Renate Dorrestein - Weerwater

Kunststof TV, ik mis het nog steeds. Natuurlijk kun je interviews met schrijvers ook beluisteren via de radio, maar het is toch allemaal veel directer als je de geïnterviewde ook ziet. En dat was zeker zo toen Renate Dorrestein bij Joost Karhof aan tafel zat om te vertellen over haar schrijversblokkade. Het boek dat ze erover schreef, heeft haar geholpen te begrijpen waar de blokkade door veroorzaakt werd en heeft haar weer op weg geholpen. Gelukkig maar, voor haar en voor ons, want ik had Weerwater niet graag gemist.

Samenvatting

Van de zomer van 2013 tot die van 2014 was Renate Dorrestein gastschrijver in Almere, met de opdracht een roman te schrijven in de reeks "De Almere Verhalen". Het werd Weerwater, verwijzend naar een meertje in Almere Stad, ontstaan bij het graven van de haven van Almere. Water speelt een belangrijke rol in het verhaal.
Renate Dorrestein vertelt het verhaal alsof zijzelf deze gastschrijfster is. Nog maar net gearriveerd is ze getuige van een apocalyptische ramp: de wereld vergaat, alleen Almere blijft bestaan, volkomen geïsoleerd. Van gastschrijver wordt ze stadsschrijver met de opdracht alles wat er plaatsvindt zorgvuldig op te tekenen. In Almere overleven zo'n vijfduizend vrouwen, mannen zijn er vrijwel niet meer, behalve een paar honderd ontsnapte gevangenen. Samen moeten zij een nieuwe maatschappij inrichten, met nieuwe familieverbanden. Beslissingen worden voortaan genomen per loterij, zelfs als op een dag een baby wordt gevonden ... 

Leeservaring

"Weerwater is een ongeëvenaarde Dorrestein-vertelling over uitzichtloosheid en hoop, over egoïsme en opoffering, maar vooral over de liefde en ons verlangen naar verbinding. Spannend, teder, ontroerend en geestig." Dat staat te lezen op de binnenzijde van de kaft. En daar valt niets op af te dingen. Om te beginnen heeft ze met dit boek Almere voor eens en altijd op de kaart gezet. Zelden wordt de stad voor vol aangezien en nu is ze de enig overgebleven plek op aarde, waar het allemaal gebeurt! Ik was er ooit eens in de buurt en heb het Kasteel (nog steeds niet afgebouwd, maar vandaag werd bekend dat het wellicht een Heksenpretpark gaat worden....) met eigen ogen gezien. En eigenlijk ben ik nu toch ook wel nieuwsgierig naar de stad zelf. Ik zal niet de enige zijn: wie weet zijn er al "literaire Weerwater-wandelingen" (zoals bv. ook Knielen op een bed violen "bedevaarstochten" in Velp opleverde). Dat op zich is al Dorrestein-humor.

Maar goed, dat is bijzaak. Het gegeven afgesloten te zijn van de rest van de wereld, op elkaar aangewezen zijn en geplaatst worden voor onvoorstelbaar veel problemen en even zovele meningen over oplossingen, het is voor een schrijfster als Renate Dorrestein een uitgelezen kans er weer helemaal voor te gaan. Niets meer te merken van een writer's block. Ze sleept je mee in haar fantasie: er wordt een samenleving beschreven, zoals die heel goed zou kunnen zijn in deze situatie. En steeds voegt ze er weer een element aan toe om het gecompliceerder te maken en spannender. Maar ook de gevoelens van de afzonderlijke mensen spelen een rol: jaloezie, egoïsme, zelfopoffering, hoop, inventiviteit, verdriet, overlevingsdrang. Het geeft het verhaal een extra dimensie: hier komt de vraag naar voren: wat zou je zelf doen in zo'n situatie. Ondanks dat deze ramp verzonnen en absurd lijkt, weet ze de gebeurtenissen in deze geïsoleerde stad een heel realistisch tintje te geven.

Er is al veel over geschreven en zelf ervaren hoe het verhaal verloopt, blijft het leukst. Dus laat ik het hierbij. Het is een heerlijk boek dat moeilijk weg te leggen is, daarvoor wil je te graag weten wat er nog meer staat te gebeuren. En hoe het afloopt?

 "Er is maar een ding zeker: ik heb me pas definitief gekweten van mijn taak als Almeres stadsschrijfster wanneer de wonderbaarlijke historie van deze stad elders lezers heeft bereikt. Of dat ons isolement zal beëindigen, weet ik niet. Maar als er buiten ons een wereld bestaat, zal die in elk geval met stijgende verbazing kennisnemen van wie wij waren en wie wij zijn, van wat we deden en wat we doen, in een stad waarin vroeger niemand dood gevonden wilde worden, maar die tot dusverre alles heeft overleefd."

Renate Dorrestein - Weerwater. Amsterdam, Podium, 2015. Pb., 301 pg. ISBN: 978-90-5759-712-1.

Ik las dit boek als 33/30 van de Ik Lees Nederlands uitdaging 2015 (KLIK HIER).

© JannieTr, oktober 2015.

Jan van der Mast - Agneta

Nieuwsgierig gemaakt door de uitgebreide en goede recensie op Mijn Boekenhoek van Janneke (KLIK HIER) besloot ik Agneta te lenen in de bibliotheek. De ondertitel luidt: Waargebeurd verhaal over het opmerkelijke verbond tussen twee vrouwen. Maar zoals ik al kon lezen bij Janneke was het ook het verhaal over een uitzonderlijk en succesvol sociaal project van het echtpaar Van Marken in Delft. Vooral die combinatie maakte het tot een aantrekkelijk boek voor mij: een op feiten gebaseerde en met wat fantasie aangevulde, historische roman over wat men de Sociale Kwestie pleegt te noemen. Ik heb het boek dan ook met veel plezier en interesse gelezen.

Samenvatting 

Het is eind negentiende eeuw als Jacques van Marken, oprichter van de Nederlandse Gist- en Spiritusfabriek, en zijn vrouw Agneta hun droom realiseren: het Agnetapark, in Delft, een tuindorp met 78 arbeiderswoningen. Het echtpaar zelf woont te midden van de fabrieksarbeiders en Agneta groeit uit tot geliefde ‘parkmoeder’. Als Jacques volledig instort, neemt Agneta zijn taken over. Al snel wordt zij onaangenaam verrast door de brief van een vrouw die vraagt waar haar toelage blijft. Agneta kiest voor een onconventionele oplossing en maakt een afspraak met de minnares van haar man. Terwijl Van Marken in Duitsland een heilzame waterkuur volgt, nemen de dames een besluit dat hun toekomst ingrijpend zal veranderen. (Achterzijde boek).

Leeservaring 

Terwijl hij bezig was met research te doen naar het echtpaar van Marken kreeg van der Mast toestemming van de familie om een dagboekje in te zien van Jacques van Marken. Daaruit bleek dat hij niet alleen een sociale ondernemer was, maar ook een dubbelleven heeft geleid. Van der Mast besloot op dat moment dat met de gevonden gegevens beter een roman geschreven kon worden dan een biografie. Een goede afweging: door deze manier van presenteren komen (naast het verhaal over de twee vrouwen en de kinderen) ook de ontwikkelingen en gebeurtenissen rond het sociale project op een prettig leesbare manier in beeld. Doorgaans vraagt het lezen van een biografie wat meer doorzettingsvermogen.

Het is een mooi boek geworden en het is goed ontvangen. Agneta was een sterke vrouw die lang in de schaduw van haar man heeft gestaan. Door dit boek begrijpen we beter wat haar werkelijke rol was. Maar nu schrijft Jan van der  Mast toch een biografie over Jacques van Marken (1845-1906), omdat hij er in de roman nogal bekaaid af komt. Hij was toch voor alles een sociale ondernemer die, samen met Agneta, eind 19e eeuw Delft heeft wakker gekust. (Een documentaire daarover kan HIER bekeken worden). Zijn lijfspreuk was: ‘Breng ieder uur een woord en daad die voor de wereld iets achterlaat.’

De indeling van het boek is slim gekozen: per hoofdstuk springen we heen en weer tussen de laatste levensmaanden van Jacques en het leven van vroeger. Zo wordt stukje bij beetje duidelijk wat zich in het verleden heeft afgespeeld en hoe de verhoudingen nu liggen en wat er met Jacques aan de hand is. Door deze afwisseling wordt de spanning mede opgebouwd en de daad- en draagkracht van Agneta benadrukt. Ik zal hier geen uitgebreide samenvatting van het verhaal geven, daarvoor verwijs ik graag naar het bovengenoemde boekenblog van Janneke.

Wel is dit misschien de plek voor wat verwijzingen. Zoals naar de serie De Strijd van de Vara over de gebeurtenissen en personen die ervoor gezorgd hebben dat de zware, onmenselijke omstandigheden waaronder arbeiders ooit moesten zien te overleven, tot het verleden behoren. In een van de komende afleveringen komt Jan van der Mast aan het woord en horen we meer over het echtpaar Van Marken en hun Agnetapark. (Kijk eventueel via Uitzending Gemist).

Een lezenswaardig artikel over het echtpaar van de TU Delft vind je hier: De sociale ingenieur. 

Maar om op Agneta van Marken-Matthes (1847-1909) terug te komen: een uitgebreide levensbeschrjving is te vinden bij het DVN: Agneta Matthes   Dit Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland (afgekort DVN) is een online Nederlands naslagwerk met biografieën van opmerkelijke Nederlandse vrouwen. Het DVN wordt ontwikkeld onder leiding van historica Els Kloek. In 2013 kwam uit het project ook een boekpublicatie voort: 1001 vrouwen uit de Nederlandse geschiedenis, Agneta was nr. 774. Om het boek mogelijk te maken werd een crowdfunding actie ondernomen. Wie wilde, kon een vrouw adopteren. Mooi om te zien dat Jan van der Mast Agneta heeft geadopteerd! 

