Samenvatting
Dat boeren een grotere kans lopen door eigen hand te overlijden dan anderen is in vele landen aangetoond. Maar Nederland wil het niet weten. Er is geen onderzoek, er zijn geen cijfers. Er is er al geruime tijd reden tot zorg, want het leven van de boer wordt steeds moeilijker. Maar zelfmoord is een groot taboe op het Nederlandse platteland, dus blijft het een verborgen probleem. Lizzy van Leeuwen verdiepte zich in de achtergronden van het taboe, sprak met nabestaanden, hulpverleners en wetenschappers in Nederland en de VS. Ze laat zien dat de hulpverlening in Nederland op schokkende wijze tekortschiet – maar ook dat er op het gebied van preventie veel mogelijk is. De hanenbalken licht de sluier van een onbekend stuk cultuurgeschiedenis en is tegelijkertijd een indringend pleidooi voor meer openheid. (Atlas/Contact).
Leeservaring
Lizzy van Leeuwen is cultureel antropoloog en schrijver. Een cultureel antropoloog bestuurde in het verleden vaak "verre en exotische volkeren". Tegenwoordig is de culturele antropologie veel meer dan de bestudering van 'andersheid'. Ook de eigen cultuur kan bestudeerd worden en nuttige en waardevolle inzichten verschaffen over hoe er binnen bepaalde sectoren omgegaan wordt met een specifiek probleem en hoe andere culturen dat oplossen.
Op 4 januari 2015 kwam Lizzy van Leeuwen bij Wim Brands in VPRO-boeken vertellen over haar boek De hanenbalken. (Uitzending gemist? KLIK HIER) Ondanks haar nervositeit en de korte tijd waarin ze haar verhaal moest doen, intrigeerde het relaas me. Wat bleef hangen waren de opmerkingen over: waarom is zelfmoord onder boeren een taboe, waarom gebeurt het onder boeren vaker dan onder andere beroepsgroepen (ook in andere landen), waarom wordt het in Nederland (letterlijk) doodgezwegen en waarom is er in andere (westerse) landen inmiddels wel aandacht voor en worden er hulpprogramma's ontwikkeld?
Het boek bleek via de bibliotheek te leen, al is er voor heel Zeeland maar 1 exemplaar beschikbaar!! Typerend? Geen idee, wel bleek uit het interview dat L.v.L. vaak niet welkom was om over de problematiek te komen praten en ze kreeg zelfs vijandige reacties, o.a. vanuit Zeeland. In Zeeuws-Vlaanderen kon ze wel een nabestaande vinden, die wilde praten, maar dat is dan ook een Landje Apart.
Voor ik (enigszins) op de inhoud inga, wil ik eerst iets kwijt over de schrijfstijl. Het is niet eenvoudig om een non-fictieboek te schrijven, dat zowel wetenschappelijk aanvaardbaar is, als leesbaar voor een groter publiek. Dat wordt soms schipperen. Het was in dit geval uitermate belangrijk iedereen te bereiken die met de resultaten van haar onderzoek iets zou kunnen doen om deze onwenselijke toestand te verbeteren en om een groter publiek ervoor te interesseren. Ik denk dat het haar prima gelukt is: ik heb het boek met grote belangstelling en interesse gelezen. Nergens werd het taai of saai. Het is helder geschreven en heeft een aantrekkelijke indeling.
Naast de proloog, de epiloog, de verantwoording en een uitgebreide lijst van gebruikte literatuur en bronnen (waaronder de nodige titels van documentaires over het boerenleven) bevat het boek 3 delen:
Deel I: Geschiedenis (met als ondertitel: Het is van alle tijden).
Van de Grieken en de Romeinen, via de Middeleeuwen in Europa, naar de praktijk van de 19e en 20ste eeuw: alleen al het zicht op de mentaliteitsveranderingen geeft houvast voor antwoorden op de vragen uit het boek. Daarbij gaat het vooral om: waarom en wat was de reactie van de omgeving. "Hoe" is maar bijzaak, daar is het boek ook niet voor geschreven. Maar het zijn niet meer dan aanknopingspunten, mogelijke verklaringen. Interessant om te lezen waar deze mentaliteitsverschillen en veranderingen vandaan komen. Een stukje cultuurgeschiedenis!
Deel II: Verhalen (met een onder verdeling in Fictie en non-fictie).
In fictie komen tal van romans voorbij uit de 20ste eeuw. Zowel literatuur (zoals Anton Coolen, Theun de Vries, Felix Timmermans, Maarten 't Hart, en Gerbrand Bakker), als de boeren- of streekromans. Het gaat over de rol die de godsdienst speelt (net als bij andere taboes) in deze laatste soort boeken en over het feit dat in de orale plattelandsverhalen en straatliederen niet moeilijk werd gedaan over zelfmoord en het dus bepaald geen taboe was.
