Rinus Spruit - De wonderdokter Albert Willem van Renterghem

Rinus Spruit (Nieuwdorp, 1946) is een laatbloeier. In 2008 verschijnt ter gelegenheid van de Week van het Zeeuwse boek zijn debuut als Zeeuws boekenweekgeschenk onder de titel: Zwieg stille. In 2009 herdrukt Cossee het boek met als titel De rietdekker, een familiegeschiedenis. Rinus Spruit schetst met gevoel het harde bestaan van zijn rietdekkersfamilie in het begin van de vorige eeuw. Maar het is meer dan een deels autobiografisch verhaal. Het is daarnaast een roman over een vader en zijn zoon. De oude rietdekker vertelt, zijn zoon schrijft het op. En blijft doorschrijven tot na zijn vaders dood. Het boek blijkt een succes, wordt vertaald en als toneelstuk bewerkt. Zijn tweede roman  Een dag om aan de balk te spijkeren (2013) (KLIK HIER) wordt eveneens goed ontvangen. Ook dit boek is in ruime mate autobiografisch, maar hier ligt de focus meer op het leven van de auteur zelf leven dan op dat van de vader. 

In 2017 verschijnt Broeder, schrijf toch eens! (KLIK HIER) Weer een romàn, zoals hij zelf benadrukt: grotendeels gebaseerd op zijn eigen leven, maar met kleine dichterlijke vrijheden. En weer over de verhouding tussen vader en zoon. Maar het is zeker geen herhaling van zetten. De toon is anders, de stijl en structuur wijken af van zijn vorige boeken en, het voornaamste, het thema vader-zoon is heel anders ingevuld. Mede door zijn verhuizing naar het huis van zijn inmiddels overleden ouders.

Zijn werk werd bekroond met de Prijs van de Zeeuwse Boekhandel en de Zeeland Refinery Cultuurprijs. Hadden zijn romans tot nog toe een sterk autobiografische inslag, met De wonderdokter laat hij zien dat hij nog veel meer in zijn mars heeft.

Een autobiografie hertaald

In het archief van de gemeente Goes krijgt Rinus Spruit een omvangrijk boekwerk in handen: de Autobiographie van plattelandsarts Albert Willem van Renterghem. Twee delen, formaat Statenbijbel, met 1389 dicht bedrukte bladzijden. Er in bladerend ontdekt Spruit dat het zonde is dat er zo weinig met deze tekst is gedaan. Renterghem had destijds slechts een klein aantal exemplaren laten drukken, voor zijn vrouw en kinderen en voor enkele universiteitsbibliotheken. Hij bepaalde dat het werk pas na 1975 openbaar mocht worden. In 1990 worden na overleg met een van zijn kleinzoons 90 exemplaren bijgedrukt, maar slechts weinigen zullen kennis genomen hebben van het boekwerk.

Rinus Spruit besluit zijn schouders eronder te zetten. Zijn doel is er een goed leesbaar handzaam boek van te maken dat recht doet aan het belang dat Renterghem voor de wetenschap gehad heeft en de lezer tegelijkertijd een blik gunt op de sociale omstandigheden en het werk van een plattelands arts in zijn tijd. Daartoe moet hij keuzes maken, die hij achterin het boek toelicht. Ook heeft hij het taalgebruik en de soms uiterst lange zinnen aangepast. Het resultaat mag er zijn: het is een vlot leesbaar verhaal geworden over een plattelandsdokter die door zelfstudie opklimt tot een man van aanzien in de negentiende eeuwse geestelijke gezondheidszorg.

De Wonderdokter

Psychiatrie en psychologie zijn relatief jonge wetenschappen. Als grondleggers worden vaak Freud en Jung genoemd, maar lezend in de autobiografie van Van Renterghem kunnen we daar kanttekeningen bij zetten. Er waren meer dokters bezig op dit terrein in die tijd.

Als Van Renterghem dorpsarts wordt, heeft hij al een carrière als marinearts achter de rug. Hij komt terecht tussen de "genees-, heel- en vroedmeesters van het platteland" die slechts een beperkte opleiding hebben. En die in zijn ogen niet goed functioneren. Zijn universitaire opleiding en kennis over de laatste ontwikkelingen op het gebied van hygiëne probeert hij over te dragen, zoals de oorzaken van kraamvrouwenkoorts. Hij blijft zich verdiepen in medische literatuur en komt zo de opvattingen van de Franse dokter Liébeault tegen: een van eersten die zich bezig hield met hypnose bij somatische gezondheidsklachten. Hij besluit de techniek toe te gaan passen bij zijn eigen patiënten, om ze van pijnen en ongemak af te helpen. Dat blijkt zo succesvol dat het aantal patiënten snel toeneemt en hij beschouwd wordt als een wonderdokter: hij brengt mensen in een soort slaap en de klachten verdwijnen na een of enkele behandelingen. Kanttekening daarbij: het is een autobiografie, dus staan er vooral de succesverhalen in. Frederik van Eeden, die ook arts was en een poosje met Van Renterghem samenwerkte, gaf in zijn Dagboek aan dat er naast de successen ook menige teleurstelling was.

Van Renterghem bezoekt congressen en richt zich tenslotte nog uitsluitend op de hypnose-therapie. Zijn praktijk breidt zich steeds verder uit, hij verhuist verschillende malen, met als eindpunt een groot pand in Amsterdam. Hij gaat op bezoek bij Liébeault, Freud en Jung en onderzoekt welke aspecten van hun denken bruikbaar zijn. De psychoanalyse, waarin hij zich ook nog laat opleiden, wijst hij tenslotte af. Hij is spreker op congressen en groeit uit tot een man van aanzien in de psychische gezondheidszorg. Zijn "Instituut voor Psychotherapie" (het eerste ter wereld) maakt indruk. Het is de eerste maal dat het woord psychotherapie wordt gebruikt.

De menselijke kant

Spruit heeft zich zoveel mogelijk aan te teksten van Van Renterghem gehouden, al moest hij veel weg laten. Maar uit de meer persoonlijke zaken en de anekdotes vanuit de dokterspraktijk heeft hij juist die gebeurtenissen gekozen die er voor zorgen dat het boek leest als een roman. Wie òver iemand schrijft heeft de vrije hand, zolang de feiten kloppen. Dit project moet veel ingewikkelder zijn geweest. De tekst van een ander moest zoveel mogelijk in stand blijven, terwijl er wel in geschrapt (en hertaald) moest worden, alle relevante feiten aan bod moesten komen en als geheel prettig leesbaar moest zijn voor een groot publiek. Een verdiend compliment voor de samensteller: hij is op alle fronten geslaagd.

Rinus Spruit (samensteller) - De wonderdokter Albert Willem van Renterghem. Amsterdam, Cossee, 2019. Pb., 216 pg., lit.opg. ISBN:978-90-5936-864-4.

© Jannie Trouwborst, oktober 2019.