Na het grote succes van 1001 Vrouwen uit de Nederlandse geschiedenis werkt Els Kloek met haar team aan het vervolg: 1001 Vrouwen in de 20ste eeuw. Dit boek zal een selectie bevatten van 1001 beroemde, beruchte, opmerkelijke, geliefde, slechte en invloedrijke vrouwen. Het boek wordt opnieuw ontworpen door Irma Boom, en zal naar verwachting eind 2017 verschijnen.

Ook dit vervolgproject is alleen mogelijk dankzij crowdfunding. Kijk op de site 1001 VROUWEN hoe je een steentje kunt bijdragen. Maar hoe dan ook: de DVN blijft en fantastische manier om kennis te maken met heel veel bijzondere Nederlandse vrouwen.

Jan van der Mast - Agneta. Amsterdam, Nieuw-Amsterdam, 2015. Geb., 256 pg., foto's, stamboom, chronologisch overzicht. ISBN: 978-90-468-1580-9.

Ik las dit boek als 32/30 van de Ik Lees Nederlands uitdaging 2015 (KLIK HIER). © JannieTr, oktober 2015.

Ahmed Aboutaleb - Droom & daad

Voor de 12de keer alweer is oktober gekozen als de Maand van de Geschiedenis (2015). Dit jaar met het thema Tussen Droom & Daad. Je kunt deze maand op zoek naar de dromen en daden van weleer. Van memorabele speeches als Ich Bin ein Berliner en Yes we can tot helden als Mandela, Ghandi en King. Nederland wordt in oktober overspoeld met speciale tentoonstellingen, lezingen, festivals, rondleidingen, muziek- en theatervoorstellingen. Bekijk het programma en ontdek wat er bij jou in de buurt te doen is! Bij deze maand hoort traditiegetrouw een essay, dit jaar geschreven door Ahmed Aboutaleb, huidig burgemeester van Rotterdam. Hij schreef het essay 'Droom & daad' passend bij het thema van deze maand: Tussen Droom & Daad.

Samenvatting

Aboutaleb onderzoekt de wegen naar een wij-samenleving. Zijn stelling is dat we veel kunnen leren van zowel de dromers als de doeners. Van de mensen met een ideaal én van de mensen die hun idealen omzetten in daden. We kunnen veel opsteken van de grote denkers uit onze geschiedenis, denk aan Aristoteles, Erasmus en Bayle, maar minstens zoveel van Rotterdammers die onder zware omstandigheden tijdens de Tweede Wereldoorlog hun menselijkheid wisten te bewaren en zich ingezet hebben voor hun medemens. Mensen met moed, opofferingsgezindheid en doorzettingsvermogen. De boodschap van Aboutaleb is: we kunnen elkaar helpen de weg te vinden, want de weg van dromen naar daad is de weg van ‘ik’ naar ‘wij’. Van de ‘ik’ die vaak machteloos is tegen de grote problemen, naar de ‘wij’ die veel wegen opent. (Achterzijde boekje).

Leeservaring

Na een inleiding over wat hij met het boekje wil bereiken, geeft Aboutaleb ons een voorbeeld van Rotterdamse heldenmoed. Brengt Rotterdammers voor het voetlicht die gedreven door hun dromen tot bijzondere daden kwamen. Hij vertelt uitgebreid over de 6 onderduikers die meer dan 3 jaar verborgen zaten op een kleine zolderkamer, achter het orgel van een Rotterdamse kerk. En over de mensen die belangeloos hun leven in de waagschaal stelden om hen te verzorgen en zo hun levens te redden. Een verhaal dat hij als voorbeeld geeft over hoe we samen kunnen bereiken wat ons alleen nooit zou lukken. En over het belang deze verhalen te blijven vertellen. Hij weet zijn verhaal goed te brengen. Het is boeiend om te lezen: een indrukwekkend en schrijnend verhaal.
Daarna gaat hij in op de deugdenleer van de genoemde filosofen. Geen angst voor wie niet op de hoogte is van filosofische termen en geleerden: in een helder betoog maak je kennis met wat elk van hen, zoveel jaar geleden al bedacht en wat nog steeds geldig is.

Tenslotte besteedt hij aandacht aan het belang van het blijven vertellen van de verhalen die onze geschiedenis uitmaken. Het voorbeeld van de 686 schoolkinderen die n.a.v. de onthulling van het Joodse kindermonument ter nagedachtenis van 686 Joodse kinderen tussen de nul en twaalf jaar vanuit Rotterdam werden weggevoerd en vermoord is tekenend en indrukwekkend. Vooral door de manier waarop de scholen ermee aan de gang zijn gegaan en door het verhaal dat in de handleiding van het project stond en deels naverteld wordt. Een foto van en een gedicht over een van de weggevoerde kinderen bezorgde me kippenvel. Bij de onthulling van het monument was ook een van de weinige overlevenden aanwezig. Haar verhaal maakte diepe indruk op de schoolkinderen (en op mij).
In zijn epiloog geeft hij ons voorbeelden van hoe wij elkaar kunnen helpen onze dromen samen waar te maken in een tolerante samenleving met respect voor ieders eigenheid. Lering trekkend uit de verhalen van anderen en geïnspireerd door de denkers en doeners die ons voorgingen.

Dit lezenswaardige essay wordt door de CPNB uitgegeven en is tijdens de Maand van de Geschiedenis uitsluitend in de boekhandel te koop voor € 2,95. Zolang de voorraad strekt.

Ahmed Aboutaleb - Droom& daad. Amsterdam, CPNB, 2015. paperback, 63 pg., met lit. opg. en ills. ISBN: 978-90-5965-324-5.

Ik las dit boek als 31/30 van de Ik Lees Nederlands uitdaging 2015 (KLIK HIER).
© JannieTr, oktober 2015.

Miriam Guensberg - Poolse tranen

Voor Zeeuws-Vlaanderen eindigde de Tweede Wereld Oorlog al in het najaar van 1944. Niet dat er veel te vieren viel. Een enorme verwoesting, duizenden gesneuvelde soldaten en een vergissingsbombardement door de geallieerden op Breskens laten nog altijd hun sporen na. Zoveel jaren later zijn de herdenkingen nog talrijk in september en oktober. De Slag om de Schelde krijgt sinds kort eindelijk de aandacht die het verdient: hier begon de opmars van waaruit de rest van Nederland uiteindelijk ook bevrijd zou worden.

Dat daarbij een belangrijke rol vervuld werd door de Eerste Poolse Pantser Divisie is bij weinigen bekend. En dat zij (als ze hun dappere strijd overleefden) daarna als stateloos burger door het leven moesten gaan, weten wellicht nog minder mensen. Zo niet in Axel, waar zij nog altijd geëerd worden en waar schoolkinderen nauw en serieus bij de herdenkingen betrokken zijn. In Axel, maar ook in bv. Breda, dat kort daarna bevrijd werd, verwijzen Poolse familienamen nog steeds naar het land van herkomst van hun bevrijders.

De vader van Miriam Guensberg was een van hen. Door een roman te schrijven met zijn geschiedenis als basis wil ze aandacht vragen voor deze dappere, maar vergeten groep bevrijders van Nederland. En door die geschiedenis te verweven met een fictief verhaal is een spannende roman ontstaan.

Samenvatting

Als de jonge Tanek in het vooroorlogse Polen van eeuwig durende liefde droomt, weet hij nog niet welk wreed lot hem zal treffen. Bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog voegt hij zich als arts bij de Eerste Poolse Pantserdivisie. Een bloedige strijd brengt hem uiteindelijk in Nederland.
Over zijn trauma's, zijn liefdes én de geheimen van zijn verleden praat hij zelden. Pas als hij op hoge leeftijd opnieuw met geweld wordt geconfronteerd en hij tot actie overgaat, volgt er een kettingreactie waarbij zijn schrijnende geschiedenis zich langzaam openbaart.
Poolse tranen is een ontroerende en spannende roman die vanuit verschillende perspectieven het bestaan ontrafelt van een bezield man die onvermoeibaar naar lichtpunten is blijven zoeken. (Binnenzijde boekomslag).

Leeservaring

Hoewel het leven van haar vader de rode draad vormt van het verhaal, heeft de schrijfster er enkele fictieve elementen aan toegevoegd waardoor er een spanningsboog ontstaat die maakt dat je door blijft lezen. Ook de wisseling van perspectief werkt daar aan mee.
Hoofdpersoon is Tanek Schönflies, geb. 03-05-1913 in Nowy Targ in Polen. Na de oorlog krijgt hij de Nederlandse nationaliteit en trouwt met een Nederlandse vrouw. Ze krijgen twee kinderen: Don en Dana: de tweede hoofdpersoon in het verhaal. Dan zijn er nog Maro (een asielzoekster, verdreven uit het in oorlog verkerende Georgië), Zar (haar zoon), Miron (Poolse vriend van Tanek). Hun onderlinge verhoudingen maken deel uit van de plot van het verhaal en daar zal ik dus niet verder op in gaan. Tanek, Dana en Maro komen het meest aan het woord.

Hoewel Tanek weinig spreekt over zijn oorlogservaringen, komen we beetje bij beetje te weten wat er allemaal gebeurd is. Toch is het daarmee geen oorlogsverslag geworden. De dosering is precies genoeg om de achtergronden van het verhaal te begrijpen. Ook Maro zwijgt het liefst over wat ze heeft meegemaakt, daarin voelen zij en Tanek elkaar goed aan en er ontstaan dan ook een hechte vriendschap.
De roman begint met een krantenbericht over de raadselachtige dood van Tanek, de rest van het verhaal bevat herinneringen van de hoofdpersonen en beschrijvingen van het verloop der gebeurtenissen die tot die dood geleid hebben. Uiteindelijk komen alle lijnen samen.

