Erwin Mortier - Marcel

Erwin Mortier (1965) werd geboren in Nevele bij Gent en debuteerde in 1999 met de roman Marcel, die onder meer bekroond werd met de Gerard Walschapprijs, de Van Der Hoogtprijs en het Gouden Ezelsoor voor het beste debuut. Inmiddels zijn er meerdere succesvolle romans van hem verschenen, maar omdat ik nooit eerder iets van hem las, besloot ik met deze (ondertussen) klassieke roman te beginnen. Ik werd er aangenaam door getroffen en zal aan deze kennismaking zeker een vervolg geven. 

Samenvatting

Marcel is het veelgeprezen debuut van Erwin Mortier over een Vlaamse plattelandsjongen die opgroeit in een familie vol geheimzinnige verhalen en duistere gewoontes. Langzaam ontdekt hij het geheim en de schande die sinds de oorlog aan de familie kleeft.
In het middelpunt van het verhaal staat een klein jongetje, dat door zijn grootouders wordt opgevoed, ergens op het Vlaamse platteland. Tegelijk draait het verhaal om Marcel, die enkele decennia eerder aan het Duitse Oostfront is gesneuveld en wiens portret deel uitmaakt van de verzameling portretten die grootmoeder, 'als de averechtse baker van haar ras', van alle overleden familieleden aanlegt. In een suggestieve stijl geeft Erwin Mortier een scherp, ironisch en soms hilarisch beeld van de familie en de kennissenkring, die moeten leven met een verleden dat ze beurtelings willen verbloemen en onthullen. De jongen kijkt die wereld in, begrijpt haar niet, en wordt gefascineerd door de ogen van Marcel op dat portret in het zonlicht, 'dat hem al half heeft weggevaagd'. Intussen hopen de grootouders dat hun kleinkind ooit getuigenis af zal leggen van de pijnlijke familiegeschiedenis, en dat de jongen een nieuw, schoon begin zal vormen. (Flaptekst).

Leeservaring

De kleine jongen, uit wiens perspectief het verhaal verteld wordt, heeft geen naam. Waarom hij bij zijn grootouders woont en door hen wordt opgevoed, wordt ook niet duidelijk. Wel zegt zijn grootmoeder geregeld dat hij zo op zijn Oom Marcel lijkt, die in de oorlog is gesneuveld aan het Duitse Oostfront. De mensen om hem heen, in het kleine en bekrompen Vlaamse dorp, worden door het kind met de nodige humor beschreven, zonder dat hij het zo bedoelt: het is zijn kinderlijke kijk. Negen is hij, verliefd op zijn schooljuffrouw en nieuwsgierig naar het geheim waar de volwassenen omheen draaien, maar dat ze nooit echt benoemen. Dat houdt de spanning erin. Want de verhoudingen tussen "de grootmoeder" (zoals ze genoemd wordt) en de dorpelingen (waaronder de schooljuffrouw) en familieleden voelen niet natuurlijk aan voor hem. Heel langzaam krijgt hij door waar het allemaal over gaat en welk familiegeheim met zoveel moeite toegedekt wordt en zelfs zoveel jaar na de oorlog nog verontwaardiging en teleurstelling over het onbegrip teweeg brengt. Hij is degene op wie de grootmoeder haar hoop heeft gevestigd: hij moet goedmaken wat er fout ging met Marcel, al blijft de grootmoeder volhouden dat zijn oom misleid werd. De spanning houdt tot de laatste bladzijden de lezer in zijn greep, steeds komt er een glimpje vrij: een foto, een brief, op zolder verstopte spullen, een afgeluisterd gesprek.

Het is onmiskenbaar een Vlaams boek. Het sfeerbeeld dat van de tijd van het naoorlogse Vlaamse platteland wordt geschetst is onovertroffen. Ik was er niet bij, maar ik kan het zo voor me zien (geholpen door de Vlaamse TV-series van lang geleden...). Daarbij heeft het taalgebruik een duidelijk Vlaams accent. Maar het meest was ik toch onder de indruk van de beeldende stijl die Mortier hanteert. Elke zin is een belevenis en daar kun je haast geen genoeg van krijgen. Nergens geforceerd (wat nog wel eens wil gebeuren in debuten van schrijvers die te zeer hun best doen!), mooi geformuleerd en toepasselijk. Een enkel voorbeeld:

De dag voor de vakantie mochten alle kinderen een dier meenemen naar school en mijnheer pastoor kwam een toespraakje houden:
"Hij toverde een kindlievende glimlach op zijn gelaat. Ergens in de handboeken voor pastoors moest een scala aan grijnzen en welwillende blikken schematisch weergegeven staan, want ze lachten allemaal op dezelfde manier: als een stuk schilderslinnen dat zich van de verf wil ontdoen."

Zo begint het boek, met een beschrijving van het huis:
"Het huis leek op alle andere in de straat: ietwat scheef gezakt na twee eeuwen bewoning, stormwind en oorlog. Boven de haag liep een kromme ruggengraat van pannen tussen twee schouwen. De ramen zaten min of meer beschonken in de gevels en naast de deurpost hing een paar klompen beplant met petunia's. (....)
Eind augustus kroop de koude op uit de vloer. 's Avonds rook het buiten al naar vorst. Voor de regens kwamen, trokken de wolken zo laag over de pannen dat de nok ze leek te splijten. Het licht werd dun. Het gras in de boomgaard bleef tot lang na de middag fonkelen. De tuin vergooide wat hem nog aan tinten restte en werd even grijs als de zerken op het nabije kerkhof."
Heel knap om met zo weinig, maar mooie woorden en zinnen, zoveel informatie over het huis en de omgeving te geven.

En daarom blijf je lezen, om van de mooie zinnen te genieten, het jochie te volgen bij de ontrafeling van het geheim en te glimlachen om de subtiele humor. Een waar meesterwerk, dit debuut. Niet verwonderlijk dat er nog vele succesvolle boeken volgden. Er ligt dus gelukkig nog het een en ander op mij te wachten!

Erwin Mortier - Marcel. Amsterdam, Bezige Bij, 2005. Paperback, 10e dr., 78 pg.. ISBN: 978-90-234-4318-6.

Ik las dit boek als 17/30 van de Ik Lees Nederlands uitdaging 2015 (KLIK HIER).

© JannieTr, april 2015.