Peter Zantingh - De eerste maandag van de maand

Oktober 2014 - waardering 7,5

Inleiding

Nooit zal ik meer op De eerste maandag van de maand het geloei van de sirenes kunnen horen, zonder te denken aan het tweede boek van Peter Zantingh (1983) (KLIK HIER).  Het begint ermee en het eindigt ermee. En het verhaal ertussen in? Dat gaat juist over wat niet gehoord wordt, omdat het angstvallig verzwegen wordt of omdat het zo moeilijk is om erover te praten.

Het boek verscheen in september 2014. En was, heel toepasselijk, gratis te downloaden op de eerste maandag van die maand tot 12.00 uur!  En omdat het onderwerp me aansprak, heb ik dat dus maar meteen gedaan. In oktober 2011 verscheen zijn debuutroman:  Een uur en achttien minuten. Dat boek werd genomineerd voor zowel de publieks- als de juryprijs van de Dioraphte Jongerenliteratuurprijs 2012. Ook daarin speelt de zwijgcultuur een belangrijke rol.

Samenvatting

De dertigjarige Boris heeft al enkele jaren een relatie met Sara. Hij is redelijk gelukkig en weet zijn dwangstoornis aardig onder controle te houden. Hij heeft haar er nooit iets over verteld. Maar als er uiteindelijk teveel is wat ze niet begrijpen kan, verbreekt ze op een maandagmorgen de relatie. Boris weet zich geen raad en belt aan bij zijn alleenstaande vader, die een paar straten verder woont. Deze neemt hem weer in huis, omdat hij hem graag wil helpen. Maar dat zal moeilijk worden, want ook hij heeft zijn eigen problemen voor zijn zoon verzwegen. Ter afleiding boekt hij een reisje naar Praag voor hen beiden, maar wat een gezellige trip had moeten worden verandert in een uiterst gespannen en ongemakkelijke toestand, die bij thuiskomst ernstige consequenties zal blijken te hebben.

Leeservaring

Als er iets duidelijk wordt in dit boek, dan is het wel hoe krampachtig het leven wordt van iemand die lijdt aan een dwangstoornis, hoe radeloos de persoon in kwestie er zelf van kan worden. En hoe moeilijk het is voor de omgeving om er mee om te gaan. Maar er is hoop, als we het verhaal mogen geloven.

We hebben allemaal wel eens iets dat er een heel klein beetje op lijkt, zoals een kaarsje branden voor het welzijn van je kinderen als je een kerk bezoekt, zonder gelovig te zijn. Maar wat Boris heeft is veel heftiger: als hij bepaalde dingen niet doet, dan zullen er rampen volgen. Almaar alles tellen, want het moet vooral even zijn, oneven betekent onheil! Tien keer controleren of de deur op slot zit.

Boris had zijn leven zo ingericht, dat hij zijn zwaarste momenten voor Sara verborgen kon houden. Een daarvan is het luchtalarm op de eerste maandag van de maand. En juist op die dag zet ze hem eruit. Eenmaal binnen bij zijn vader weet hij hem met een smoes naar de winkels te sturen, zodat hij in alle rust zijn rituelen kan uitvoeren, om het onheil rond de loeiende sirenes te bezweren. Maar zijn vader weet heus wel wat er speelt bij Boris, al hebben ze daar nog nooit over gesproken.

De hoofdstukken hebben afwisselend het perspectief van Boris en van Nico, zijn vader. Beurtelings nemen we kennis van hun gedachten en gevoelens. Die uiten ze niet of nauwelijks. Daardoor hebben wij een voorsprong op de hoofdpersonen: de lezer weet wel wat er speelt en wat ze voor elkaar verzwijgen. Of wat er eerder voorgevallen is in hun leven, als ze nadenken over hun verleden. En dat ze om elkaar geven, want ook dat wordt nergens uitgesproken.