Wie graag vooraf enig inzicht wil hebben in de geschiedenis van mannen als Tanek en de vader van de schrijfster zou ik aanraden eerst naar blz. 174 te gaan. Daar laat de schrijfster Dana een werkstuk vinden van haar broer Don, dat hij maakte op de middelbare school, met als titel: De ondergewaardeerde strijd van de Eerste Poolse Pantser Divisie. Het vormt een goede basis voor beter begrip van de hele situatie.

De thema's uit deze roman (oorlogsleed en ontheemd zijn) gelden voor zowel Tanek als Maro. Ze zijn zonder meer door te trekken naar het heden, waarin oorlogsvluchtelingen en asielzoekers opnieuw om aandacht vragen. Misschien dat ook dit boek bijdraagt aan een beter begrip en inzicht in wat deze thema's op individueel niveau betekenen.

Miriam Guensberg - Poolse tranen. Amsterdam, Uitgeverij De Kring, 2013. Geb., 239 pg. ISBN: 978949156714. (N.B. Ik leende dit boek bij de bibliotheek van Axel, gevestigd aan het Szydlowskiplein.....)

 Ik las dit boek als 30/30 van de Ik Lees Nederlands uitdaging 2015 (KLIK HIER).

© JannieTr, oktober 2015.

Annejet van der Zijl - Jagtlust

De ondertitel van dit boek luidt: Hoe in een Goois buitenhuis de wereld openging. Het verscheen in 1998 en ik zette het direct op mijn verlanglijstje. Maar zoals dat wel vaker gaat: er verschijnt zoveel moois om te lezen, dat het er niet van kwam. Totdat ik kort geleden de aankondiging zag, dat er op 23 september een kleine tentoonstelling geopend wordt in het Letterkundig Museum (KLIK HIER) over Fritzi ten Harmsen van der Beek.

Ik hoorde voor het eerst van haar via het Schrijversprentenboek over Remco Campert: Al die dromen al die jaren (KLIK HIER) dat in 2009 las. Remco was lang geleden met haar getrouwd en in het Schrijversprentenboek kwamen ook Jagtlust en de belevenissen van de (al dan niet tijdelijke) bewoners aan bod.

Hoewel haar oeuvre bescheiden is, wordt F. Harmsen van Beek (1927-2009) tot de grootste dichters van Nederland van de twintigste eeuw gerekend. Veel van haar collega's, onder wie A. Roland Holst, Remco Campert en Hugo Claus, waren in de ban van haar talent. Ook was ze een begenadigd kunstenaar, zoals eens te meer blijkt uit het onlangs verschenen F. Harmsen van Beek. Stoeten ritseldingen. In dit Schrijversprentenboek komen zowel de literaire als beeldende talenten van deze veelzijdige, eigenzinnige kunstenares samen aan de hand van unieke documenten, foto’s en archiefmateriaal.

Samenvatting

In Jagtlust brengt Annejet van der Zijl een van de meest fascinerende mythes van de Nederlandse literaire geschiedenis tot leven. In de periode 1854-1971 groeide dit vervallen Gooise landhuis uit tot een artistieke vrijplaats van on-Hollandse allure. Het middelpunt was de even geheimzinnige als betoverende dichteres en eigenares van Jagtlust Fritzi Harmsen van Beek. Onder de talloze schrijvers en kunstenaars die in haar ban raakten, waren Remco Campert, Gerard Reve, Peter Vos en Cees Nooteboom. Bij haar vonden ze alles wat in het aangeharkte Nederland van die jaren nog taboe was: tomeloze passies, ongebreidelde creativiteit en experimenten met vrije seks, drugs en alcohol. ‘Je stampte met je voet op de grond en het was feest’, aldus Campert. Maar ook aan dit feest kwam een einde, en toen bleek dat niet iedereen even welgevaren was bij de prachtige chaos die Jagtlust heette. (samenvatting bij luisterboek van Rubinstein)

Leeservaring

Jagtlust was het debuut van Annejet van der Zijl. Na de eerste druk in 1998 (die ik gebruikte om te lezen) verschenen er nog vele drukken. In 2010 kwam de 9de herz. druk uit (de schrijfster had inmiddels genoeg ervaring om iets te willen wijzigen aan haar eersteling) en in 2012 een 10de vermeerderde druk. Hierbij werden nog een aantal verhalen die verband hielden met Jagtlust opgenomen. In 2005 verscheen ook nog een luisterboek. Omdat de overige boeken voorzien zijn van toepasselijke zwart-wit illustraties is dat geen aanrader, ondanks dat Remco Campert een deel van de teksten ingesproken heeft.