In non-fictie komen de nabestaanden aan het woord. Het bleek moeilijk mensen te vinden die daartoe bereid waren, sommigen wilden alleen als ze niet meer herkenbaar zouden zijn in het verhaal. Degenen die mee wilden werken stelden unaniem dat ze dat alleen deden omdat er iets moet gebeuren om te voorkomen dat het andere boerengezinnen overkomt. Het zijn trieste, integere verhalen, zonder enige sensatie opgeschreven. Maar wel zeer invoelbaar.
Deel III: Hulp en bijstand (met een onderverdeling In Nederland en In Amerika).
Over Nederland kan ik kort zijn: er wordt weinig of niets aan het probleem gedaan: er zijn geen cijfers (of ze worden onder de pet gehouden), het probleem wordt ontkend of, als het wel erkend wordt, wordt er gebagatelliseerd of naar anderen gewezen voor de oplossing. Alleen kleinschalige initiatieven vanuit de boerenstand zelf geven nog enige hoop.
In Amerika heeft men sinds de jaren 70/80 van de vorige eeuw begrepen hoe belangrijk het welzijn van boeren is: zonder boeren geen eten, zo simpel is het. En dan is het alarmerend als zovelen zich door onduidelijke oorzaken van het leven beroven. Rondgeleid door enkele deskundigen die op de hoogte zijn van wat er allemaal gebeurt op het gebied van preventieve en andere hulpprogramma's, kreeg L.v.L. zoveel initiatieven te zien dat het moeilijk werd dat allemaal op een rijtje te zetten. Hoopgevend lijkt het, maar er was ook frustratie: de Republikeinen en m.n. de Tea-party stellen alles in het werk om deze pogingen onmogelijk te maken. Belangrijke rapporten blijven in de la, hervormingsgezinde wetten worden al jaren tegengehouden, benodigde subsidies worden bevroren.
Toch kan Nederland wel iets met de conclusies, ik wil er één uit halen. Er is in Amerika onderzoek gedaan naar het verband tussen depressies/zelfmoordpogingen en het gebruik van gif in het boerenbedrijf. Sommige gifsoorten (die de boer inademt bij de verwerking of via zijn handen binnenkrijgt als hij behandelde zaden aanraakt bv.) veroorzaken hormoonveranderingen die slaapproblemen en depressies met zich meebrengen. En juist de boeren die voor deze depressies antidepressiva krijgen voorgeschreven lopen een extra risico: het medicijn werkt dan averechts!
In Amerika volgt na elke zelfmoord door een boer een "autopsie". Door achteraf zoveel mogelijk gegevens te verzamelen die kunnen helpen de oorzaak te achterhalen, kunnen die gegevens tevens helpen bij het voorkomen van soortgelijke gevallen in de toekomst. Wie leest wat er allemaal in Amerika gebeurt, gaat geloven dat wij in een achterlijk land leven. De aanwijzingen voor mogelijke oorzaken van deze epidemie zijn zo overweldigend, dat het misdadig is, als hier geen aandacht aan gegeven wordt in dit zgn. "kennisland".
Voor de duidelijkheid: ik kom niet uit een boerenfamilie. Maar ik ben er nu nog meer van overtuigd: het is niet alleen onmenselijk, maar ook levensgevaarlijk om nog langer de problemen van de boerenbevolking te negeren. Maak jezelf niet wijs, dat heel Nederland er zo gezellig uitziet als in Boer zoekt Vrouw.
Amerika ziet het goed: er zal steeds meer voedsel nodig zijn en waar moeten we dat vandaan halen als er geen boeren meer zijn? Dit boek verdient aandacht, van ons allemaal. En wat je er vervolgens mee doet, is uiteraard je eigen verantwoordelijkheid.
Een hoopvol bericht tot slot: De Boerderij, een van de meest gelezen bladen onder boeren, heeft in een recensie over De hanenbalken van Lizzy van Leeuwen geschreven:
Helder boek over een groot taboe. Een echte must read, zeker voor mensen in en om de agrarische sector. - De Boerderij
Voor leesclubs lijkt me dit een prima boek voor een zinvolle en enerverende bijeenkomst, zeker wanneer daar leden van plattelandsorganisaties bij zitten, zoals Vrouwen van Nu. Uit het boek bleek dat àls er al initiatieven ontplooid worden op dit gebied, ze vooral bij vrouwen vandaan komen!
Ik las dit boek als 5/30 van de Ik Lees Nederlands uitdaging 2015(KLIK HIER).
© JannieTr, januari 2015.
Wow, dit klinkt heftig en interessant! Goed dat je het onder de aandacht brengt.
BeantwoordenVerwijderen