Ricus van de Coevering - Noordgeest

Sneeuweieren is een van de beste boeken die ik in de afgelopen zeven jaar heb gelezen. Ik ben dan ook vol verwachting aan de opvolger van dit debuut begonnen: Noordgeest. Maar helaas kon ik er niet echt enthousiast over worden. Ik las het daarom nog een keer en daarna Sneeuweieren (KLIK HIER) nogmaals ter vergelijking. Maar ook dat hielp niet. Verwachtte ik teveel of had het echt  minder kwaliteit dan Sneeuweieren?

Samenvatting

Willem Noordgeest heeft maar één droom: de eer van zijn familie herstellen. Die was rijk in de Gouden Eeuw, maar is in later tijden aan lager wal geraakt. Hij wil een voornaam grachtenpand bewonen en zijn kinderen in staat stellen in grote stijl te leven. Na de dood van zijn vrouw en een carrière op zee brengt Willem uit Afrika de mooie Ghanese Ama mee. Zij zal de verzorging van zijn zoon en dochter op zich nemen. Als Ama op een dag plotsklaps verdwijnt uit het leven van de kinderen komen de spanningen in het gezin tot een climax en raakt Willem de regie volkomen kwijt.
NOORDGEEST is een roman over de verheerlijking van het verleden en het verlangen om over het graf heen te regeren. (Achterflap boek).

Leeservaring

Als het verhaal begint, staat Willem Noordgeest (47 jaar) voor het raam van zijn Amsterdamse grachtenpand en slaat de rondvaartboten gade met toeristen die foto's maken. "Pas als die toeristen thuiskwamen en de foto's goed bekeken, ontdekten ze hem misschien, maar ze zouden niet zien wat hem zo bijzonder maakte". Het zinnetje doet denken aan een andere Amsterdammer: Kees Bakels (uit Kees de jongen van Theo Thijssen): die zich ook voorstelt dat de mensen zullen denken: "daar gaat een bijzondere jongen". (KLIK HIER). Maar waar Kees in al zijn eenvoud, zonder het zelf na te streven, in de loop van het verhaal een heel bijzondere jongen wordt (waar de lezer sympathie voor op kan brengen) blijft Willem Noordgeest een vrij kleurloze hoofdpersoon, met slechts één allesbepalende karaktereigenschap: tomeloze ambitie.

En hier is meteen een aanknopingspunt met Sneeuweieren: ook daar speelt ambitie een rol, maar uiterst subtiel. Dat is een echt psychologische roman, waarin niet vervulde dromen en ambities een rol spelen in de ontwikkeling van het verhaal en inhoud geven aan de karakters en hun onderlinge verhoudingen. In Noordgeest is de onstuitbare ambitie de abstracte hoofdpersoon en vormen de personen in het boek slechts de illustratie van wat ambitie met mensen kan doen, zonder er echte mensen van te maken.

Het verhaal wordt chronologisch verteld, met de nodige korte of langere flashbacks. Willem is een slagerszoon, net als zijn vader en diens vader. Toch is hij een telg uit een rijk voorgeslacht: zijn verre voorvader Ferdinand Janszoon Noordgeest was medeoprichter van de VOC en bewoonde het grachtenpand dat Willem na veel studeren, hard werken en carrière maken uiteindelijk terug in de familie heeft weten te brengen. Zijn vrouw overlijdt jong en hij laat zijn beide kinderen kort daarna achter onder de hoede van zijn moeder om weer te gaan varen. Na een scheepsongeluk belandt hij in Ghana voor herstel. Daar ontmoet hij een jonge Ghanese en neemt haar mee naar huis om voor de kinderen te zorgen. Als zij plotseling verdwijnt, ontstaan er problemen met zijn kinderen, vooral met zijn puberdochter. Ter wille van de plot laat ik het hierbij wat betreft het verloop van het verhaal.

