Kader Abdolah – De reis van de lege flessen

Korte inhoud:

De Iraanse vluchteling Bolfazl probeert in Nederland een nieuw bestaan op te bouwen. Dat valt niet mee als je taal niet spreekt en alles zo anders is dan in je eigenland. Hij ondervindt aanvankelijk veel steun van zijn buurman René. Doordat zijn vrouw en zoon zich sneller de taal eigen maken, groeit het gezin uit elkaar. Na de verdwijning (en later de dood) van René komt er een andere buurman met wie het contact moeizamer is. Herinneringen aan het vaderland vervagen, hij leert loslaten en de dingen accepteren zoals ze zijn.

Verhaalanalyse:

- Opbouw:

Het boek is ingedeeld in vrij korte hoofdstukken. Als de herinneringen daarom vragen worden verhalen/legenden uit het vaderland tussengevoegd. Dat maakt het geheel een beetje rommelig.

- Tijd:

Na een inleiding vanuit het “heden” wordt het verhaal chronologisch verteld: vanaf het moment dat het gezin naar hun hoekwoning in de nieuwbouwwijk wordt gebracht tot enkele jaren later, als ze een beetje ingeburgerd zijn. Ondertussen horen we via flash-backs het een en ander (maar niet alles) over de reden tot vlucht en de toestand in het thuisland.

- Plaats en ruimte:

Het verhaal speelt grotendeels in en rond een stadje aan de IJssel. Veel binnenshuis (en bij de buurman), deels in de omgeving. De flash-backs (soms verteld, soms herinneringen) spelen meestal in Iran. De laatste twee hoofdstukken in Groningen.

- Perspectief en verteller:

Het perspectief ligt bij Bolfazl, die het verhaal vertelt.

- Personages:

Round-characters zijn er nauwelijks in deze roman. Bolfazl is de enige die we een beetje leren kennen vanuit zijn eigen perspectief. De vrouw en zoon blijven heel vaag, ook van de moeder die op bezoek komt krijgen we niet veel te horen, behalve dat ze erg vroom is en de levenswijze van de meeste Nederlanders en vooral van de buurman (homo) afkeurt. Van René, de buurman, weten we iets meer, maar ook niet voldoende om er een volkarakter van te kunnen maken. De nieuwe buurman, zijn vrouw en de dochter van René blijven ook vaag. Het zijn allemaal flat-characters. Ttypetjes komen er niet in voor.

- Verhaallijnen:

Er is de verhaallijn van Bolfazl die zijn weg moet leren vinden in dit vreemde land en afstand moet nemen van het verleden. Dat is er de verhaallijn van René, deels achteraf verteld door zijn ex-vrouw en dochter, deels mee beleefd via Bolfazl. Veel blijft ook onduidelijk. De verhaallijnen blijven bovendien los van elkaar lopen. Het verhaal van de dochter en dat van de nieuwe buurman en zijn vrouw hangen er ook los bij. Er zit weinig samenhang wat dat betreft in de roman.

- Thema:

Thema is het banneling zijn. Bolfazl begrijpt dat de taal de sleutel is tot zijn nieuwe bestaan. En met die taal wil hij een getuigenis afleggen: herinneringen vastleggen, het proces van het vergeten, aanvaarden van wat niet te veranderen is, vastleggen wat het proces van vluchteling zijn inhoudt.

- Motieven:

Treinen spelen een belangrijke rol. Hij droomt er aanvankelijk veel van (zonder dat duidelijk wordt welke rol ze speelden in zijn verleden). René pleegt zelfmoord door voor de trein te springen. Hij moet een landgenoot identificeren die overreden is door een trein. De nieuwe buurman is machinist. Misschien staan ze symbool voor het leven dat zijn loop neemt: je kunt niet terug: je zit in de trein en je moet er mee voort, of je wilt of niet. Wie uitstapt, stapt uit het leven (René). Aan Jacobus, de machinist vraagt hij of het van belang is voor hem wie er in zijn trein zitten. Met de trein ook gaat hij naar Groningen om er de dochter van Reneé te bezoeken( de Hollandse vrouw waar hij naar verlangde).