Voor het schrijven van het boek heeft Annejet van der Zijl niet alleen vele schriftelijke bronnen bestudeerd, maar ook gesprekken gevoerd met een aantal van de bezoekers en voormalige bewoners van Jagtlust. Ze waren bereid haar genoeg te vertellen om er een aantrekkelijk leesbaar geheel van te maken. Mee speelt natuurlijk ook dat de toen nog jonge schrijvers en kunstenaars ons inmiddels bekend zijn als gevestigde lieden. Terugkijken op hun "jeugdzonden" is vermakelijker dan in geval van onbekenden.

Hoewel de geschiedenis van het huis de rode draad van het boek vormt, is de meeste aandacht voor Fritzi, haar gasten en haar familie. Haar vader en moeder hadden een fortuin verdiend met o.a. hun teken- en schrijfwerk voor Flipje (Betuwejamfabriek in Tiel) en illustraties voor kinderboeken in binnen- en buitenland. Toen hun kinderen Fritzi en Hein na het overlijden van hun ouders het huis en het fortuin erfden was het hek van de dam. Vanaf 1953 leefden broer en zus er op los en daar profiteerden velen van. Aanvankelijk had ik nog het gevoel dat dit een reactie was op de schaarste en donkere tijden van de oorlog, maar langzamerhand wordt een en ander steeds triester en onbegrijpelijk. De meeste kunstenaars en schrijvers begonnen tenslotte aan een serieuzere loopbaan en Fritzi bleef eenzaam achter. Uiteindelijk moest Jagtlust in 1971 ontruimd worden en gelukkig bleken de oude vrienden bereid een plekje voor hun vriendin te bekostigen in Garnwerd (Groningen): een arbeidershuisje met tuintje waar ze tot aan haar overlijden in 2009 zou blijven wonen.

"Het huis, nu precies honderd jaar oud, bleef achter, uitgeput van alle mensen die er hun voetstappen hadden gezet. Nog steeds spelden de smeedijzeren sierletters op het balkon de  naam die zo'n legendarische klank had verworven. Maar aan die prachtige, chaotische Jagtlustperiode was definitief een einde gekomen."

In het laatste hoofdstuk vertelt Annejet van de Zijl hoe het de anderen is vergaan en dat slechts een enkeling trouw bleef aan de principes van de Jaglustperiode. Ook Fritzi veranderde niet. Ze heeft nooit veel waarde gehecht aan het uitgeven van haar teksten en verbood zelfs dat dat nog zou gebeuren na haar overlijden. Toch schijnen daar nu plannen voor te zijn. Voor de kinderen van deze generatie viel het niet mee uiteindelijk in een gedisciplineerder leven te aarden. Vooral het verhaal over het leven van Gilles, het enige kind van Fritzi, vond ik ronduit schrijnend. Van het huis zelf is alleen de buitenkant nog redelijk origineel.

Een bijzondere periode, dat was het zeker, voor de ontwikkeling van de naoorlogse kunst, maar ook voor de persoonlijke ontwikkeling van de mensen die er bij betrokken waren. Annejet van de Zijl heeft een lezenswaardig boek geschreven waarin beide aspecten aandacht krijgen in een meeslepend verhaal, met een afronding die niet echt een happy-end is.... 

Annejet van der Zijl - Jagtlust: hoe in een Goois buitenhuis de wereld openging. Amsterdam, Meulenhoff, 1998. Geb., 1ste dr., 176 pg., met zw. wit foto's en lit. opg. ISBN: 90-290-5755-6.

Ik las dit boek als 29/30 van de Ik Lees Nederlands uitdaging 2015 (KLIK HIER).
© JannieTr, september 2015.

Dola de Jong - En de akker is de wereld

De heruitgave van Een dwaze maagd van Ida Simons (KLIK HIER)  bleek een groot succes. Eva Cossee had het boek gevonden in de bibliotheek van haar moeder. Dat die boekenkast nog meer moois bevatte, blijkt uit de heruitgave van Dola de Jong - En de akker is de wereld. Een in Nederland nauwelijks bekend boek (ook al won het in 1947 de voorloper van de Multatuliprijs). In 1940 vertrok Dola de Jong naar Amerika, daar kwam deze roman uit in 1945, werd een groot succes en wordt tot op de dag van vandaag nog herdrukt en verkocht.

Samenvatting

Aart en Lies besluiten – jong verliefd – vlak voor de Tweede Wereldoorlog Nederland te verlaten vanwege de oorlogsdreiging. Zij reizen met hun woonwagen naar het zuiden en komen in de vrijhaven Tanger aan. Onderweg ontfermen zij zich over kinderen die op de vlucht hun ouders zijn kwijtgeraakt. Met de Poolse Loeba en Maria, de Duitse Hans en Rainer, de Franse Pierre, de Vlaamse Barthe en hun eigen baby vormen ze een bijzonder gezin. Aart huurt een akker iets buiten de stad en bewerkt die samen met de kinderen. Ze werken de hele dag onder de hete zon en slepen met emmers water, maar veel wil er niet groeien. De Arabieren kijken hoofdschuddend toe bij hun geploeter.
Het gezin leeft in armoede en de Nederlandse consul is afwijzend als Aart om hulp vraagt. Ze zijn immers geen refugiés, want ze zijn al voor de oorlog uitbrak vertrokken. De vrouw van de consul komt af en toe in haar chique auto langs met afgedankte kleren.
Het valt niet mee een nieuw bestaan op te bouwen, de akker levert te weinig op en de kinderen hebben heimwee naar hun oude leven, dat voorgoed voorbij is. Als Aart dan ook nog gevangen wordt gezet vanwege een misverstand, neemt de achttienjarige Hans het heft in handen. Hij houdt er echter geen rekening mee dat Tanger vol zit met nazispionnen, en hij neemt grote risico’s.
En de akker is de wereld laat zien hoe een oorlog stap voor stap het leven van vluchtelingen kan ontwrichten. De Jongs portretten van de kinderen zijn ronduit meesterlijk en zullen ons net als de slotscène lang bijblijven. (tekst Cossee).

Leeservaring 

Het boek eindigt met een hoofdstukje, geschreven door Eva Cossee: Achter ieder goed boek schuilt nog een verhaal. Daarin vertelt ze over het leven van Dola de Jong en de ervaringen die de schrijfster ertoe brachten dit verhaal te schrijven. Want ook Dola de Jong maakte deze reis, maar wat zij zag in Noord-Afrika was vele malen erger dan ze in het boek beschreef. Het tijdstip van deze herdruk is helaas "goed getimed" : met de vreselijke beelden van oorlogsvluchtelingen, dagelijks op TV. Wat mij daarin het meest treft zijn de kinderen en daarop focust ook Dola de Jong in haar boek. Ze gunt ons een blik in de gedachten- en gevoelswereld van deze kleine vluchtelingen en maakt wat wij dagelijks aanschouwen nog schrijnender.

Is een boek uit 1945 nog leesbaar? Jazeker, voor mij wel althans. Het is misschien wat trager, maar de woordkeuze en de zinsopbouw zijn (op een enkel woord na) niet gedateerd. Een prettige heldere stijl met niet te lange zinnen en geen onnodige uitweidingen. Toch had ik aanvankelijk moeite om in het verhaal te komen. Enerzijds omdat ze (heel modern eigenlijk) zomaar midden in het verhaal begon: je moest wel even moeite doen om de situatie te begrijpen, de personages en hen verhoudingen te leren kennen en de voorgeschiedenis te reconstrueren. Maar daarna bleef het nog een poosje lastig voor me. Ik ontdekte dat dat kwam omdat ik niet genoeg wist van de oorlogssituatie in Noord-Afrika, Portugal en Spanje. Maar gelukkig hebben we Wikipedia en na wat bijspijkeren lukte het beter me in te leven.

We kunnen zonder twijfel spreken van een coming-of-age roman. Omdat het perspectief geregeld wisselt en meestal bij een van de kinderen ligt, ontdekken we hoe ieder op zijn eigen wijze zijn lot probeert te aanvaarden en er het beste van te maken. Heel mooi en geloofwaardig beschreven. In het tweede deel van het boek, als Aart door een misverstand, in de gevangenis is beland, komt de focus bij Hans (18 jaar ) te liggen. Zijn verhaal is uiteindelijk het meest compleet. Van hem is ook de gedachte: En de akker is de wereld. Wat hij in verband brengt met de jonge levens die op moeten groeien en voor een betere wereld zonder oorlog moeten gaan zorgen. Als er iemand, door de omstandigheden gedwongen, in korte tijd opgroeit van een puber tot een verstandige en verantwoordelijkheid aanvaardende volwassene, dan is hij het wel. Heel mooi beschreven.

Aan het einde van het boek ziet het er naar uit dat de kinderen eindelijk, samen met Aart en Hans per boot naar Portugal zullen kunnen vertrekken. De parallellen met de huidige bootvluchtelingen zijn onmiskenbaar: eindeloos wachten, veel geld moeten betalen, in de maling genomen worden. Onverrichter zaken weer naar huis gestuurd worden, misschien morgen...?

Hoewel ik niet om dit boek gevraagd had, stuurde Cossee het me toch toe. Misschien omdat ik zo enthousiast was over de beide boeken van Ida Simons. Dit is totaal iets anders, maar ik ben toch blij het ontvangen te hebben. Lees het, om nog beter te begrijpen hoe de oorlogsvluchtelingen van nu zich voelen, en dan vooral de kinderen. Hoewel het boek is geschreven voor volwassenen, denk ik dat het niet zou misstaan op de leeslijst van middelbare scholieren.

Dola de Jong - en de akker is de wereld. Amsterdam, Cossee, 2015. Geb., 255 pg., nawoord van Eva Cossee. ISBN: 978-90-5936-6053.

Ik las dit boek als 28/30 van de Ik Lees Nederlands uitdaging 2015 (KLIK HIER).

© JannieTr, augustus 2015.