Ondanks de breuk met Sara begint de roman vrij rustig. Juist de exacte beschrijving van hun weloverwogen handelen, dat redelijk beheerst lijkt aan de buitenkant, verraadt dat er onderhuids veel  meer speelt. Nico weet wat zijn zoon mankeert, hij herkent het. Hij had gehoopt dat hij deze stoornis niet doorgegeven had aan zijn kind. Maar terwijl hij er medicijnen voor heeft, moet Boris er nog zijn weg in vinden. Eenmaal in Praag escaleert de toestand: zonder zijn medicijnen raakt Nico in paniek en Boris begrijpt wat er gebeurt. Ze doen een poging  erover te praten en Boris probeert (eenmaal thuis) stiekem de medicijnen van Nico uit. Ze lijken te helpen, maar lokken een heftige reactie uit, waarbij hij zichzelf verwondt en in het ziekenhuis belandt.

De moeder van Boris, Linda, is in het kraambed gestorven. Nico heeft het er nog altijd moeilijk mee, maar hij had dan ook een grote steun aan Linda, die wel wist van zijn stoornis. Hij vertelt Boris erover en hoopt dat zijn zoon alsnog aan Sara zal vertellen wat er aan de hand is. Sara, psychische hulp en de juiste medicijnen zouden zijn redding moeten zijn. Maar er is nog een lange weg te gaan. En dan volgt het verrassende slot.

Is het een spannend boek? Ja en nee. Aanvankelijk word je in het verhaal geconfronteerd met wat een dwangneurose betekent en met een mens doet. Dat geeft een zekere spanning, omdat onduidelijk is hoe zich dat zal ontwikkelen. Langzamerhand wordt de geschiedenis van Boris en vooral Nico duidelijk en ontstaat er een vermoeden over wat er met Nico aan de hand is. In Praag wordt het echt spannend en krijgen we op het vlak van Nico's ziekte duidelijkheid. Eenmaal thuis volgen de ontregelende omstandigheden elkaar snel op en komt de spanning terug in de verwikkelingen rond Boris ziekenhuisopname. Als alles in rustiger vaarwater lijkt te komen, volgt het verrassende slot. Het verhaal houdt je aandacht vast, zonder wurgend spannend te zijn. Maar wel spannend genoeg om prettig leesbaar te blijven.

Sara en Linda (net als vriend Luuk) blijven vage persoonlijkheden. Boris en Nico lijken we beter te leren kennen, door het ik-perspectief. Maar zelfs in hun gedachten gaat het toch vaker over hun stoornis of hun verhouding tot anderen, dan over hun zelf. Zwijgzame figuren zijn en blijven het. Maar misschien word je vanzelf zo, als je je gedachten en je handelingen constant onder controle moet zien te houden.

  

"Als je bent zoals ik, is vrijwel elk wakker moment een moment van stress. Er is altijd de gedachte dat je niet aan iets mag denken, waardoor je vanzelfsprekend alleen maar daaraan kunt denken. Er is altijd een olifant in de kamer. En iedereen om je heen doet of ze hem niet zien, omdat ze hem niet zien, en dat is dan weer omdat ze niet gek zijn, zoals jij." 

Het lijkt mij een heel geschikt leesclubboek. Het past prima in het thema vader-zoon. Maar omdat een psychische stoornis hier een hoofdrol speelt, zou het ook heel goed in dat thema passen. Wat het betekent om te lijden aan een dwangneurose en wat daarvan de consequenties zijn, wordt schrijnend duidelijk gemaakt. Tenslotte is er ook een belangrijke rol weggelegd voor het thema non-communicatie/zwijgzaamheid.

Peter Zantingh - De eerste maandag van de maand. Amsterdam, Arbeiderspers, 2014. Paperback, 224 pg., ISBN: 9789029589512.

©JannieTr, oktober 2014.

Ik las dit boek als 19/20 voor Ik-lees-Nederlands 2014.