Ook pruimen en de pruimenboom spelen een rol. Zo maakt René bv. een foto van de jonge hand van zijn dochter die een pruim (“traan”)laat vallen in de oude hand van zijn moeder. De nieuwe buurman hakt de boom om en maakt er brandhout van voor zijn moeder, die in een oud boerderijtje woont aan de IJsseldijk, waar Bolfazl op bezoek gaat en zich thuis voelt, terwijl het hout in de kachel brandt. Zijn grootmoeder brengt de laatste pruimen naar het graf van zijn net bergraven Opa. Als René dood is, halen kwajongens de laatste pruimen uit de boom, die ook dood gaat. Misschien dat de kleur ook van belang is: paars, de kleur van een nieuw begin.

Dan komt er nog enkele malen een haan in voor, die de weg wijst, of de richting naar Mekka. Die eerst vastgeroest zat en later alle kanten op draait en weggegooid wordt door de nieuwe buurman.

Flessen: zie titel.

- Titel:

De reis van de lege flessen wijst op het verhaal, dat zijn grootvader een kelder vol lege flessen heeft, eeuwen oud. Op elke fles staat geschreven bij welke gelegenheid de voorvader deze gedronken heeft. Als zijn grootvader is overleden brengt zijn grootmoeder alle flessen naar de rivier en laat ze wegdrijven. Als hij lege flessen ziet liggen langs de IJsseldijk moet hij daar weer aan denken. Hij gebruikt ze hier als symbolen voor de herinneringen die verdwijnen, met de stroom van het leven mee, terwijl er andere zaken voor in de plaats komen.

Ook vertelt hij het verhaal van de as van een verslagen reus die in flessen gedaan werd en aan de kinderen gegeven om mee te spelen. Dat naar aanleiding van een crematie: verbranden van de hersenen staat gelijk met het verbranden van de herinneringen: eigenlijk zou de as van het hoofd in flessen gedaan moeten worden.

Bij een tweede maal lezen merkte ik, dat er steeds iets is, wat een Hollander doet of zegt, dat een verhaal uit Iran oproept. Tot hij opmerkt: ik weet niet meer wat er echt waar is, welke verhalen ik echt gehoord heb en wat ik verzin. Ik kan mijn herinneringen niet meer vertrouwen. De herinneringen verdwijnen ook langzamerhand. Eerst beangstigt dat, later aanvaardt hij het: er komt iets anders voor in de plaats. Misschien zijn de lege flessen dan wel een symbool voor de wegdrijvende herinneringen.

- Motto’s:

Het motto bestaat uit een in het Iraans geschreven gedicht in onleesbare tekens. Er wordt nergens een uitleg aan gegeven.

- Genre:

Tot op zekere hoogte zouden we het een psychologische roman kunnen noemen. Der persoonlijke groei van een banneling wordt belicht.

- Stijl- en stijlfiguren:

De stijl is afwisselend helder, kort en duidelijk, en poëtisch, dromerig. Droom en realiteit, heden en verleden, werkelijkheid en legenden, ze lopen door elkaar en wisselen elkaar af. Ik vond dat niet altijd even prettig lezen. Af en toe weet hij subtiel weer te geven hoe culturen kunnen botsen en hoe mensen elkaar zo kunnen kwetsen, zonder de bedoeling daartoe te hebben.

- Verhouding schrijver tot de thematiek van het boek:

De schrijver is zelf een vluchteling uit Iran.

Breda, De Geus, 1997. Geb. met stofomsl.,

Gekocht via Boekwinkeltjes (5,00 + 2,25 porto).

© JannieTr, december 2006.

 
(Deze bespreking is overgenomen uit mijn oude blog en heeft een andere format)