Nina Weijers - De consequenties

Om de winnaar aan te kunnen wijzen van de ANV debutantenprijs 2015  (KLIK HIER) moeten er, na de voorselectie door de deskundigen, drie boeken beoordeeld worden door het publiek. En wat me vorig jaar gebeurde, gebeurde nu weer: over twee boeken was ik best te spreken en eentje viel voor mij duidelijk af. Mijn winnaar is Birk van Jaap Robben (KLIK HIER), de afvaller Nina Polak met We zullen niet te pletter slaan  (KLIK HIER)
Nina Weijers zit daar dus tussenin met haar De consequenties. En hoewel ik best tevreden ben over het nieuwe beoordelingsformulier (een 8, een 7 en een 6 kunnen allemaal 1 x uitgedeeld worden), had ik toch graag wat meer keus gehad. Want dan was het 9, 8 en 6 geworden. 

Samenvatting

Kunstenares Minnie Panis gebruikt het eigen leven als grondmateriaal voor haar werk. Wanneer ze haar meest gedurfde experiment aangaat, krijgt ze last van déjà vu's – of zijn het visioenen? Minnies zoektocht voert haar terug naar de kindertijd, toen ze in behandeling was bij een onorthodoxe therapeut, die ook nu haar pad weer kruist. 'De consequenties' is een debuut dat gonst van de ideeën. Niña Weijers zoekt de grens tussen de roman en het essay op in dit rijke en ambitieuze werk. Hoe verhouden leven en kunst zich tot elkaar? Welke verhalen vertellen we over onszelf en over anderen? Wie zijn we en hoe vinden we vervulling? Dat zijn slechts enkele van de vragen die de schrijfster verkent in deze wervelende roman.

Bovenstaande tekst komt uit het juryrapport en omdat ik het zelf niet beter kan zeggen, heb ik die hier maar aangehaald. Omdat ik zo hevig teleurgesteld werd door Nina Polak, zag ik er enorm tegenop hier aan te beginnen. Maar waar ik ruim 2 weken over dat boek deed, was dit binnen enkele dagen uit. De spanningsboog werkte perfect, de stijl was helder en vloeiend, het evenwicht tussen de verhalende gedeelten en de filosofische overpeinzingen prima. Ook de perspectiefwisselingen waren op zijn plaats. Alleen vanuit Minnie beschreven bestond het gevaar dat de geloofwaardigheid van deze hoofdfiguur twijfelachtig werd, maar wat er vanuit de anderen duidelijk werd, verklaarde genoeg. Er worden wezenlijke vragen verkend, zoals het juryrapport aangeeft. En dat op een prettige manier. Ze blijven ook na het lezen nog lang in je hoofd spoken. Ik moet dit boek nog een keer lezen, maar eerst moet het verder bezinken.

"Mensen uit één stuk logen zichzelf voor. In werkelijkheid, dacht Minnie, zijn er alleen maar losse stukjes, die steeds weer afsterven en nooit meer terugkomen. Talloze keren verdwijn je uit je eigen leven, zonder zelfs maar afscheid van je zelf te nemen. Ze wist niet of ze dit moest zien als een triest gegeven of als een geruststelling, maar vermoedde dat het eigenlijk met geen van beide iets te maken had. De tijd denderde gewoon voort, zoals die altijd had gedaan en vermoedelijk altijd zou blijven doen.(....) Soms moest je buigen om niet te breken. Een wijsheid die vast al eeuwen geleden door de Maya's, of anders door een ander visionair volk, was opgetekend in letters die eruit zagen als kindertekeningen."
 
Dat het boek nergens saai wordt, is niet alleen aan de spanningsboog of de prettige schrijfstijl te danken. Het bevat, terloops, ook de nodige humor. Een voorbeeld. In de badkamer van haar therapeut ondekt ze volop "Oosterse" toiletartikelen: Happy Buddha, Yogi Flow, Shanti Chakra.

"Nooit eerder, dacht ze, was het westerse oriëntalisme zo slim in de markt gezet. Voor een paar euro kon iedere hardwerkende middenstander zich, na een kant-en-klare wokmaaltijd van Conimex of wat koude brokken supermarktsushi, wentelen in de typisch oosterse weldaad van zijn douchgel."

Kortom: met dit boek kon ik gelukkig weer van het lezen genieten. Nu snel het wedstrijdformulier nog invullen en afwachten maar. Ik vermoed dat Jaap Robben toch wel de grootste kans maakt. Je kunt nog meestemmen, als je ze alle drie las, tot 13 september. En als je wilt aanwezig zijn bij de prijsuitreiking op 20 september in Dordrecht. Dan wel even aanmelden.

Nina Weijers - De consequenties. Amsterdam, Atlas/Contact, 2014.  Geb., 267 pg., isbn:978-90-254-4292-7.

Ik las dit boek als 27/30 van de Ik Lees Nederlands uitdaging 2015 (KLIK HIER).
  © JannieTr, augustus 2015.