Peter Zantingh - Een uur en achttien minuten

Oktober 2014 - waardering 8,5

Inleiding

En weer heeft het toeval me geholpen een jonge Nederlandse auteur te ontdekken waarvan ik nog veel hoop te mogen lezen. De eerste maandag van de maand (KLIK)  beviel me goed en daarom wilde ik weten of het debuut van Peter Zantingh (1983) net zo mooi geschreven was. Ademloos heb ik het in een weekend uitgelezen en het helemaal beduusd terzijde gelegd toen het uit was. Dat moest eerst even goed landen voor ik er over kon schrijven. Maar ik zal een poging wagen.

Een uur en achttien minuten dateert van 2011 en bevat (zoals vaker met een debuut) nogal wat overeenkomsten tussen de schrijver en een van de hoofdpersonen: Johan in dit geval. Het boek werd genomineerd voor zowel de publieks- als de juryprijs van de Dioraphte Jongerenliteratuurprijs 2012. En al kreeg het die prijs net niet, de jury was er wel vol lof over. " Met heel weinig woorden zegt Zantingh heel veel. [...] Wat een debuut.”  De rest van het juryrapport is te vinden op zijn site: Peter Zantingh

Samenvatting

Op een zondagochtend komt de 25-jarige student Johan met de trein aan in zijn geboortedorp in West-Friesland. Hij keert terug omdat Joey, een van zijn vier jeugdvrienden, de avond daarvoor volkomen onverwacht zelfmoord heeft gepleegd. In de week tussen zijn dood en de begrafenis proberen de jongens antwoorden te vinden op de vraag waarom hun vriend een einde aan zijn leven maakte en wat dat betekent voor hun eigen levens. Een uur en achttien minuten is, zoals het op de achterflap staat, “het indringende en raak geobserveerde verhaal van vier vrienden die binnen één week hun zorgeloze jeugd moeten herzien”.

Leeservaring

Pas achteraf ontdekte ik dat men dit boek rekent tot de "Young Adult literatuur". Natuurlijk had ik deze term al eerder gehoord, maar na het lezen van dit boek, waar ik als "Old Adult" erg van genoten heb, begon ik me toch af te vragen wat ik daaronder moet verstaan en wie bepaalt wat er onder valt.

Een uitgebreid antwoord daarop vond ik bij 8-Weekly in een artikel uit 2011:  (KLIK). Drie redacteuren geven er hun mening over. De zin die bleef hangen was: Jongerenliteratuur die existentiële thema's verwerkt op een nieuwe manier.

Toch kon ik mijn ervaring met dit boek maar gedeeltelijk terugvinden in het artikel.  Als ik een definitie zou moeten geven dan zou die (op basis van dit boek althans) moeten luiden: een boek over existentiële thema's met jongeren in de hoofdrol en zo geschreven dat het zowel  volwassenen als jong volwassenen aan zal spreken. Want in tegenstelling tot wat de term Young Adult suggereert, was dit niet uitsluitend een jongerenboek.

Uitgangspunt moet het beeld geweest zijn dat in de pers geschetst werd rond 2011 over "drankschuren, overmatig alcohol- en drugsgebruik en een opvallend groot aantal zelfmoorden in West-Friesland". Een verontrustend bericht! Maar wat moet je daarmee?  Je kunt proberen na diepgaand onderzoek allerlei programma's op te zetten en voorlichtingsavonden gaan geven, zoals in het boek ook mooi aangehaald wordt: de jongens gaan er niet heen, diezelfde avond is er ook een herdenkingsbijeenkomst op het veld en in de voetbalkantine voor Joey. Slechte timing! En dan nog: het interesseert ze niet.

Je kunt echter ook een boek aan het onderwerp wijden, maar dan wel een dat a) aantrekkelijk genoeg voor jongeren is om te lezen en b) absoluut niet moralistisch is, want dat werkt averechts. Heel erg moeilijk dus, maar het is des te knapper, dat dat Peter Zantingh is gelukt.

Lezen voor je lijst: generaties lang een zware opgaaf die soms voor jaren het plezier in lezen vergalde. Maar wie dit boek op zijn lijst mag zetten (en ik heb begrepen dat dat mag!) die ervaart wat literatuur kan doen: boeien en je een andere kijk op de wereld om je heen geven. Die boeken blijven je een levenlang bij. Ze worden, zoals ook in het artikel van 8-Weekly staat, de toekomstige klassiekers.

"Jongens waren we - maar aardige jongens. Al zeg ik het zelf. We zijn nu veel wijzer, stakkerig wijs zijn we, behalve Bavink, die mal geworden is." (Uit Titaantjes - Nescio)

Vijf vrienden waren het, net als de aardige jongens van Nescio. En het zijn ook aardige jongens, al gedragen ze zich nog zo stug en stoer. Het verhaal begint met de treinreis van Een uur en achttien minuten van Utrecht (waar Johan studeert: communicatie wetenschappen!) naar West-Friesland waar hij vandaan komt en waar de andere jongens nog wonen. Ze hebben, net als Johan, een sms'je van Joey gehad vlak voor hij zelfmoord pleegde.

Het boek is ingedeeld in weekdagen, de dagen tot en met de begrafenis op zaterdag. Het perspectief ligt bij Johan, die de beschrijving van de voorbereidingen afwisselt met de herinneringen aan hun gezamenlijke jeugd. De kleine voetballertjes van de F'jes groeiden samen op tot pubers, ondernamen van alles wat daarbij hoort en begonnen langzamerhand hun eigen, bijna-volwassen weg in het leven te vinden. Niemand zag aankomen dat het met een van hen helemaal mis ging, of misschien, achteraf toch wel?

Het zijn verwarrende dagen, met verwarrende gevoelens: schuldgevoel, boosheid, verdriet, onbegrip, nostalgie. En het besef: het leven gaat verder. En weer, net als bij Nescio's  Koekebakker (al was dat vele jaren later) dringt het tot Johan door hoe onvermijdelijk het is, dat  ze allemaal hun eigen weg zullen gaan, dat hun bravoure uitdooft.  Ze zullen trouwen, een baan krijgen in misschien wel een ander  deel van het land of gaan studeren. Maar zoals Bavink "mal" werd, zo "trok" Joey het niet meer en koos ervoor niet meer mee te doen.

De dag van de begrafenis wordt met heel weinig, maar zeer rake bewoordingen beschreven. In de aula houdt o.a. Johan een toespraak die meer impact heeft dan een voorlichtingscampagne ooit zal kunnen. Ook de andere gesprekken die die dag tussen de ontredderde vrienden gevoerd worden spreken aan. Ik was er helemaal beduusd van.

Dat dit boek zo aangrijpend was, dat ik geregeld vol schoot (wat mij niet zo snel gebeurt) is aan de schrijfstijl te danken. Heel knap om dit schrijnende verhaal in zo weinig woorden zo'n lading te geven. Nergens sentimenteel, maar wel suggestief:  zinnen waarin lang niet alles gezegd wordt, maar waar een wereld onder ligt. Bijna net zo als deze West-Friese "Titaantjes" hun gesprekken voeren.

Wat is dat toch met West-Friesland? Het decor van Boven is het stil en Juni (KLIK)  van Gerbrand Bakker en van De kermis van Grave-Zuid van Hannah van Wieringen (KLIK)  en nu dus van Een uur en achttien minuten. Zwijgzaamheid, stugge stuursheid met daaronder een onvermoede gevoeligheid. Is het de volksaard? Of eigen aan plattelanders? Want in de boeken van Jan van Mersbergen (uit de polder tussen de Afgedamde en de Bergsche Maas) zie ik het ook terug, in De Grasbijter bv. (KLIK). Maar het eveneens prachtige  Een dag om aan de balk te spijkeren van de Zeeuwse Rinus Spruit (KLIK) heeft dat toch weer iets minder.

Het maakt ook niet zoveel uit. Peter Zantingh heeft een prachtig debuut geschreven: een toekomstige klassieker, waarvan ik hoop dat mijn kleindochters hem t.z.t. op hun leeslijst zullen zetten!

Peter Zantingh - Een uur en achttien minuten. Amsterdam, Uitgeverij Arbeiderspers, 2011. Paperback, 208 pg., ISBN 9789029578455.

© JannieTr, oktober 2011.

Ik las dit boek als 21/20 voor Ik-lees-Nederlands 2014.