Oktober 2014 - waardering:8
Robert Anker (Oostwoud, 27 april 1946)
is een Nederlands schrijver en dichter. Op wonderbaarlijke wijze komt hij in
het bezit van Het dagboek van Eefje
Jonker. Zij blijkt een achternicht van hem te zijn: het onechte kind van de
broer van zijn grootvader. Hij heeft nooit iets over haar gehoord. Dat klopt
wel, want de "schande" in de familie was effectief weggewerkt: bij
een kinderloos, bevriend echtpaar.
Terwijl hij het dagboek leest, ontstaat een beeld van een heel leuk mens, dat hij graag gekend zou hebben. Hij besluit het dagboek uit te geven, omdat het zo goed geschreven is.
"Daar zat ik dan, met voor mij op tafel de elf schoolschriften waaruit het dagboek van mijn onbekende tante bestaat. Ik begon te lezen: het gebonden schoolse handschrift, vrijwel identiek aan dat van mijn ouders, leverde weinig problemen op, en ik kon niet meer stoppen voor ik het uit had. Wat een ontzettend leuke tante was dat en wat kon ze goed schrijven! Zo fris en levendig van stijl. Zo bezonnen haar leven onderzoekend, openhartig, ontroerend, geestig, authentiek, een scherp oog voor de mensen om haar heen en wat ze vertelt is af en toe regelrecht schokkend."
Hij heeft vrijwel niets aan de inhoud van de dagboeken veranderd, beweert hij. Hier en daar een woord en alles herschreven in de huidige spelling. En dat maakt dat de auteur van dit boek dus Eefje Jonker is. Het bestrijkt de periode van 1928 tot 1956. In de eerste jaren is er bijna dagelijks een stukje geschreven, later met tussenpozen van maanden of zelfs jaren. Ook zijn er een paar schriftjes zoek geraakt, maar Eefje heeft zelf de tussenliggende periode samengevat toen ze weer verder ging.
Het dagboek van Eefje Jonker is een spannend verhaal geworden. En dat is in feite al heel bijzonder: het is niet als roman opgezet, maar zowel de schrijftrant als de gebeurtenissen maken er een boeiend geheel van. Toch zou er op basis van de feiten alleen geen roman van gemaakt kunnen worden: alle toevalligheden die haar overkomen, zouden als ongeloofwaardig beoordeeld worden en er zijn losse eindjes overgebleven. Maar zit het echte leven ook niet zo in elkaar? Als ze ergens de voornaamste gebeurtenissen nog eens samenvat, merkt ze dat zelf ook op.
Al lezend krijgen we een goed beeld van Eefje en van enkele belangrijke mensen in haar leven. En al leest het verhaal vlot weg, het besef dat dit geen verzonnen verhaal is, blijft op de achtergrond een rol spelen. Vooral bij die zaken die (soms onnodig) pijnlijk voor haar of haar omgeving zijn. De afstand die je bij fictie kunt nemen, is hier niet. Zij was onderdeel van deze werkelijkheid. Daarbij gaat het om persoonlijke keuzes en verlangens die niet mogelijk bleken, maar ook om razzia's, Jodenvervolging, verzetsactiviteiten en de Hongerwinter in Amsterdam: dit zijn ooggetuigenverslagen! Maar er zijn ook leuke zaken: de bijeenkomsten in Café Schiller met tal van schrijvers en kunstenaars, optredens van jazz-muzikanten enz.
Het dagboek breekt abrupt af in 1956, daarna ontbreekt van haar elk spoor. Wel is bekend dat ze inmiddels is overleden. Robert Anker geeft aan niet echt verder gezocht te hebben. Het beschreven leven is bijzonder genoeg. De belangrijkste thema's die het leven beheersten van deze moedige, getalenteerde, sprankelend en raak schrijvende vrouw zijn: haar tekentalent, haar liefde voor een vrouw en absenties (dissociaties). Ze heeft vaak het gevoel naast zichzelf te staan en toeschouwer te zijn. Zo schrijft ze in haar dagboek:
Terwijl hij het dagboek leest, ontstaat een beeld van een heel leuk mens, dat hij graag gekend zou hebben. Hij besluit het dagboek uit te geven, omdat het zo goed geschreven is.
"Daar zat ik dan, met voor mij op tafel de elf schoolschriften waaruit het dagboek van mijn onbekende tante bestaat. Ik begon te lezen: het gebonden schoolse handschrift, vrijwel identiek aan dat van mijn ouders, leverde weinig problemen op, en ik kon niet meer stoppen voor ik het uit had. Wat een ontzettend leuke tante was dat en wat kon ze goed schrijven! Zo fris en levendig van stijl. Zo bezonnen haar leven onderzoekend, openhartig, ontroerend, geestig, authentiek, een scherp oog voor de mensen om haar heen en wat ze vertelt is af en toe regelrecht schokkend."
Hij heeft vrijwel niets aan de inhoud van de dagboeken veranderd, beweert hij. Hier en daar een woord en alles herschreven in de huidige spelling. En dat maakt dat de auteur van dit boek dus Eefje Jonker is. Het bestrijkt de periode van 1928 tot 1956. In de eerste jaren is er bijna dagelijks een stukje geschreven, later met tussenpozen van maanden of zelfs jaren. Ook zijn er een paar schriftjes zoek geraakt, maar Eefje heeft zelf de tussenliggende periode samengevat toen ze weer verder ging.