Opvallend is dat hier, net als in Sneeuweieren, Ghana weer een rol speelt. Daar kwam de adoptiefzoon uit Ghana, hier de hulp. In Sneeuweieren speelt vooral de leefomgeving een belangrijke en sfeerbepalende rol in het verhaal (het platteland in de buurt van De Peel).
In dit verhaal sprak de beschrijving van Ghana mij meer aan dan die van Amsterdam: Het rijke grachtenpand als symbool van status, de coffeeshop als symbool van jeugd in de grote stad en de woonboot en de rondvaartboot als typerende elementen. Het blijft toch allemaal meer een decor, dan een wezenlijk onderdeel van het verhaal.

Het perspectief ligt meestal bij Willem. Soms bij Rosa (zijn dochter), minder bij Thomas (zijn zoon) en nooit bij Ama, de Ghanese hulp. Dat betekent dat we eigenlijk alleen Willem een beetje leren kennen via zijn gedachten. Dat zijn nog de beste stukken: als Willem nadenkt over zijn leven. Maar ook dan wordt er teveel uitgelegd, blijft er te weinig mysterie over, wordt vooral het gedrag beschreven en alles naar de ambitieuze gevoelens toegeschreven.
Alle suggestie en mysterie die Sneeuweieren zo bijzonder maakt, is hier ver te zoeken. De spanning die op iedere bladzijde van Sneeuweieren tastbaar is en die tot tweemaal toe naar een zeer verrassende gebeurtenis leidt (waarbij ook nog eens genoeg eigen invulling mogelijk is), kon ik bij Noordgeest niet voelen.
De plot was niet verrassend, de moraal duidelijk: hoogmoed komt voor de val en voor de kinderen: Eind goed, al goed.

De stijl is vrij eenvoudig en feitelijk. De dialogen zijn veel talrijker dan in Sneeuweieren en nogal gekunsteld. Naast het thema van de onbeteugelbare ambitie is de verbinding die gelegd wordt tussen het Nederlandse slavernijverleden en hedendaagse slavernij een goed gevonden diepere verhaallaag. Willem gedraagt zich ten opzichte van Ama niet anders dan zijn voorouders destijds: net zo gewetenloos en zelfzuchtig. Ook al probeert hij het mooier te verkopen en geeft hij de schuld aan zijn genen en de armoedige en gewelddadige opvoeding die hij kreeg.

Sneeuweieren is een strak gecomponeerde, zeer suggestieve, spannende psychologische roman. Die ook na meerdere malen lezen vragen blijft oproepen en tot nadenken aanzet: over wat er nu precies is gebeurd, waarom, en of de drama's die zich afspeelden voorkomen hadden kunnen worden. Wat het betekent een kind uit een andere cultuur op te voeden, wat het met mensen doet, als ze hun ambities en dromen niet uit kunnen laten komen. Het werd een boek zonder hoop aan het einde, maar wel een waar iets uit te leren viel. Het kreeg dan ook niet voor niets de Debutantenprijs in 2007!

Noordgeest daarentegen laat zien wat er gebeurt als mensen ten koste van alles en iedereen hun dromen en ambities wel waar proberen te maken. Al lijkt het einde triest, het boek geeft wel hoop, voor de volgende generatie die haar eigen weg kiest en een ander soort dromen nastreeft, waarbij andere mensen niet gebruikt worden, maar geholpen. Het verhaal is mooi rond met zoon Thomas die als hij de rondvaartboot langs ziet varen de gordijnen sluit. Toch is het allemaal wat simpeler, een echte psychologische roman is het niet geworden.

Maar ik geef de hoop niet op. Noordgeest is best een aardig boek en er zullen genoeg lezers zijn die het met plezier lezen. Het is ook heel moeilijk om zo'n geweldig debuut te evenaren. Daar hebben meer schrijvers moeite mee. Maar dat wil nog niet zeggen dat een volgend boek niet weer meer in de richting van Sneeuweieren komt. Daar wil ik best nog zeven jaar op wachten!

Ricus van de Coevering - Noordgeest. Amsterdam, Van Gennep, 2014. Geb., 208 pg. ISBN: 9789461643124.

Ik las dit boek als 6/30 van de Ik Lees Nederlands uitdaging 2015(KLIK HIER). 

©JannieTr, januari 2015.