Waarom vuilnismannen meer verdienen dan bankiers: essay bij de Maand van de filosofie 2015

Het gebeurt niet vaak dat een wetenschap zo op haar grondvesten schudt. Sinds de financiële crisis blijkt het ene na het andere economische model, leerstuk of dogma rijp voor de prullenbak. En als er één thema is waar de oude zekerheden sneuvelen, dan is het ongelijkheid. Terwijl de Franse econoom Thomas Piketty furore maakt met zijn dikke pil over de terugkeer van het kapitaal, wijzen nu ook grote spelers als het IMF, de OESO en de Wereldbank op de gevaren van te grote welvaartsverschillen.

Maar het Nederlandse debat over ongelijkheid? Dat is slaapverwekkend als altijd. 'De sterkste schouders moeten de zwaarste lasten dragen', zegt links. Rechts haalt vervolgens de schouders op en ziet nivelleren als een kwestie van jaloezie.

In dit essay doorbreken Rutger Bregman en Jesse Frederik de patstelling. Op een reis langs oude denkers, van Aristoteles tot Marx, laten ze zien dat er niets vanzelfsprekends is aan ongelijkheid. De regels van het spel - de machtsverhoudingen, de wetten, de moraal en ga zo maar door - maken dat sommigen rijk worden en anderen arm. In de overtuiging dat economen te weinig weten van filosofie, en filosofen te weinig van economie, tillen Frederik en Bregman de discussie naar een hoger plan. Het is tijd om die oude filosofische vraag opnieuw te stellen: welke rijkdom is echt verdiend? (Bron: Filosofie Magazine).

Leeservaring

Er zullen vast mensen zijn die zich niet kunnen voorstellen dat je een filosofisch boek geboeid en in een keer uit kunt lezen. En misschien nog wel meer mensen die nog steeds het idee hebben dat filosofie iets is van stoffige geleerden die met moeilijke termen over van alles debatteren dat  tussen vanzelfsprekendheden en uitspraken van Griekse wijsgeren in zit. Voor slechts €4.95 weet je beter! Want als Rutger Bregman en Jesse Frederik met dit boekje voor de Maand van de Filosofie iets bewijzen, dan is het wel hoe hard we de filosofie nodig hebben en hoe filosofie van en voor iedereen kan zijn.

Terwijl in veel landen het filosofieonderwijs op school (ook de basisschool) als een heel normaal en nuttig vak beschouwd wordt, is het aantal scholen dat in Nederland hier aandacht aan besteedt zeer beperkt. En dat terwijl we een nieuwe generatie maatschappijkritische wetenschappers nodig zullen hebben om de  problemen die nu al op de mensheid af komen,  het hoofd te kunnen bieden. Want daar gaat dit boekje ook over: wat willen we met het onderwijs, waar bereiden we onze jeugd op voor?
De filosofie legt van oudsher de basis onder alle wetenschappen, leert analytisch denken (dat kan ook al heel goed speels in de kleuterklas gebeuren), stelt vragen op het gebied van ethiek en moraal, over wat het betekent mens te zijn, welke zin ons bestaan heeft (of kan hebben). Nu de religie voor velen geen antwoorden meer biedt, is het meer dan ooit nodig een nieuw kader te scheppen waarbinnen we met elkaar een basis kunnen vinden om samen te leven en de bedreigingen die op ons pad komen het hoofd te bieden: de financiële crises, klimaatproblemen, honger in de wereld en nog veel meer.

Boeiend vond ik ook de manier waarop het liberalisme van de huidige VVD geplaatst wordt tegenover dat van de eerste liberale premier van Nederland, Pieter Cort van der Linden. Terwijl Mark Rutte dweept met deze liberale voorvader, komt zijn beeld van liberalisme totaal niet overeen met dat van deze eerste liberale voorman. Maar ook het "Nivelleren is een feestje" van Hans Spekman wordt in een ander daglicht gezet. Aan de hand van de geschiedenis van de economie, waarbij vele namen en stromingen aan bod komen, krijgen we een mooi breed beeld van waar het mis ging en wat er zou moeten gebeuren om een ramp te voorkomen. Piketty kreeg enkele maanden geleden veel aandacht, maar er zijn meer economen en andere wetenschappers die zinvolle ideeën hebben over wat er mis is en hoe dat op te lossen. Filosofen en economen moeten daarover met elkaar in gesprek.

Hoopvol is dat er een nieuwe generatie aan zit te komen die anders tegen tal van economische en andere problemen aankijkt. Ook de filosofie is veranderd en meer naar buiten gericht. Dankzij o.a. René Gude, maar ook Stine Jensen en Bas Haring en de omroep HUMAN (KLIK HIER) die veel media aandacht voor filosofie hebben en aantrekkelijke programma's maken, ook voor kinderen (DUS IK BEN  en DUS IK BEN Jr bv.). Filosofie is onmisbaar in het publieke debat en toch dreigt het als studierichting ten prooi te vallen aan de bezuinigingsdrift: het zou slechts een bijvak zijn! Maar gelukkig hebben we een Denker des Vaderlands (KLIK HIER) : vanaf april 2015 is dat Marli Huijer. Hopelijk krijgen haar ideeën en daden voldoende aandacht!

En tot slot mag niet onvermeld blijven het blad FILOSOFIE MAGAZINE , een populair wetenschappelijk filosofisch magazine, (wat Psychologie magazine is voor de psychologie). Met een hele informatieve website, waarvan grote delen ook toegankelijk zijn voor niet abonnees. Volgende maand komt er een speciaal nummer uit over René Gude, de vorige Denker des Vaderlands. Doe er je voordeel mee, maar allereerst: niet vergeten om voor € 4,95 in april het essay van de Maand van de Filosofie aan te schaffen!

Rutger Bregman en Jesse Frederik - Waarom vuilnismannen meer verdienen dan bankiers. Stichting Maand van de Filosofie, 2015. Paperback, 101 pg., met lit. opg. en bronvermeldingen. ISBN:978-9047-7068-30.

Ik las dit boek als 15/30 van de Ik Lees Nederlands uitdaging 2015 (KLIK HIER).

© JannieTr, april 2015.