Het dagboek van Eefje Jonker is een spannend verhaal geworden. En dat is in feite al heel bijzonder: het is niet als roman opgezet, maar zowel de schrijftrant als de gebeurtenissen maken er een boeiend geheel van. Toch zou er op basis van de feiten alleen geen roman van gemaakt kunnen worden: alle toevalligheden die haar overkomen, zouden als ongeloofwaardig beoordeeld worden en er zijn losse eindjes overgebleven. Maar zit het echte leven ook niet zo in elkaar? Als ze ergens de voornaamste gebeurtenissen nog eens samenvat, merkt ze dat zelf ook op.
Al lezend krijgen we een goed beeld van Eefje en van enkele belangrijke mensen in haar leven. En al leest het verhaal vlot weg, het besef dat dit geen verzonnen verhaal is, blijft op de achtergrond een rol spelen. Vooral bij die zaken die (soms onnodig) pijnlijk voor haar of haar omgeving zijn. De afstand die je bij fictie kunt nemen, is hier niet. Zij was onderdeel van deze werkelijkheid. Daarbij gaat het om persoonlijke keuzes en verlangens die niet mogelijk bleken, maar ook om razzia's, Jodenvervolging, verzetsactiviteiten en de Hongerwinter in Amsterdam: dit zijn ooggetuigenverslagen! Maar er zijn ook leuke zaken: de bijeenkomsten in Café Schiller met tal van schrijvers en kunstenaars, optredens van jazz-muzikanten enz.
Het dagboek breekt abrupt af in 1956, daarna ontbreekt van haar elk spoor. Wel is bekend dat ze inmiddels is overleden. Robert Anker geeft aan niet echt verder gezocht te hebben. Het beschreven leven is bijzonder genoeg. De belangrijkste thema's die het leven beheersten van deze moedige, getalenteerde, sprankelend en raak schrijvende vrouw zijn: haar tekentalent, haar liefde voor een vrouw en absenties (dissociaties). Ze heeft vaak het gevoel naast zichzelf te staan en toeschouwer te zijn. Zo schrijft ze in haar dagboek:
"Je schrijft
voor jezelf, want het is niet de bedoeling dat iemand het leest, maar je
schrijft ook voor een ander omdat je dingen noteert die je zelf allang weet,
alles weet je eigenlijk al. Misschien weet ik pas echt wat er in mij omgaat als
ik het heb opgeschreven, als ik het kan overlezen op papier."
Veel wil ik niets over de inhoud van het verhaal van Eefje vertellen, omdat het prettiger is het allemaal zelf te lezen. Daarom houd ik het maar bij deze samenvatting:
Als Eefje de Boer 18 wordt vertellen haar ouders haar, dat ze eigenlijk Eefje Jonker heet en dat ze haar opgevoed hebben op verzoek van haar grootouders. Haar echte vader is door hen naar Indië gestuurd. Waar haar moeder is, is onbekend. Ze besluit die dag om een dagboek te beginnen. Daarin leren we Eefje kennen als een intelligent meisje dat zich goed kan uitdrukken, de moderne literatuur uit die periode leest en dol is op tekenen en schrijven. Ze volgt na de ulo een kappersopleiding in Amsterdam, ontmoet daar haar grote, maar onmogelijke liefde. Ze begint een kapsalon in het dorp waar ze vandaan kwam, trouwt met een boer, maar komt toch weer in Amsterdam terecht, in een kring van schrijvers en kunstenaars en speelt een rol in het verzet, wat leidt tot een uiterst confronterende ontmoeting.
Veel wil ik niets over de inhoud van het verhaal van Eefje vertellen, omdat het prettiger is het allemaal zelf te lezen. Daarom houd ik het maar bij deze samenvatting:
Als Eefje de Boer 18 wordt vertellen haar ouders haar, dat ze eigenlijk Eefje Jonker heet en dat ze haar opgevoed hebben op verzoek van haar grootouders. Haar echte vader is door hen naar Indië gestuurd. Waar haar moeder is, is onbekend. Ze besluit die dag om een dagboek te beginnen. Daarin leren we Eefje kennen als een intelligent meisje dat zich goed kan uitdrukken, de moderne literatuur uit die periode leest en dol is op tekenen en schrijven. Ze volgt na de ulo een kappersopleiding in Amsterdam, ontmoet daar haar grote, maar onmogelijke liefde. Ze begint een kapsalon in het dorp waar ze vandaan kwam, trouwt met een boer, maar komt toch weer in Amsterdam terecht, in een kring van schrijvers en kunstenaars en speelt een rol in het verzet, wat leidt tot een uiterst confronterende ontmoeting.
Het dagboek van
Eefje Jonker is een boeiend verhaal om te lezen. Daarnaast geeft het een mooi
beeld van het leven tussen 1928 en 1956 in West-Friesland en meer nog in Amsterdam.
Eefje Jonker - Het dagboek van Eefje Jonker (bezorgd en van een nawoord voorzien door Robert Anker). Amsterdam, Querido, 2013. Paperback, 176 pg., met foto's. ISBN: 9789021446851
© JannieTr, oktober 2014.
Ik las dit boek als 22/20 voor Ik-lees-Nederlands 2014.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten