Bernhard Schlink - Zomerleugens

September 2011 - waardering: 8,0.

Inleiding

In augustus 2010 won ik bij via een twitter-prijsvraag van Cossee een gesigneerd exemplaar van Bernhard Schlink's Zomerleugens. Nog diezelfde maand las ik 2 verhalen uit de bundel. Ze spraken me aan, maar voor de rest had ik op dat moment geen tijd. Toen ik het boek onlangs weer eens ter hand nam, heb ik het binnen enkele dagen uitgelezen. En al is de zomer inmiddels alweer bijna voorbij: ook in de donkere maanden die komen gaan zijn deze boeiende verhalen een aanrader om even bij weg te dromen.

Inhoud

Is een leven zonder leugens en de warmte van zelfbedrog wel leefbaar? Voorstellingen van het leven, verwachtingen ten aanzien van de liefde, wijsheid die komt met de jaren - wat is illusie en wat is waar? Wat te doen wanneer een droom in één klap uiteenspat. Vluchten in een nieuwe illusie? Misschien zijn we helemaal niet opgewassen tegen een leven zonder leugens en zelfbedrog.

In Schlinks zeven vertellingen van een bijna melancholieke schoonheid - stuk voor stuk romans in een notendop - zijn de bedachte en de spontane, de ondoordachte en de verstandige leugens waarmee we leven altijd aanwezig. Van comfortabel zelfbedrog tot een leven dat een serie van meesterlijke leugens blijkt te zijn. En wij stellen verbaasd vast dat we de leugenaars heel goed begrijpen. Alsof we ons op de een of andere manier betrapt voelen. (Cossee).

Leeservaring

Laat ik beginnen met de vertaling. Die is zo goed, dat je niet in de gaten hebt dat je een vertaald boek aan het lezen bent. Complimenten dus voor Nelleke van Maaren. Dan de titel: Zomerleugens. De meeste verhalen spelen inderdaad in de zomer, al speelt die zelf niet altijd een doorslaggevende rol in het verhaal. Misschien heeft de schrijver (want in het Duits is de titel: Sommerlügen) voor deze titel gekozen om de leugen een zekere luchtigheid te geven. Want al speelt de leugen wel een belangrijke rol in alle verhalen, nergens is ze grof of doortrapt. Of het moest zijn in De vreemde in de nacht, maar daar wordt de opeenstapeling ervan bijna komisch, wat je ook op kunt vatten als luchtig.

Met het bovenstaande is echter niet gezegd, dat de leugentjes en het zelfbedrog onschuldig zijn. Soms lijken ze dat, maar de gevolgen ervan zijn doorgaans nogal ernstig.

In Naseizoen heeft een man zichzelf en zijn vakantievriendin wijsgemaakt dat hij met haar een nieuw leven op wil bouwen, maar als hij eenmaal weer in zijn eigen vertrouwde omgeving is, ziet hij tegen alle veranderingen op en maakt hij zichzelf, opnieuw, wijs, dat hij even tijd nodig heeft en dat hij altijd nog bij haar kan intrekken. Een mooi melancholisch verhaal.

In De nacht in Baden-Baden verzwijgt een man voor zijn vriendin dat hij een weekend op stap is geweest met een ander. Juist omdat hij daarover liegt, wordt hij ten onrechte verdacht van overspel. Als hij tenslotte het overspel bekent om van het gezeur af te zijn, heeft zijn vriendin de waarheid al gehoord van de andere vrouw. Over het slippertje dat hij ondertussen met een serveerster heeft gehad zwijgt hij dan maar. De man die voor geen van beide vriendinnen echt kon kiezen voelt dat hij hen nu beiden kwijt is. Over hoe ook kleine leugentjes het vertrouwen kunnen ondermijnen.

Ook in Het huis in het bos staat er een relatie op het spel. Met alweer een man in de hoofdrol. Een echtpaar heeft zich teruggetrokken op het platteland. Zij is een succesvol schrijfster en hoopt daar in alle rust aan haar boek te kunnen werken. Hij hoopt dat ze daar een gezinsleven op kunnen bouwen, weg van het uitgeverswereldje waaraan hij haar denkt te zullen verliezen. Als er tekenen zijn die erop wijzen dat ze een belangrijke prijs zal gaan winnen en haar boek sneller af is dan gedacht en ze aangeeft dan weer naar de stad te willen, onderneemt hij allerlei sabotage activiteiten om dat te voorkomen. Maar in plaats van dat hij daarmee het gezinsleven redt, raakt hij zowel zijn vrouw als zijn dochtertje kwijt. Een spannend en verdrietig verhaal.

De vreemde in de nacht gaat over twee mannen die elkaar in een vliegtuig ontmoeten. De een wil zijn bizarre verhaal graag kwijt aan de ander. Hij krijgt de ene leugen na de andere op de mouw gespeld. Voor de lezer is het soms komisch hoe de leugenaar elke verdachte handeling weet uit te leggen. Uiteindelijk misbruikt hij het vertrouwen van de andere man. Die vraagt zich achteraf af hoe het komt dat hij erin getrapt is.

De laatste zomer is een schrijnend verhaal. Een oude man is dodelijk ziek en verzwijgt dit voor zijn familie. Hij verzamelt ze allemaal voor de zomervakantie, doet leuke dingen met de kleinkinderen, heeft belangstelling voor iedereen, maakt zijn vrouw weer het hof, kortom: hij gedraagt zich volgens zijn vrouw niet zoals ze van hem gewend is. Eerst is ze blij met die verandering, dan ontdekt ze dat hij van plan was, zonder daar iemand in te kennen, op een avond een drankje in te nemen, dat een eind aan zijn leven moest maken, te midden van de familieleden. Ze vertelt het aan de anderen, neemt verontwaardig de benen en ook de anderen vertrekken. Helemaal alleen besluit hij een uiterste poging te doen haar terug te winnen en samen over zijn einde te beslissen.

In Johan Sebastiaan Bach op Rügen doet een zoon een laatste poging werkelijk contact met zijn vader te krijgen. En hoewel hij niet de dingen die hij van zijn vader wilde horen te horen krijgt, lezen wij tussen de regels dat hij in zeer veel dingen op zijn vader lijkt. Het is een ontroerend verhaal. Zijn vader vertelt geen leugens, hij zwijgt vooral over van alles. In hun liefde voor de muziek van Bach zijn ze dichter bij elkaar dan in woorden uitgedrukt kan worden. Hier gaat het niet om leugens, maar om zelfbedrog: de zoon maakte zichzelf wijs dat zij geen enkele band hebben.

Het laatste verhaal is getiteld De reis naar het zuiden. Ook hier een geval van zelfbedrog, om de pijn te verzachten van de gevolgen van een verkeerde keuze in het verleden. Het is het enige verhaal met een vrouw in de hoofdrol. Het is een mooi verhaal om mee af te sluiten. Het toont duidelijk het andere thema van deze verhalen: beslissingen nemen en keuzes maken. De meeste hoofdpersonen hebben daar moeite mee. Of accepteren die van anderen niet. Of maken de verkeerde.

De man die ze destijds niet gekozen heeft, zegt haar: "Ik heb eens geschreven dat de grote beslissingen, de beslissingen van levensbelang niet goed of verkeerd zijn, dat je alleen maar verschillende levens leeft. Nee, ik denk niet dat je leven misgelopen is."

Een karakter echt uitdiepen is in het bestek van een kort verhaal moeilijk, maar toch zijn de figuren uit deze bundel levensechte mensen, met herkenbare gevoelens en reacties. Voor mij was het een prettige kennismaking met Bernhard Schlink.

Bernhard Schlink - Zomerleugens. Amsterdam, Cossee, 2010. Geb., 268 pg., isbn 978-90-5936-300-7.

©JannieTr, 21 september 2011.