nationaliteit hebben gekregen) voor een kort verblijf terug te keren. Bovendien zijn ze welkom omdat ze de achterblijvers ondersteunen met het in het nieuwe land verdiende geld. Ook Hung en Quyen gaan elk jaar op bezoek en Chris de Stoop gaat mee.

De verhalen

Deze achtergrondverhalen worden afgewisseld met de ervaringen van de vluchtelingen tijdens de bootreis en de voorbereidingen daarop. Niet alleen die van Hung, maar ook die van de andere opvarenden. En over hun leven na de redding. De Stoop spoort ze overal op, de meesten in België, sommigen in Amerika en een enkeling in Australië. De meeste verhalen zijn positief: de kinderen werden ingenieurs, advocaten, dokters. Van de 64 mensen aan boord komen er uiteindelijk 5 niet goed terecht. Maar de maatschappelijke status van zegt nog weinig over de heimwee waarmee niet alleen de ouderen, maar ook sommige van hun kinderen worstelen. Voor zover ze in België wonen, blijven ze elkaar opzoeken en verzorgen gezamenlijk het graf van de kapitein die hun leven redde. Tweespalt ontstaat wanneer er stemmen opgaan om te trachten alsnog vanuit het buitenland het verzet tegen het bewind te organiseren, terwijl anderen de toestand willen aanvaarden en op bezoek gaan bij hun familieleden. Soms zelfs een vakantiehuis bouwen in Qui Nhon.

Tot die laatste groep behoren Hung en zijn dochter Quyen. Hung is enorm goed opgevangen in Wichelen, een dorpje in Vlaanderen. Maar nu hij oud is, zou hij toch weer liever in zijn vissersdorp willen wonen. Ook zijn vrouw heeft heimwee, maar wil niet weg vanwege de kinderen en kleinkinderen die ze dan zou moeten missen. Maar het verhaal van zijn dochter Quyen is toch het meest treffend.

Quyen

Hoewel Quyen het helemaal gemaakt lijkt te hebben in Brussel met een sjiek en goedlopend restaurant, is het frappant, dat het nu juist zij is die na zoveel jaar ernstige emotionele problemen heeft. Maar wie naar de leeftijd kijkt waarop ze dit allemaal mee heeft moeten maken, begrijpt het beter. Ze is 10 als haar vader vlucht en haar moeder met 6 kinderen achterlaat. Moeder moet werken voor het onderhoud van het gezin, zijzelf moet voor de kleintjes zorgen en soms ook nog wat bijverdienen. Naar school gaan is afgelopen. Ze is 16 als ze met het gezin naar België mag komen en heeft dan net een vriendje dat achterblijft. In Vlaanderen stopt ze alles weg. Studeert, werkt keihard, heeft een succesvol leven en trouwt met een Belgische man. Ze is een geslaagde, goed geïntegreerde vrouw. Maar juist door de bezoekjes aan haar vaderland komt er van alles boven.

"Het is een rouwproces, het verlies van je geboortegrond. Zelfs mensen die het economisch goed hebben, voelen vaak hoe hun botten zeer doen van heimwee. Rijkdom beschermt hen niet tegen melancholie. Tot er een vorm gevonden wordt om met het verlies te leven. Maar sommigen blijven zich levenslang ontheemd voelen. Eens migrant, altijd migrant, denkt Quyen."

Ze bouwt haar vakantiehuis in Vietnam, maar beseft nu twee werelden te hebben waarin ze zich niet echt thuis voelt.

De boodschap 

Chris de Stoop schreef een belangrijk boek met deze terugblik op het leven van de Vietnamese bootvluchtelingen van zo'n 45 jaar geleden. De vergelijking met de bootvluchtelingen van nu gaat voor een deel op, zowel wat betreft de rampzalige vluchtpogingen als de opvang in mensonterende vluchtelingenkampen. Over de situatie van de huidige bootvluchtelingen zijn al eerder boeken verschenen en documentaires te zien geweest. 
Over het leven na vestiging in het nieuwe thuisland is echter nog weinig bekend. Ik weet niet of Chris de Stoop een doel voor ogen had met het schrijven van dit verhaal. Om een ander licht te werpen op de bootvluchtelingen van nu? Meer begrip te vragen, nu en straks, als ze tussen ons wonen, maar altijd heimwee zullen blijven houden?
Wat mij betreft, is die boodschap duidelijk overgekomen.

Maar veel meer dan in Dit is mijn hof spreekt hier toch vooral de journalist, betrokken weliswaar, maar niet zo betrokken als toen het over de boerderij van zijn ouders ging. Dat stelde mij wat teleur, maar dat komt alleen doordat ik andere verwachtingen had en Dit is mijn hof me dierbaar is.

Chris de Stoop - Wanneer het water breekt. Amsterdam, De Bezige Bij, 2018. Geb., 283 pg., lit. opg. ISBN:978 94 031 1980 9.

© Jannie Trouwborst, oktober 2018.